بقایای پدرخواندگی شوروی بر اقمارش

 اکنون پس از گذشت بیش از سه‌دهه از این حادثه روابط روسیه با کشورهایی نظیر ازبکستان، ترکمنستان، اکراین، بلغارستان، صربستان و... قابل توجه است. در همین خصوص اخیرا در روابط بین روسیه و اکراین تنش‌هایی رخ داده است که برای فهم بهتر آن به بررسی‌اش می‌پردازیم.

موضوع از این قرار است که روسیه خواستار حضور اکراین در پیمان تجاری منطقه‌ای است، اما کی یف به امید امضای توافق نامه‌های تجاری و سیاسی با اتحادیه اروپا از حضور در این مجمع منطقه‌ای امتناع می‌کند و همین امر سبب خشم مسکو شده است.

در تائید اهمیت موضوع روابط اکراین با کشورهای اروپایی باید به سخنان سرگئی گلازف از مشاوران اقتصادی ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، درباره سختگیری مرزبانان روسی در خصوص کالاهای اکراینی اشاره کنیم. وی یادآور می‌شود که سختگیری‌های روزهای گذشته موقتی بوده است، اما اگر اکراین قصد امضای قرارداد با اتحادیه اروپا را داشته باشد این سختگیری‌ها افزایش می‌یابد. این سخنان نشان می‌دهد که موضوع روابط اکراین با کشورهای اروپایی بحث مهمی برای دستگاه سیاسی روسیه است به طوری که به نظر می‌رسد سیاستمداران روسی از این موضوع ،کاهش قدرت روسیه در این منطقه را برداشت می‌کنند.

موضع مخالف روسیه در مقابل اقدام اکراین برای عقد قرارداد با کشورهای اروپایی نشان‌دهنده برخی واقعیت‌هاست. اولین موضوع این است که کشورها در محیط بین‌الملل دیگر نمی‌توانند بدون در نظر گرفتن منافع دیگر کشورها عمل کنند. معمولا کشورها با اقداماتی مانند تجدیدنظر در روابطشان با دیگرموجودیت‌های بین‌المللی آنها را وادار به انجام برخی اقدامات می‌کنند. در مورد روابط روسیه با اکراین واقعیت دیگری نیز وجود دارد و آن این که گویا روسیه هنوز تمایل دارد مانند شوروی سابق بر کشورهای پیرامون کنترل داشته باشد.

در واقع روسیه مانند برادر بزرگ‌تر این کشورها عمل می‌کند و تمایل ندارد کشورهای اروپایی یا احیانا آمریکا وارد حیاط خلوت روسیه در اروپای شرقی شوند. بنابراین موضع روسیه در مقابل اکراین را می‌توان در چارچوب تلاش این کشور برای باز یافتن قدرتش تحلیل کرد. گفتنی است با روی کار آمدن پوتین عزم روسیه برای دستیابی به‌این آرمان قوت گرفته است. بنابراین سیاست‌های روسیه در برخورد با دیگر کشورها و بویژه با کشورهایی که از شوروی سابق جدا شده‌اند در این چارچوب قابل فهم است.

کنترل کشورهایی نظیر اکراین به حدی برای روسیه مهم است که از تمامی راه‌ها برای متقاعدکردن این کشور برای قرارداد نبستن با کشورهای اروپایی استفاده می‌کند. البته تنش‌های روسیه و اکراین تنها مربوط به تلاش کی‌یف برای برقراری روابط با کشورهای اروپایی نیست، بلکه درگیری‌های میان روسیه و اکراین بر سر ناوگان دریای سیاه روسیه که در جزیره کریمه مستقر است از 2004 میلادی تاکنون وجود داشته است. در این تنش‌ها روسیه تلاش کرده است از موضوع گاز و صادرات انرژی به عنوان حربه‌ای علیه اکراین استفاده کند.

گویا موضع روسیه به نوعی هوشیاری روس‌ها را در سیاست بین‌الملل نشان می‌دهد. از آنجا که کشورهای اروپایی و آمریکا طی یک برنامه جامع به دنبال نفوذ در تمامی مناطق جهان و به دست گرفتن کنترل آنها هستند، دستگاه دیپلماسی روسیه در مقابل زیاده‌خواهی آنها ایستادگی می‌کند. به عبارت دیگر به نظر می‌رسد روسیه تمایل ندارد آنچه در خاورمیانه در جریان است در اروپای شرقی و در مجاورت روسیه رخ دهد.

البته در طرف مقابل باید به بررسی موضع اکراین نیز در مقابل روسیه بپردازیم، سیاستمداران اکراینی اعلام کرده‌اند، روسیه باید واقعیت‌ها را در جهان معاصر ببیند. درواقع روابط کشورهای جدا شده با دیگر کشورها امری داخلی است که مقامات روس درباره آن تصمیم نمی‌گیرند. به این ترتیب به‌نظر می‌رسد دولتمردان اکراینی تمایل دارند در این موضوع و موضوعات دیگر بر استقلال خودشان تاکید و دستگاه دیپلماسی روس را متقاعد کنند که نباید در این قبیل مسائل دخالت کند.

دکتر محمودرضا امینی - جام‌جم