حلقه گمشده ارتباط صنعت با دانشگاه

در این باره لازم است بخشی از آنچه دکتر سورنا ستاری، معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در نخستین نمایشگاه تخصصی صنعت ساختمان، آب و برق، نفت و گاز، خدمات فنی و مهندسی جمهوری اسلامی ایران در شهر عشق‌آباد پایتخت ترکمنستان بیان کرد، مطرح شود: ایران در علوم نوین، مانند فناوری نانو، سلول‌های بنیادی، علوم شناختی و صنایع نفت و گاز به توسعه علمی بالایی دست یافته است.

دکتر ستاری با اشاره به حضور چهار میلیون دانشجو و فعالیت صدها پژوهشکده و مرکز تحقیقاتی در ایران افزود: توسعه حلقه‏‌های واسط اقتصاد بین دانشگاه و پژوهشکده‌‏ها با صنعت و تجارت از موضوعات مورد تأکید دولت ایران به حساب می‌آید. توسعه این فعالیت‌‌ها تنها در بستر شرکت‌های خصوصی دانش‌بنیان صورت می‌گیرد و در سال‌های اخیر ایران در زمینه‌های مختلف علمی به پیشرفت‌های شگرف و قابل توجهی دست یافته است.

از دیگر سو دکتر حسن روحانی، رئیس‌جمهور نیز در پاسخ به پرسش یکی از خبرنگاران در سفر استانی اردبیل درباره معضل بیکاری و حل مسأله انتظار استخدامی‌های استان اردبیل گفت: بیکاری معضلی همه‌گیر در کشور است چراکه وقتی دانشگاه‌ها به لحاظ کیفی توسعه می‌یابد و رشته‌هایی که متناسب با نیاز نیست، در نظر گرفته می‌شود با مشکل اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها روبه‌رو می‌شویم.

وقتی از چنین مباحث مهمی در سطح کلان سخن گفته می‌شود تامل و تفکر درباره این مسائل و جنبه‌های متنوع آنها ضروری به نظر می‌رسد. بخصوص اگر بدانیم بسیاری از این مسائل مطرح شده نه‌تنها در سیاستگذاری‌ دولتی و قوانین موجود ریشه دارد، بلکه از جنبه‌های فرهنگی نیز برخوردار است. اگر عمیق‌تر بنگریم براساس آنچه ادوارد تایلور( ۱۹۱۷ ـ ۱۸۳۲)، فرهنگ نامیده، فرهنگ مجموعه پیچیده‌ای است از دانش‌ها، باورها، هنرها، قوانین، اخلاقیات، عادات و هرچه فرد به عنوان عضوی از جامعه، از جامعه خویش فرامی‌گیرد. از این منظر می‌توان گفت مساله توسعه فناورانه و بیکاری نیز واجد جنبه‌های فرهنگی است. برای نمونه بارها در جمع استادان دانشگاهی با طرح این موضوع مواجه می‌شویم که آنها وظیفه دانشجو را حل معضلات علمی و آکادمیک می‌دانند؛ مسائلی که به خودی خود در دانشگاه‌ها به طور پیوسته مطرح شده‌ است. باور به این موضوع در میان دانشجویان و استادان، فرهنگی را رواج می‌دهد که اجازه نمی‌دهد دانشجو به حل مسائل فناورانه حال حاضر کشور (که بعضا دارای راه‌حل‌های ساده‌تری نسبت به مسائل آکادمیک است) بپردازد. از تحلیل ساده علت افزایش بیکاری در یک منطقه خاص کشور گرفته تا مساله تحلیل جریان هوا درون سشوار خانگی، پروژه‌های فنی و اجتماعی قابلیت ارجاع به جامعه را دارند تا مشکلات حال حاضر کشور را حل کنند.

اما چه نهادی مسئول جستجو، ارجاع و توزیع پژوهش‌های اینچنینی در دانشگاه‌هاست؟

پاسخ این پرسش آسان است، دفتر ارتباط با صنعت در دانشگاه‌ها؛ اما آیا این دفاتر در مقام یک بنگاه تجاری ـ که محصولات علمی و فناورانه را به جامعه صنعتی و نهادهای سیاستگذار عرضه می‌کنند ـ مطرح هستند یا در بهترین حالت به توزیع‌کننده محل کارآموزی دانشجویان بدل شده‌اند؟!

انتقاداتی جدی از سوی صاحبنظران به عملکرد این دفاتر در دانشگاه‌های ایران وارد است که به فرهنگ سازمانی دانشگاه‌ها در کشورمان باز می‌گردد و بعضا ممکن است ضعف این دفاتر نه از سطح کلان قابل برطرف کردن باشد، نه از سطح دانشجویان و پژوهشگران انتظاری برای تغییر کارکرد این نهاد می‌توان متصور شد. نهاد ارتباط با صنعت باید به مثابه یک شرکت مستقل در دانشگاه، نسبت به جذب حداکثری طرح‌های دانشگاهی اقدام کند، بازاریابی علمی فناورانه را انجام دهد و خدمات دانش‌بنیان، انتقال دانش فنی و تحقیق و توسعه سازمان‌ها و شرکت‌های صنعتی و سیاستگذار را به عهده گیرد. مسئولان عالی رتبه دانشگاه‌ها باید در این عرصه سرمایه‌گذاری کنند تا سود ناشی از فعالیت‌ دفاتر ارتباط با صنعت به دانشگاه سرازیر شود.

علاوه بر اسناد تعریف شده از وظایف و فعالیت‌های دفتر ارتباط با صنعت؛در این مراکز مهم باید به طور جد و دقیق به اموری که در ادامه ذکر شده‌ است، توجه کرد:

1 ـ مشارکت دفاتر ارتباط با صنعت در امور تجاری و تبلیغات گسترده آن مرکز برای معرفی خدماتی که دانشکده‌ها و پژوهشکده‌های دانشگاه عرضه می‌کنند.

2 ـ یافتن مشکلات فنی و سازمانی شرکت‌ها و سازمان‌های کشور برای تماس و برقراری مسیر ارتباطی بین دانشگاه و بنگاه صنعتی.

3 ـ پیشنهاد پروژه‌های دانشجویی به دانشجویان و استادان که مشکلات صنعت را حل می‌کنند.

4 ـ بازاریابی و اعلام خدمات دانشگاه به موسسات و شرکت‌ها در سطح جامعه.

5 ـ پیشنهاد توسعه خدمات دانشگاهی ارائه شده به صنعت.

6 ـ استفاده از توانمندی دانشجویان و فارغ‌التحصیلان برای فعالیت‌های فوق‌الذکر با عنوان کار دانشجویی یا کار پس از فراغت از تحصیل به منظور آشنایی بیشتر دانشجویان با صنعت و شکل‌گیری ارتباطات فنی برای افزایش پیشنهادهای شغلی به فارغ‌التحصیلان

7 ـ توجیه استادان برای تغییر مسیر از حل صرفا آکادمیک مسائل علمی بین‌المللی به مشارکت جمعی در حل مشکلات تکنولوژیک کشور نظیر ساخت انواع قطعات بخش انرژی شامل قطعات تجهیزات برقی ویژه، قطعات بالادستی و پایین​دستی نفت و گاز، سامانه‌های حمل و نقل نظیر خودرو و... .

8 ـ انعقاد انواع قراردادهای انتقال دانش فنی با شرکت‌ها با سطح مناسب هزینه‌ای

9 ـ توسعه برنامه‌ها و هماهنگی برای برگزاری کارگاه‌ها و سمینارهای عملگرایانه در مراکز صنعتی و کارخانه‌ها، سایت‌ها و کارگاه‌های تکنولوژیک (به عنوان نمونه در شهرک‌های صنعتی اطراف شهرها یا سفرهای علمی صنعتی به مراکز استخراج نفت، نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌ها)

10 ـ پیگیری فعالیت استادان در امور ارتباط با صنعت و تلاش در جهت تغییر نگرش بین دانشجویان و استادان و تحول فرهنگی در تفکر مجزا بودن فعالیت دانشگاه و صنعت

چنین فرآیندی نیازمند یک تیم شامل متخصصان علوم دانشگاهی مختلف، متخصصان بازاریابی و امور قراردادی و حقوقی است. لذا چنین فعالیت‌هایی از توان دو یا سه پرسنل در دفتر ارتباط با صنعت دانشگاه خارج است.

دفاتر ارتباط با صنعت در دانشگاه‌های قوی جهان به مثابه بنگاه اقتصادی و محل درآمد کلان دانشگاه عمل می‌کنند؛ مرکزی که در آن خدمات فنی و علمی دانشگاه به جامعه عرضه می‌شود و بر سر ارزش مالی آن بحث و تبادل نظر می‌شود تا محل سودی برای دانشگاه باشد. اگر دانشگاه‌ها سود مالی و درآمدی غیر از کمک‌های دولتی و شهریه دانشجویان داشته باشند، قطعا قابلیت اعطای وام و کمک هزینه‌های تحصیلی بیشتری به دانشجویان و پژوهشگران خواهند داشت و در نهایت جوانان از تحصیل خشنودتر خواهند بود.

امید است با بسط و گسترش گفتمان اعتدال و توسعه در سطح دانشگاه‌ها برای توجه به حوزه تحقیق و توسعه در دانشگاه‌ها و سرمایه‌گذاری معقول در این عرصه، زمینه تغییر نگاه دانشجویان و استادان به مقوله صنعت و فناوری کشور فراهم شود و فرهنگ فعالیت‌های فناورانه در دانشگاه‌ها اشاعه یابد و از پتانسیل جوانان تحصیلکرده و در حال تحصیل در این فعالیت‌های ارزشمند استفاده شود. تجاربی که از پیاده‌سازی این فعالیت‌ها به جوانان و جامعه فنی کشور عرضه می‌شوند آینده ایران را به مراتب روشن‌تر و درخشان‌تر خواهند ساخت.

جلال نبهانی‌زاده‌ /‌ پژوهشگر مطالعات تکنولوژی