از درون به‌ایران نگاه‌کنید

رشته ایران‌شناسی، جزو علوم بین رشته‌ای قرار دارد که از ترکیب دو یا چند رشته ایجاد می‌شود و از عناوین آن‌ رشته‌ها برخوردار است ولی از لحاظ محتوا تا اندازه‌ای متفاوت از آنهاست.

رشته شرق‌شناسی یکی از معتبرترین رشته‌های تحصیلی در دانشگاه‌های اروپایی و آمریکایی است که شامل شاخه‌های مختلفی مانند: ادیان شرقی،‌ السنه شرقی، کشورشناسی (مانند ایران‌شناسی)، قاره‌شناسی (شبه‌قاره هندشناسی) است. جالب است که رشته ایران‌شناسی با سابقه نیم قرن در دانشگاه‌های معتبر دنیا و با وجود فراهم بودن شرایط آن‌ در ایران وجود نداشت. در حالی که معمولا متقاضیان رشته‌های کشور‌شناسی مایلند آن رشته را در زادبوم همان کشور بخوانند تا شناخت بهتری از آن کشور به دست بیاورند. این خوب نیست که کسی برای مطالعات بومی ایران‌ به کشور ارمنستان یا کانادا برود.

خارجی‌ها چقدر برای تحصیل در این رشته به ایران می‌آیند؟

این رشته اخیرا در ایران ایجاد شده، با وجود این، من افراد مختلفی را می‌شناسنم که در فرصت‌های مطالعاتی خود وقتی به ایران می‌آیند در شاخه‌های تخصصی‌تر و کلی این رشته مشغول به مطالعه و فعالیت می‌شوند. مثلا پروفسور ایران‌شناسی از توکیو به نام موری موتو وقتی به ایران آمد، به دپارتمان تاریخ رفت تا بتواند تاریخ ایران را بهتر بررسی کند. ما گمان می‌کنیم باید رشته ایران‌شناسی را در اروپا خواند در حالی که خارجی‌ها برای شناخت جنبه‌های تخصصی‌تر این رشته به ایران می‌‌آیند. چرا که شناخت ایران و جاذبه‌های گردشگری و تاریخی آن می‌تواند در کنار معرفی ایران به جهان باعث جذب گردشگر و رونق اقتصاد گردشگری ایران نیز شود. ولی اکنون به این رشته به صورت علمی کمتر توجه می‌شود و ایران‌شناسی بیشتر تجربی است، از این رو خیلی نتوانسته‌ایم گردشگر جذب کنیم.

بنیانگذار این رشته در ایران کیست؟

آقای حسن حبیبی، معاون اول رئیس‌جمهور سابق، این رشته را به صورت اختصاصی در قالب آکادمیک در بنیاد ایران‌شناسی ایجاد و در یک کنفرانس بین‌المللی سالانه ضرورت وجود این رشته را تاکید کردند. بویژه روی معرفی ایران به جهان و جذب گردشگر و توریست تاکید زیادی داشتند. لازم به ذکر است که بنیاد ایران‌شناسی، نمی‌تواند در قالب آکادمیک دانشجو بپذیرد. بنابراین بنیاد در قالب یک تفاهم نامه با دانشگاه شهید بهشتی قرار گذاشت تا از طریق کنکور سراسری به نام این دانشگاه هر سال تعداد محدودی دانشجوی ارشد را بپذیرند ولی استادان و کلاس‌های دانشجویان همه در بنیاد مستقر باشد. مسئولان در معیار پذیرش دانشجویان علاوه بر آزمون ارشد، مصاحبه‌ای را نیز در نظر گرفتند. یعنی برای این رشته نوعی ارج قائل شدند تا هر کسی وارد آن نشود. چهار گرایش این رشته به مدت ده سال در انحصار دانشگاه شهید بهشتی بود تا این که دانشگاه آزاد اسلامی نیز از سال 1391 رشته ایران‌شناسی را در گرایش تاریخ در واحد محلات (در استان مرکزی) و گرایش عمومی را در واحد شبستر (در آذربایجان شرقی) ایجاد کرد و از میان دانش‌آموختگان مقطع کارشناسی در رشته‌هایی چون مدیریت جهانگردی ، هتلداری، باستان‌شناسی، تاریخ و ادبیات‌‌ اقدام به پذیرش دانشجو در این رشته جدید کرد که امید است باعث رونق این رشته و سپس رونق گردشگری شود.

چه اشکالاتی بر این که آثار اروپاییان منبع تحقیقات ما ایرانی‌ها راجع به خودمان قرار بگیرد، می‌توان گرفت؟

اول این که آثار آنها یک سویه است. نگاه از درون ندارد. دوم این که بی‌طرفی در آن رعایت نشده است. سوم این که اطلاعات باید به روز شود و به روز شدن اطلاعات آکادمیک از بیرون کار ساده‌ای نیست. ولی وقتی که ما از درون در این حوزه کار کنیم، بهتر می‌توانیم خودمان را به روز کنیم.

چرا هنوز رشته مهم زبان‌های باستانی آن طور که باید در دانشگاه‌های ما رشد نکرده است؟

زیرا عده‌ای از پیشکسوتان این رشته از دنیا رفته‌اند. رشته زبان‌های باستان پول‌ساز نیست و فرد باید سال‌های بسیاری را صرف مطالعه و تحقیق و آموختن کند، به همین دلیل خیلی‌ها خود به خود از انتخاب این رشته خودداری می‌کنند. سوم این که متخصصانی که در حال حاضر مشغول به کار هستند به علت سالخوردگی، فرصت و توان کافی برای پرورش دانشجویان جدید ندارند. ما هنوز نیاز داریم که دانشجویان ممتازمان را برای مطالعه بهتر به خارج از کشور بورسیه کنیم. امیدواریم که در چند سال آینده در این زمینه نیز خودکفا شویم تا حدی که دانشجویان علاقه‌مند را از دیگر کشورها در رشته زبان‌های باستان جذب کنیم تا هم نیازهای علمی خود را برآورده کنیم و هم از طریق تحصیل دانشجویان خارجی در ایران درآمدزایی داشته باشیم. از همه مهم‌تر این که متاسفانه احساس نیاز علمی نکردیم و بیشتر بر تجربیات تکیه کردیم.

تاثیر این رشته را در جذب گردشگر و آگاهی مردم از ایران چگونه می‌بینید؟

‌طبق آمارها، زمانی مردم ما علاقه داشتند حتی پیش از ایرانگردی به دیگر کشورها سفر کنند. یکی از دلایلش این بود که به دلیل نبود شناخت درباره ایران،‌ همه چیز برایشان تکراری بود. وقتی کار به دست کارشناسان افتاد، علاقه به سفرهای داخلی و شناخت جنبه‌های ایران چه از لحاظ بازدید بناها و چه از لحاظ شناخت فرهنگ مانند: شرکت در جشنواره ماهی‌های قرمز در مشهد و جشنواره شتر در یزد‌ ‌افزایش پیدا کرد. در نهایت به نظر من این رشته می‌تواند ایران را از انزوای جهانگردی جهان خارج کند و به این صنعت در حال رکود رونق بخشد. / ضمیمه چمدان