فصل سرد ترخیص

او ناگزیر باید روی پاهای خود بایستد و زندگی مستقلی را آغاز کند، به همین دلیل چند روزی است به خانه جدیدی شال و کلاه کرده که سه نفر دیگر شبیه خودش در آن روزگار می‌گذرانند، روزگاری که به‌راحتی گذشته نیست، اکنون او و همخانه‌هایش باید خودشان بپزند، بشویند و از خود مراقبت کنند، البته این تازه اول راه است، زیرا این شرایط به نسبت مناسب نیز شش ماه تا دوسال برایش برقرار است، بعد این مهلت او و دیگر دوستانش دراین آشفته بازار مسکن و بحران بیکاری بدون هیچ تکیه‌گاه یا بزرگ‌تری باید برای خود شغل و سرپناه تهیه کرده و زندگی جدیدی را شروع کنند که در آن حمایت‌های سازمان بهزیستی خیلی کمرنگ‌تر از گذشته می‌شود.

براساس قانون، حمایت از کودکان بی‌سرپرست یا بد‌سرپرست وظیفه سازمان بهزیستی است و فقط این سازمان می‌تواند آنها را در مراکزی خاص نگهداری کند. کودکان از روش‌های مختلفی مانند مراجع قضایی و نیروی انتظامی به سازمان بهزیستی معرفی می‌شوند، اما باید یاد‌آور شد ورود و خروج آنها به سازمان بهزیستی فقط با صدور حکم قضایی میسر است. نکته اینجاست که این سازمان تا زمان مشخصی از کودکان نگهداری و تلاش می‌کند آنها را ترخیص کند تا در شرایط مناسب‌تری به زندگی خود ادامه دهند. برای رسیدن به این هدف، سازمان بهزیستی از چند روش مددجوها را ترخیص می‌کند، برای نمونه اگر این کودکان در سن فرزند‌خواندگی بوده و پدر و مادرشان شناسایی نشود به فرزند‌خواندگی سپرده می‌شوند به این شکل که سازمان بهزیستی سالانه حدود 1500 فرزندخواندگی را ثبت می‌کند.

همچنین براساس قانون، کودکان بد‌سرپرستی که اقوام درجه یک، 2 و 3 دارند با حکم قضایی به امین وقت سپرده می‌شوند. این راهکار نیز نوعی خروج مددجوها از سازمان بهزیستی است. علاوه بر این، چنانچه کودک بی‌سرپرستی اقوام داشته باشد، سازمان بهزیستی به شخصی که سرپرستی کودک را به عهده بگیرد کمک‌های اندکی می‌کند، این شیوه از ترخیص در این سازمان «امداد» نامیده می‌شود.

کودکانی نیز هستند که پدر و مادرشان شرایط نگهداری از آنها را ندارند، به‌عنوان مثال پدر و مادری را در نظر بگیرید که در زندان هستند. در این مواقع کودک در سازمان بهزیستی می‌ماند تا زمانی که خانواده شرایط نگهداری از او را به دست بیاورد.

این درحالی است که در این میان تعدادی از فرزندان بهزیستی بی‌سرپرست باقی‌مانده و به هجده سالگی می‌رسند، این افراد وارد پروسه ترخیص می‌شوند.

خانه‌های پیش از ترخیص

بی‌شباهت به زندگی دانشجویی نیست؛ چند پسر جوان بایکدیگر زندگی می‌کنند، در این خانه قسمتی از کارها بین اعضا تقسیم شده و آنها با توجه به توانایی و علاقه‌شان وظایفی مانند پخت و پز یا خرید را به عهده گرفته‌اند، البته همگی در کارهایی مانند ظرف شستن یا نظافت شرکت می‌کنند. نادر یکی از این جوانان است. او درباره حمایت‌های سازمان بهزیستی از مددجوها به جام‌جم می‌گوید: از کودکی در حمایت بهزیستی هستم. این سازمان حمایت‌های مناسبی از من کرده، اما بخش قابل توجه این حمایت‌ها از طرف افراد نیکوکار بوده است.

سازمان بهزیستی برای آماده کردن مددجوها جهت زندگی مستقل 20 خانه پیش از ترخیص در کل کشور دارد. این مراکز که حدود 160 نفر ظرفیت دارند، زیر نظر مددکاران بهزیستی است. نادر اکنون در مقطع پیش‌دانشگاهی تحصیل می‌کند، او که تا چند ماه دیگر هجده سالگی را پشت سر می‌گذارد اکنون دغدغه این را دارد که بدون حمایت‌های سازمان بهزیستی چگونه به زندگی‌اش ادامه بدهد، پسر جوان می‌افزاید: از الان حرفش هست که باید از سازمان جدا شوم، به همین دلیل به خانه پیش از ترخیص منتقل شده‌ام، در این خانه سازمان به ما مواد غذایی می‌دهد، اما خودمان باید غذا بپزیم. آنها می‌خواهند ما به این شکل آماده زندگی مستقل شویم، این درحالی است که تا آن موقع من دیگر دانشجو هستم و براحتی به من کار نمی‌دهند.

آماده ترخیص نیستند

پای حرف‌های فرزندان بهزیستی که بنشینید اغلب آنها از این نگرانند که بعد از ترخیص شدن مشکلات زیادی گریبانگیرشان شود. نادر ادامه می‌دهد: سازمان بهزیستی به مددجوهایی که سال گذشته ترخیص شدند، حدود هفت میلیون تومان پول داد، اما همه می‌دانند با این پول حتی نمی‌توان خانه کوچکی در جنوب شهر اجاره کرد. من دوستان زیادی دارم که با این مبلغ نتوانستند کاری بکنند، آنها پولشان را خرج کرده و در خیابان مانده‌اند، خیلی‌ها معتاد شده و از برخی‌ها نیز بعد از ترخیص شدن دیگر خبر ندارم.

کارشناسان سازمان بهزیستی برای تصمیم‌گرفتن درباره ترخیص شدن هریک از مددجوها جلسه‌ای تشکیل می‌دهند. نادر دراین باره تصریح می‌کند: زمان ترخیص کارشناسان کمیته‌ای تشریفاتی تشکیل می‌دهند که معمولا رای آنها ترخیص مددجوست.

این درحالی است که شرایط دیگری نیز سبب می‌شود برخی مددجوها برخلاف میلشان خانه‌های ترخیصی را ترک کنند. مرد جوان توضیح می‌دهد: در برخی مواقع به مددجوهایی که در خانه‌های پیش از ترخیصی زندگی می‌کنند امکانات نمی‌دهند، یا تعداد افراد را در خانه زیاد می‌کنند یا اصلا در محله‌ای به مددجوها خانه می‌دهند که شرایط مناسبی ندارد به همین دلیل آنها با همه سختی‌ها ترجیح می‌دهند این خانه‌ها را ترک کنند.

حمایت‌های بهزیستی

این درحالی است که سازمان بهزیستی برای مددجوهایی که از این سازمان ترخیص می‌شوند کمک هزینه‌هایی را در نظر گرفته است. به این شکل که سال 91 به این افراد سه میلیون تومان و سال گذشته هفت میلیون تومان پرداخت شد. محمد نفریه، معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی درباره میزان این کمک هزینه در سال 93 به جام جم می‌گوید: امسال 14 میلیون تومان از ردیف بودجه ملی و چهار میلیون تومان نیز از بودجه استانی به مددجوهایی که ترخیص می‌شوند، پرداخت می‌شود. این درحالی است که مبلغی که به عنوان بودجه استانی درنظر گرفته شده بیشتر در قالب وسایل به مددجویان داده می‌شود. افزون بر این به گفته نفریه چنانچه مددجوها تا دوره دکتری قصد ادامه تحصیل داشته باشند، همه هزینه دانشجویی این افراد پرداخت می‌شود.

وی درباره تفاوت ترخیص‌شدن مددجوهای دختر و پسر یادآور می‌شود: پسران وقتی از سربازی برگردند یا درس می‌خوانند یا کمک هزینه‌هایی به آنها پرداخت می‌شود تا بتوانند مستقل زندگی کنند به این شکل که در دانشگاه غیردولتی صددرصد هزینه تحصیل آنها پرداخت می‌شود. اگر دانشگاه دولتی قبول شوند نیز دو برابر حق امداد که حدود 180 هزار تومان است، می‌گیرند.

علاوه براین به گفته وی تمام کودکان بهزیستی تحت پوشش بیمه آتیه هستند، برخی از آنها از ده سال پیش بیمه شده و هنگام، ترخیص می‌توانند مبلغی نیز از بیمه به عنوان کمک هزینه ترخیص بگیرند.

مشکلات فراوان

یونس یکی دیگر از مددجوهای سازمان بهزیستی است که تا مدتی دیگر باید از این سازمان ترخیص شود، او به جام‌جم می‌گوید: بعد از ترخیص ما همه جوره به مشکل برمی‌خوریم، آنها فقط می‌خواهند قانون خود را اجرا کنند. فکر نمی‌کنم آماده بودن ما برایشان ملاک باشد، چون بیشتر بچه‌ها نمی‌توانند از عهده هزینه‌هایشان بر‌بیایند. این درحالی است که اکنون شرایط به‌گونه‌ای است که یکباره امکانات از ما گرفته می‌شود و مددجوها باید با حداقل‌ها بسازند.

او یادآور می‌شود: من تاکنون در محله خوبی زندگی می‌کردم، اما با پولی که قرار است به من بدهند باید به محله‌های نامناسبی بروم. به گفته یونس، مددجوها اگر حداقل مطمئن باشند که بعد از ترخیص‌شدن سرپناه مناسبی در حد مسکن مهر دارند، می‌توانند به درس و مشق خود برسند.

این درحالی است که برخی مددجوها نیز به قول خودشان شانس آورده و نیکوکاران حمایت‌های مناسبی از آنها می‌کنند. بهروز، مددجویی است که به اعتقاد خود و دیگر دوستانش شانس آورده. او که اواخر سال گذشته ترخیص شده در گفت‌وگو با جام‌جم بیان می‌کند: از کودکی در بهزیستی بزرگ شدم. دراین مدت به ما خیلی خوب می‌رسیدند، اما زمان ترخیص شدن خیلی از مددجوها دچار مشکل می‌شوند.

او ادامه می‌دهد: آن زمان حدود هفت میلیون و 200 هزار تومان گرفتم، اما خوش‌شانس بودم که حامی خوبی دارم، چون او برایم حساب مسکن جوانان باز کرده بود، به همین دلیل هنگام ترخیص شدن هشت میلیون تومان در آن حساب بود، مقداری هم خودم پس‌انداز کرده بودم به این شکل توانستم خانه‌ای رهن کنم، اما افرادی را می‌شناسم که هفت میلیون تومان بیشتر ندارند و نمی‌دانند چه کار کنند، سازمان بهزیستی موقتا به این افراد گفته در خانه پیش از ترخیصی بمانند، اما بالاخره باید آنجا را ترک کنند.

کمک‌ها قابل توجه است

معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی درباره این‌که مددجوها می‌توانند با 18 میلیون تومان زندگی مستقلی داشته باشند، بیان می‌کند: این مبلغ کمی نیست، چون اکنون خیلی از خانواده‌ها قادر نیستند چنین مبلغی به فرزندانشان کمک کنند یا بیشتر خانواده‌ها نمی‌توانند هزینه تحصیل فرزندشان تا دوره دکتری را پرداخت کنند اما بهزیستی چنین هزینه‌ای می‌کند.

به گفته نفریه، شاید این کمک هزینه مبلغ کمی باشد، اما عدد قابل توجهی است و هر سال افزایش پیدا می‌کند.

وی درباره شرط سنی ترخیص مددجوها یادآور می‌شود: تا چند سال پیش سن مددجوها برای ترخیص شدن ملاک بود، اما اکنون سعی در آماده شدن مددجوها داریم، اگر مددجوهایی باشند که ضریب هوشی کمی داشته و قادر نباشند زندگی مستقلی داشته باشند آنها را در گروه‌های دو تا سه نفره در خانه‌هایی مستقر می‌کنیم.

نفریه درباره دیگر طرح‌های حمایتی سازمان بهزیستی در قبال مددجوها عنوان می‌کند: طرح دیگری نیز در سازمان اجرا می‌شود که در قالب آن هر هفت مددجو می‌توانند کارآفرینی کرده و گروهشان از 30 میلیون تومان کمک بلاعوض بهره‌مند شود.

وی ادامه می‌دهد: افزون براین پرونده مددجویانی که از بهزیستی ترخیص می‌شوند نیز در اختیار 400 کلینیک مددکاری غیردولتی قرار می‌گیرد تا آنها از این افراد حمایت کنند.

اکنون سازمان بهزیستی کشور از 9300 مددجو در 560 مرکز نگهداری می‌کند، این درحالی است که بیشتر این افراد از سوی خیریه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد حمایت می‌شوند به این شکل که سازمان بهزیستی ماهانه به هر مددجو 240 هزار تومان اختصاص می‌دهد و سازمان‌های خیریه و مردم‌نهاد کودکان را در مراکز ده تا 15 نفره نگهداری می‌کنند.

افزون بر این باتوجه به آمار سازمان بهزیستی اکنون 1800 مددجوی این سازمان دانشجو هستند. درباره آمار مددجویان ترخیص شده سال گذشته نیز می‌توان گفت 1500 کودک به فرزندخواندگی گرفته شدند، 1500 نفر امداد بگیر شده و 700 نفر نیز به سن ترخیص رسیدند.

با توجه به شرایط سازمان بهزیستی کشور باید از نیکوکاران، سازمان‌های خیریه و مردم‌نهاد خواست هرچه بیشتر به فکر مددجویان سازمان بهزیستی بوده و بخشی از کمک‌های خود را برای بهبود شرایط پس از ترخیص مددجویان در نظر بگیرند. برای نمونه سازمان بهزیستی طرحی به نام بیمه آتیه دارد. به این شکل نیکوکاران می‌توانند با توجه به توان مالی خود ماهانه مبلغی پرداخت کرده و شرایطی را به‌وجود بیاورند که مددجو هنگام ترخیص شدن از سازمان بهزیستی اندوخته‌ای داشته و برای تامین سرپناه یا شغل دچار مشکل نشود.

مهدی آیینی ‌/‌ گروه جامعه