دوربین مخفی و آشکارترین پنهانکاری

مثلا در برنامه‌های اجتماعی که رویکردی چالشی‌/‌ آسیب‌شناسی دارد، ممکن است از طریق دوربین مخفی بخواهند معضلی پنهان را در جامعه نشان دهند. هرچند در هر دو، دوربین مخفی کارکرد آشکارکنندگی دارد اما در اینجا آشکار‌شدگی بعد از نمایش مخفی کاری به قصد ایجاد خنده به کار می‌رود؛ اگرچه گاهی در پس همین نوع دوربین مخفی نیز می‌توان نکات آموزشی و تربیتی را هم جستجو کرد. مثلا معضلات مربوط به رانندگی را می‌توان شناخت یا نابهنجاری‌های رفتاری در حوزه‌های اجتماعی را بازنمایی کرد اما در نهایت هدف غایی برنامه‌های دوربین مخفی ایجاد خنده و سرگرمی است.

آنچه ما در حافظه تصویری خود از دوربین مخفی داریم و به یاد می‌آوریم، اغلب برنامه‌های خارجی بوده و کمتر شاهد دوربین مخفی ایرانی بودیم، فارغ از این‌که بخواهیم اصلا خوب یا بد بودنش را بسنجیم. برخی ملاحظه‌های فرهنگی ـ اخلاقی در جامعه ما موجب شده ابتدا از نمونه‌های خارجی استفاده کنیم اما بعدا که پای دوربین مخفی‌های ایرانی نیز به شبکه‌ها باز شد این برنامه‌ها چنگی به دل نمی‌زد و چندان جذاب نبود. نداشتن سابقه و تجربه در تولید برنامه​های دوربین مخفی‌ها مانعی بود که نمی‌گذاشت خلاقیت و نوآوری کارگردان‌های ایرانی شکوفا شود و البته به واسطه فاصله زیاد با بازار جهانی این نوع برنامه‌ها، خریدار چندانی هم نداشت.

با این حال اکنون چند سالی است شاهد برخی دوربین مخفی‌های متفاوت و جذاب ایرانی هستیم که بسیاری از آنها در شبکه‌های استانی تولید شده‌اند و از طریق شبکه شما یا نسیم قابل تماشا هستند و نشان می‌دهد دوربین مخفی ایرانی گام‌های خوبی رو به جلو برداشته است. شاید بزرگ‌ترین مانع دوربین مخفی ایرانی نه تکنیک‌ها و مهارت‌های این حوزه که موانع ذهنی و فرهنگی باشد. در نگاه فرهنگی ما وارد شدن به حوزه خصوصی افراد یا سرکشیدن در رفتارهای فردی و اجتماعی آنان چندان پسندیده نیست و حتی واکنش‌های برخی هموطنان بعد از این‌که فهمیدند دوربین مخفی در کار بوده معترضانه است و نشان می‌دهد ما هنوز نسبت به دوربین مخفی دچار بدبینی و بی‌اعتمادی‌ هستیم که مانع از شکل‌گیری خلاقیت و نوآوری در ساخت دوربین مخفی می‌شود. لذا با توجه به این ملاحظه‌های فرهنگی، سازندگان دوربین مخفی‌ باید به این حساسیت‌ها واقف باشند و آن را در کار خود لحاظ کنند.

مثلا شناخت زبان و قومیت و خرده فرهنگ‌ها می‌تواند به کارگردان دوربین مخفی کمک کند که در چه جاهایی وارد شود یا نشود.

شناخت این ظرفیت‌ها هم خاصیت ایجابی دارد، هم سلبی به این معنی که کمک می‌کند بدانیم در چه موقعیت‌هایی می‌توان دوربین مخفی ساخت که جواب بدهد و جذاب باشد و در چه موقعیت‌هایی نمی‌توان وارد شد. از این‌رو دوربین مخفی را می‌توان حتی ابزاری جامعه‌شناختی برای شناخت مولفه‌ها و شاخصه‌های جامعه دانست و حتی گفت دوربین مخفی، نوعی مستندسازی با خصوصیت سرگرمی‌محوری است که البته قابلیت تاویل بالایی دارد. بسیاری از نابهنجاری‌های فردی و گروهی در همین دوربین‌های مخفی فارغ از کارکرد طنز و شوخی محورانه آن قابل ردیابی و بازخوانی است. ضمن این‌که می‌توان به طبقه‌بندی و گونه‌شناسی دوربین مخفی‌ها نیز پرداخت؛ مثلا دوربین مخفی‌های طنازانه یا اجتماعی یا مثلا ترسناک و وحشت‌زا. در اینجا به چند نمونه رایج آن می‌پردازیم:

دوربین مخفی‌ ترسناک

این مدل را خوشبختانه در ایران نداریم و کارکردی هم جز سرگرم کردن بیننده ندارد. در این نوع دوربین مخفی تیم تولیدکننده برنامه کاری به سکته زدن ملت ندارد و سعی می‌کند وحشتناک‌ترین شوخی‌ها را پیش روی فردی که در تله افتاده بگذارد تا از وحشت او مخاطب بترسد.

معروف‌ترین آن هم حضور روح کودک در آسانسور، زنده شدن عروسک شیطانی از داخل بنر تبلیغاتی فیلم و حمله زامبی‌ها به مردم است.

دوربین مخفی دورهمی

ایده‌های خلاقانه مردم معمولی در به تله انداختن خانواده و دوستان هم یک مدل دوربین مخفی است که پس از دست به دست شدن در شبکه‌های اجتماعی و معروف شدن از برنامه‌های معروف پخش می‌شود. معمولا ما در این زمینه فقط طرف مقابل را آزار و اذیت می‌کنیم.

دوربین مخفی معمایی

در این نوع دوربین مخفی که یکی از نمونه‌های خوب خارجی‌اش برای روز مادر در فضای مجازی ما پخش شد، بیننده بعد از مواجهه با یک چالش و بعد از گذر از واکنش‌ها به سمت یک نتیجه‌گیری جالب هدایت می‌شود.

متاسفانه تا حالا نمونه داخلی چنین کاری را نداشتیم، چون برای عواملی که اثرشان در شبکه نمایش خانگی توزیع می‌شود و دغدغه فروش و اقبال مخاطب را دارند جذاب بودن اولویت دارد، عوامل تلویزیون هم یا ایده‌اش را ندارند یا دغدغه‌اش را یا هر دو هست اما ترجیح می‌دهند دغدغه‌شان را به‌جای تولید یک دوربین مخفی پردردسر با آوردن یک استاد در برنامه و سوال کردن از ایشان رفع کنند!

طی سال‌های اخیر شاهد تولید دوربین مخفی در شبکه نمایش خانگی بودیم که به نام شوخی با ستارگان وارد بازارشد که یک نوع دوربین مخفی خاص بود و با چهر ه‌های معروف هنر، سینما و موسیقی و حتی ورزش شوخی می‌کرد. در این نوع دوربین مخفی چون شخص مورد نظر چهره شناخته شده دارد خودبه‌خود واجد جذابیت بصری‌/‌ رسانه‌ای می‌شود و می‌تواند به ایجاد خنده بیشتر بینجامد.

واقعیت این است که دوربین مخفی ایجاد خنده در فضایی بین شوخی و جدی بین یک فضای رئالیستی و فانتزی است و به همین دلیل گاه از کمدی‌های نمایشی و داستانی هم بیشتر مخاطب پیدا می‌کند. لذا دوربین مخفی به عنوان یک آیتم کمدی تلویزیونی واجد ظرفیت‌های زیادی است که اگر با نگاه خلاقانه به آن بنگریم چه بسا بتواند بسیاری از ضعف‌های برنامه‌سازی و سرگرمی سازی در تلویزیون را پر کرده و بپوشاند.

دوربین مخفی از آن دست برنامه‌های رسانه ملی است که نیازمند سیاستگذاری و برنامه‌سازی‌ جدی است و مخاطب ایرانی نیز نشان می‌دهد این گونه برنامه‌ها را دوست دارد. لذا باید دوربین مخفی ایرانی کمی آشکارتر شده، دارای پویایی و نشاط بیشتری شود تا بتوان متخصصانی نیز در این زمینه تربیت کرد. دوربین مخفی نباید در پس موانعی که به آن اشاره کردیم مخفی بماند. (سیدرضا صائمی/ ضمیمه قاب کوچک)