بررسی ارتباط اشعار مولانا با قرآن در «قطره و دریا»

حسین نعمتی، مدیر گروه اندیشه رادیو فرهنگ می‌گوید: در این برنامه به دنبال معرفی هر چه بیشتر و کارشناسانه‌تر بهره‌گیری اشعار این شاعر معروف از قرآن کریم و فرهنگ ایران اسلامی هستیم چون شعر و ادبیات در تاریخ ایران اسلامی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است.

محمدجعفر حسینی، ضمن تاکید بر اهمیت حفظ و بررسی مفاهیم قرآن و احادیث می‌گوید: با توجه به اهمیت شعر و شعرا در فرهنگ و تاریخ ایران و با عنایت به این‌که بیشتر شعرای مطرح قرون گذشته و حال ایران زمین به عرفان و آموزه‌های دینی نیز توجه داشته‌اند تصمیم به تولید برنامه‌ای در این زمینه گرفتیم که مثنوی معنوی مولانا به عنوان بهترین گزینه برای انجام این مهم مورد توجه قرار گرفت.تهیه‌کننده و سردبیر این برنامه با تاکید بر جایگاه شعر و عرفا میان بیشتر مردم ایران می‌گوید: اهمیت و اعتبار مولانا در کنار سروده‌هایش که صبغه دینی و عرفانی داشته باعث شده به فکر تولید این برنامه یعنی قطره و دریا باشیم. بنابراین مثنوی مولانا را به عنوان ماده اولیه کارمان در نظر گرفتیم و با همکاری کارشناسان و پژوهشگران شروع به جستجو کردیم که در نهایت کل موضوع برنامه مورد تائید مدیران شبکه و مدیر گروه اندیشه قرار گرفت و کار ساخت برنامه از ابتدای تیر امسال آغاز شد.

وی درباره روند و شرایط برنامه «قطره و دریا» نیز تصریح می‌کند: در این برنامه یک آیه از قرآن کریم را قرائت می‌کنیم و با توجه به تفسیر و معنی آن آیه الهی شاهد مثالی از مثنوی معنوی می‌آوریم و درباره آن با کارشناس برنامه به بحث و گفت‌وگو یا ارائه مثال‌های متفاوت از شعرای دیگر می‌پردازیم.

این تهیه‌کننده رادیو می‌گوید: از ابتدای تیر امسال در 12 برنامه اول به معرفی آثار و البته توضیح و توصیف قصد و اراده برنامه پرداختیم و کمی از حال و هوای عرفانی این شاعر بزرگ گفتیم پس از آن کم‌کم وارد بحث اصلی و مسائل قرآنی و احادیث شدیم. به‌طوری که تازه به اولین سوره قرآن یعنی سوره حمد رسیده‌ایم.

حسینی درباره نحوه تولید این برنامه هم می‌گوید: معمولا با توجه به حجم فشرده کار یک روز در هفته کل برنامه هفته را ضبط و آماده می‌کنیم تا در طول هفته این برنامه در زمان‌های مشخصی که اعلام شده از این شبکه رادیویی پخش شود، اما با توجه به اهمیت بحث در این سوژه و البته مدت زمان کوتاه برنامه که حدود یک ربع است کار بررسی ابیات و سروده‌های این شاعر بزرگ ایرانی به کندی پیش می‌رود و معمولا در یک برنامه نمی‌توانیم بیشتر از یک آیه را بررسی کنیم و ادامه را به روزها و هفته‌های بعد موکول می‌کنیم. وی درباره نحوه انتخاب کارشناس برنامه می‌گوید با توجه به اهمیت سوژه مورد انتخاب بدون تردید باید کارشناس برنامه درباره هر دو حوزه مورد بحث یعنی قرآن و شعر مولانا اشراف کاملی داشته باشد. در این زمینه با دکتر کاظم محمدی آشنا شدیم که استاد دانشگاه و مولاناپژوه است. با هماهنگی مدیر شبکه و البته موافقت خود دکتر کاظم محمدی از ابتدای برنامه تاکنون در خدمت وی بوده‌ایم.

دکتر کاظم محمدی، کارشناس برنامه رادیویی قطره و دریا» هم درباره مولانا و اهمیت قرآن در سروده‌هایش می‌گوید: به عقیده من، مولانا به عنوان عارفی مسلمان در جهان مطرح است و نگاه وی، نه‌تنها به مبانی تئوری دین محکم و استوار است؛ بلکه باورهای دینی خود را که همواره تبلیغ کرده و در زندگی و رفتار روزانه‌اش به کار گرفته را در سروده‌هایش نشان داده است. ما معتقدیم این شاعر گرانمایه فقط عارف نظری نبوده؛ بلکه به اعتقادات خود عمل کرده و سروده‌هایش را با این مفاهیم به رشته تحریر درآورده است.

محمدی ضمن اشاره به جایگاه قرآن در سروده‌های این شاعر معروف ایران می‌افزاید: با کمی دقت در مثنوی مولانا درخواهیم یافت که حتی صفحه‌ای را نمی‌یابیم که در آن به قرآن، احادیث و روایات دینی اشاره نشده باشد، پس چرا نگوییم مثنوی مولانا، شاهکاری مبتنی بر قرآن و روایات انبیاء است؟

کارشناس قطره و دریا تصریح می‌کند: مدتی است برخی نگاه دیگری به سروده‌های مولانا دارند و آنها را به گونه دیگری جلوه می‌دهند؛ به طوری که می‌گویند این شاعر و عارف، تنها عارفی با عشق مجازی بوده است که این نظر به عقیده من، کاملا اشتباه و غیرحرفه‌ای است، چون این افراد شاهد مثال خود را با توجه به برخی ابیات می‌آورند که تعبیر دقیق آن را نمی‌دانند.

این استاد دانشگاه، اهمیت برنامه قطره و دریا را در همین اظهارنظرهای غیر کارشناسانه می‌داند و می‌افزاید: از آنجا که بسیاری از اظهارنظرهای جدید درباره مولانا نادرست هستند، لازم بود رسانه ملی با توجه به مخاطبان خود و پوشش مناسبش در سراسر ایران در این زمینه نیز گام موثری بردارد که رادیو فرهنگ بهترین گزینه بود و زمینه تولید برنامه قطره و دریا فراهم شد تا در این برنامه با بررسی کارشناسان و البته مستند علمی و دقیق سروده‌های مولانا این عارف ایران زمین به‌درستی به مبانی دینی و اسلامی آن توجه داشته باشیم.

وی به جایگاه قرآن در اشعار مولانا تاکید دارد و می‌گوید: با توجه به پژوهش‌های گسترده‌ای که در اشعار و سروده‌های مولانا انجام داده‌ام، دریافته‌ام نشانه‌های بسیاری از آیات قرآن در سروده‌های مولانا وجود دارد، چون این شاعر برای بیان شعر خود بسیار از قرآن استفاده کرده و البته برای این کار انگیزه‌های متفاوتی هم داشته است؛ به طوری که گاه به قصد تعلیل و توجیه، گاهی به قصد تشبیه و تمثیل، گاهی به قصد استناد و مدرک و در برخی موارد هم به قصد تزئین از مفاهیم قرآنی، احادیث و روایات انبیاء استفاده کرده است. به عنوان مثال می‌گوید: «قدر همت باشد آن جهد و دعا» که برگرفته از آیه لیس الانسان الاماسعی بوده است.این مولاناپژوه می‌گوید: نمونه‌هایی از قرآن و احادیث را می‌توان در سروده‌های شعرای دیگر ایران زمین نیز یافت، اما از آنجا که اهمیت مولانا در این زمینه بیشتر بوده سعی کرده‌ایم مبنا را بر سروده‌های مولانا قرار دهیم، ولی این مانع استفاده سروده‌های دیگر شاعران در برنامه قطره و دریا نیست و گاهی در خلال برنامه به سعدی و حافظ یا حتی شاعران معاصر نیز گریزی می‌زنیم. (عماد عزتی/ ضمیمه قاب کوچک)