شیشه‌های سـرخ

این روال ادامه داشت تا این‌که «شیشه»، چهره دیگر و واقعیت خودش را نشان داد. ایجاد حس بدبینی نسبت به اطرافیان یکی از اثرات مصرف این ماده محرک بود که موجب می‌شد برخی مصرف‌کنندگان دست به قتل بزنند. پس از آن بود که جنایت‌های شیشه‌ای جای خود را در صفحات حوادث روزنامه‌ها باز کرد و این روند همچنان ادامه دارد. رضا یکی از مصرف‌کنندگان شیشه است که همسرش را با دستان خودش به قتل رساند. او که به پرونده‌اش در دادگاه کیفری استان تهران رسیدگی شده، می‌گوید: «چند سالی بود که به شیشه اعتیاد داشتم و هربار که مصرف می‌کردم نسبت به همسرم بدبین می‌شدم و فکر می‌کردم او به من خیانت می‌کند. مدتی بعد دیگر این موضوع برایم روشن شده بود که او زنی خیانتکار است، هرچند خودش منکر بود و می‌گفت من اشتباه می‌کنم. زنم می‌گفت مرا دوست دارد و غیر از من به هیچ مرد دیگری توجه ندارد. مدتی دیگر شیشه نکشیدم و حالم بهتر شد، اما شب تولدش دوباره شیشه کشیدم و حس بدبینی باز سراغم آمد و شب هنگام او را در خواب خفه کردم. »

خشونت بیش از حد و نداشتن کنترل روی رفتار، یکی دیگر از مواردی است که مصرف‌کنندگان شیشه با آن مواجه می‌شوند و در پی مصرف این ماده دست به قتل می‌زنند. آنها زمانی متوجه رفتارشان می‌شوند که دیگر کار از کار گذشته است. محسن بیست و شش ساله یکی از این متهمان است که نتوانست خشمش را کنترل کند و خواهر سی ساله‌اش را در تهران به قتل رساند. متهم می‌گوید: «خواهرم همیشه خود را به مریضی می‌زد تا دیگران به او توجه کنند. شب حادثه بر سر این موضوع با هم درگیر شدیم و من چند ضربه به سر او زدم که باعث مرگش شد. من در زمان جنایت ماده مخدر شیشه مصرف می‌کردم و شب حادثه نیز در یک لحظه کنترلم را از دست دادم و خواهرم را کشتم. »

قتل‌های شیشه‌ای مدت‌هاست که مورد توجه کارشناسان قرار گرفته و اقدامات زیادی برای پیشگیری و درمان این نوع اعتیاد صورت گرفته است، اما هنوز گرایش به مصرف این ماده به دلیل ناآگاهی برخی افراد بالاست و در این میان وقوع جنایت هم دور از انتظار نیست.

لیلا حسین‌زاده

برداشت اول

صدمات جبران‌ناپذیر

دکتر سعید ممتازی‌

مدیر گروه روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی زنجان

اسم علمی شیشه «مت‌آمفتامین» است. این ماده یکی از خطرناک‌ترین و مرگبارترین مخدرهای صنعتی است که معمولا به شکل کریستال و شبیه بلورهای شیشه است و تاریخچه پیدایش آن به حدود 70 سال پیش برمی‌گردد. در آن زمان دانشمندان دنبال دارویی برای افزایش کارکرد ذهن بودند و به همین منظور شیشه را بررسی کردند، اما پس از مدتی وقتی متوجه ناکارآمد بودن این پروژه شدند، آن را کنار گذاشتند. مصرف این ماده در جهان از سی سال پیش به اوج خودش رسیده و شروع آن از آمریکا بود و سپس به بقیه کشورها تسری پیدا کرد. از حدود ده سال پیش نیز به شیشه به عنوان معضل جدی نگاه می‌شود. وزارت بهداشت با علم به این موضوع از سه سال پیش تمام داروهایی را که ممکن است پیش نیاز تولید شیشه باشد، از داروخانه‌ها حذف کرده است. در مورد شیشه چند نکته مهم و اساسی وجود دارد:

1 ـ شیشه روی قسمت‌های مختلف بدن از جمله کبد، کلیه، قلب، دندان‌ها، استخوان‌ها و پوست تاثیر سوء‌ می‌گذارد و در عین حال از میزان اشتها و خواب نیز می‌کاهد.

2 ـ شیشه ماده‌ای محرک است و برعکس بعضی مواد مخدر همچون تریاک که کار سیستم عصبی را کند می‌کند، کار سیستم عصبی را تشدید و تقویت می‌کند و در عین حال وابستگی روانی فراوانی نیز به دنبال دارد. چون روی قسمت عصبی و قسمتی از مغز که با پاداش و احساس لذت در ارتباط است، تاثیر می‌گذارد؛ فرد در جستجوی حس لذت، دوباره آن را مصرف می‌کند تا به آن لذتی که به دنبالش است، برسد. مصرف شیشه در عین ایجاد احساس لذت و سرحالی در فرد، به دلیل تاثیرات خاصش، بیماری‌هایی مثل اسکیزوفرنیا را هم موجب می‌شود. یکی از علائم و نشانه‌های این بیماری، افکار بدبینانه قوی است که به آن هذیان‌های بدبینانه یا پارانوئید می‌گوییم. چنین فردی درگیر افکار خاصی است و به طور مثال احساس می‌کند اطرافیانش در حال خیانت یا درصدد صدمه زدن به او هستند و چون خودش را در معرض خطر می‌بیند، ممکن است مرتکب قتل شود. هم‌اکنون نیز این ماده یکی از عوامل وقوع قتل در کشور ماست. فردی که شیشه مصرف می‌کند، قضاوت درستی از نظر ذهنی نخواهد داشت و چون قادر به ارزیابی رفتارهای خودش نیست، به این فکر نمی‌کند که اگر به اشخاص نزدیک به خودش صدمه بزند، چه تاثیری در زندگی‌اش خواهد داشت.

3 ـ بروز رفتارهای ناشی از مصرف شیشه به هیچ وجه احتیاج به زمان ندارد و ممکن است فرد با یک‌بار مصرف، حالت بدبینانه پیدا کند و دست به قتل فرد دیگری بزند یا خودزنی کند.

4 ـ در طول یک دهه گذشته، تعدادی از بیماران به دلیل حالات روانی شدید ناشی از مصرف شیشه در بیمارستان‌های روانپزشکی بستری شده‌اند.

با توجه به نکات ذکر شده، باید توجه داشت درمان اعتیاد به شیشه مثل هر اعتیاد دیگری، اگر با روشی درست انجام و پیگیری شود، امکان‌پذیر است. یکی از درمان‌های مهم روش ماتریکس است که موسسه ماتریکس در دانشگاه کالیفرنیا در لس‌آنجلس آمریکا ابداع کرده و بین شش تا ده سال زمان می‌برد تا فرد درمان شود. پیشگیری از مصرف شیشه نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. نوجوانان و جوانان نباید بر این باور باشند که هرماده‌ای را می‌توان برای یک‌بار امتحان کرد چون حتی یک‌بار مصرف شیشه، صدمه برگشت‌ناپذیری روی مغز می‌گذارد.

برداشت دوم

رفتارهای غیرارادی

دکتر حسن رفیعی

روانپزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

بنا بر تحقیقی ‌که دو موسسه «تولد دوباره» و موسسه «مطالعات رفتار اجتماعی داریوش» سال 1389 و به سفارش سازمان ملل انجام گرفت، اولین ردپاهای مصرف ماده محرک شیشه اوایل دهه 80 در ایران مشاهده شد و ابتدا در تهران شیوع یافت و سپس به دیگر شهرستان‌ها تسری پیدا کرد. در گذشته شیشه از آسیای جنوب شرقی وارد ایران می‌شد، اما بتدریج تکنولوژی ساخت آن در کشور ایجاد و این ماده از سال 85 در ایران ساخته ‌شد.

شیشه دو تاثیر درازمدت و کوتاه‌مدت دارد. در کوتاه‌مدت فرد احساس شادابی می‌کند، اما در درازمدت و پس از چند ماه، دچار افسردگی می‌شود.

یکی از عوارض مصرف ماده مخدر شیشه جنون یا روان‌پریشی است. در این حالت فرد ارتباطش را با واقعیت از دست می‌دهد، صداهایی می‌شنود که در واقع وجود ندارد، چیزهایی به نظرش می‌آید و می‌بیند که دیگران نمی‌بینند که به اینها توهم می‌گویند. این فرد افکار غلطی پیدا می‌کند که با زمینه فرهنگی‌اش تناسبی ندارد و افکارش با استدلال هم تصحیح نمی‌شود که به این نوع افکار هذیان می‌گویند. مثلا فردی که به هذیان دچار است، احساس می‌کند از کره مریخ او را کنترل یا مردم در موردش صحبت می‌کنند. همچنین فرد احساس می‌کند همسرش در حال خیانت به اوست و به همین دلیل دست به قتل می‌زند. علت دیگر وقوع چنین قتل‌هایی این است که مصرف‌کنندگان شیشه بسیار پرخاشگر می‌شوند و کنترل‌شان را در‌اثر تکانه‌هایی که در ذهن‌شان است، از دست می‌دهند. همه ما ممکن است گرسنه شویم، اما می‌دانیم تا زمانی که به خانه برسیم و شام را آماده کنند، نمی‌توانیم غذا بخوریم اما فردی که شیشه مصرف می‌کند، نمی‌تواند چنین کنترلی روی خودش داشته باشد و بسیار پرخاشگرانه و تکانشی با موضوع برخورد می‌کند و ممکن است رفتارش به کشته شدن دیگران بینجامد. چنین رفتارهایی به دلیل آثاری است که شیشه روی سروتونین مغز می‌گذارد. تنظیم خلق ما به عهده سروتونین است.

در واقع این‌که خوشحال یا افسرده باشیم مربوط به این ماده در مغز است. در این میان وقتی فرد شیشه مصرف می‌کند، مسیرهای سروتونینی‌اش تحریک و همین مساله باعث می‌شود سروتونین زیادی آزاد و پیام‌های سروتونینی منتقل شود. با آزاد شدن سروتونین، فرد بسیار خوشحال است، میل جنسی‌اش زیاد است، کنترل جنسی ندارد، جست و خیز فراوانی دارد و نمی‌خوابد. پس از مدتی سروتونین زیاد، ته عصب را قطع و فرد را دچار افسردگی می‌کند. در این شرایط فرد مرتکب خشونت نیز می‌شود. فردی که بر اثر مصرف شیشه دست به قتل می‌زند، دچار نوعی جنون است و از نشانه‌های جنون هم این است که بیش از حد به طرف مقابل با چاقو ضربه می‌زند و در واقع خشونت بیش از حد از خود نشان می‌دهد.

متاسفانه هم‌اکنون با روند رو به افزایش مصرف شیشه روبه‌رو هستیم. البته این روند در کل کشور این‌گونه نیست، اما در تهران شیشه رواج زیادی دارد.

برداشت سوم

گرایش به شیشه، چرا؟

دکتر پرویز رزاقی‌

روان‌شناس و مدرس دانشگاه

عوامل فردی، اجتماعی و فرهنگی در این که فردی به سمت مصرف مواد مخدر از جمله شیشه گرایش پیدا کند، تاثیرگذار است:

1 ـ اولین علت گرایش به مصرف مواد، ارضای حس کنجکاوی است. چنین افرادی از روی حس کنجکاوی مواد مخدر مصرف می‌کنند تا ببینند با مصرف آن چه اتفاقی برایشان می‌افتد و چه تحولی رخ می‌دهد. در واقع چنین فردی می‌خواهد یک حس جدید را تجربه کند. چنین احساساتی در دوران نوجوانی و جوانی بیشتر دیده می‌شود. فرد نوجوان با مصرف مواد مخدر می‌خواهد فضای احساسی، روحی و روانی تازه‌ای را تجربه کند.

2 ـ گاهی اوقات افراد به مصرف مواد مخدر روی می‌آورند تا در گروه‌ها قرار بگیرند؛ گروه‌هایی که سال‌ها تجربه مصرف مواد دارند. افراد وقتی در گروه قرار می‌گیرند، برای این‌که از مجموعه طرد نشوند، ارزش‌های گروه را حفظ می‌کنند. عضویت در چنین گروه‌هایی ناشی از احساس حقارت، نداشتن اعتماد به نفس و مشکلات روان‌شناختی دیگر است.

3 ـ نداشتن مهارت‌های زندگی بخصوص ناتوانی در «نه» گفتن از دلایل دیگر شروع مصرف مواد مخدر است. چنین افرادی در تعاملات اجتماعی هنگامی‌که در برابر پیشنهادهای نادرست قرار می‌گیرند، قدرت «نه» گفتن را ندارند. آنها از یک سو نیاز دارند مورد حمایت قرار بگیرند و از سوی دیگر چون نمی‌توانند «نه» بگویند، ناخواسته وارد ارتباطاتی می‌شوند که مصرف مواد مخدر را به دنبال دارد.

4 ـ برخی افراد احساس می‌کنند با مصرف مواد مخدر از دوران کودکی فاصله می‌گیرند و بزرگ می‌شوند.

5 ـ گاهی اوقات افراد به این دلیل به سمت مصرف مواد گرایش پیدا می‌کنند که آن را در اعضای خانواده می‌بینند. یعنی فرد دچار عادی انگاشتن می‌شود و در پی همین عادی انگاری، به مصرف مواد رو می‌آورد و گرفتار آسیب روانی، اجتماعی و جسمی می‌شود.

6 ـ شکست و ناکامی درمسائل مختلف دلیل دیگر گرایش به مصرف مواد مخدر از جمله شیشه است. این دسته از افراد به جای این‌که مشکل را حل کنند، به سمت مواد می‌روند. یکی از مراجعان من از همین ساز و کار استفاده می‌کند. او که در مقطع متوسطه تحصیل می‌کند، وقتی پدرش را در حادثه‌ای از دست داد، چون مهارت لازم در برخورد با این ضایعه را نداشت، سراغ ماده مخدر رفت و اکنون شیشه مصرف می‌کند.

7 ـ گاهی اوقات کشیدن سیگار و قلیان، آستانه تحمل فرد را ارضا نمی‌کند و برای ارضای این نیاز به سمت مصرف مواد می‌رود. وقتی آستانه تحمل پایین باشد، فردی که مثلا در هفته دو بار قلیان می‌کشد، ممکن است میزان مصرفش را به چهار یا پنج بار افزایش دهد و گاه به سمت گراس، حشیش و شیشه هم گرایش پیدا کند. البته نمی‌توانیم بگوییم هرکسی که قلیان یا سیگار می‌کشد، الزاما در آینده مصرف‌کننده مواد مخدر خواهد شد.

8 ـ کاهش دردهای عضلانی و جسمانی، علت دیگر مصرف مواد مخدر است. افرادی که پا درد، واریس، درد مفاصل، کلیه و معده دارند، وقتی درد تسکین پیدا نمی‌کند، به روش‌های نادرست روی می‌آورند و گاه به دیگران پیشنهاد استفاده از مواد مخدر می‌دهند که اتفاقا درد را تسکین می‌دهد، اما چون آستانه مصرف مواد در این‌گونه افراد رو به افزایش است، بعد از مدتی دیگر میزان مواد که همیشه از آن استفاده می‌کردند، درد را از بین نمی‌برد و مصرف زیادتر می‌شود.

9 ـ دلیل دیگر اعتیاد همان تفکر قدیمی و نادرست است که مصرف تفننی مواد اعتیاد نمی‌آورد. تمام کسانی که وارد وادی اعتیاد شده‌اند، از این دسته هستند. همه ابتدا فکر می‌کنند معتاد نمی‌شوند.

10 ـ تنوع‌طلبی عامل دیگر در مصرف مواد مخدر است.

11 ـ عوامل شغلی ـ اقتصادی هم در گرایش افراد به سمت مواد تاثیر گذار است. برخی از کسانی که از کار اخراج یا ورشکست می‌شوند، چون نمی‌توانند مشکل را حل کنند و به خانواده‌شان فشار اقتصادی وارد می‌شود، به سمت مصرف مواد می‌روند.

12 ـ شکست عاطفی یا شکست در زندگی مشترک، بخصوص در مورد کسی که توسط طرف مقابل طرد شده، عامل مهمی در گرایش به مصرف مواد مخدر است. چنین فردی احساس شکست و از دست دادن ارزش و جایگاه خودش را دارد.

بعد از بررسی عوامل گرایش به مصرف مواد مخدر بویژه شیشه، باید نتایج آن را مورد مطالعه قرار داد. حقیقت این است که هر رفتاری که فرد معتاد از خود بروز می‌دهد، می‌تواند ناشی از ویژگی‌های روانی و رفتاری او باشد. اگر گذشته کسانی‌ را که شیشه مصرف می‌کنند، بررسی کنید، رفتارهای پرخطر، دزدی، فرار از مدرسه، چاقوکشی، سرقت، دعوا و کتک‌کاری در آنها بیش از دیگران مشاهده می‌شود. رفتارهای ناشی از مصرف مواد مخدر بویژه شیشه علاوه بر این‌که به خود فرد آسیب می‌زند بر اعضای خانواده او نیز تاثیر دارد. به دلیل توهماتی که بر اثر مصرف شیشه در فرد ایجاد می‌شود، او تمرکز لازم روی روابط خود و خانواده‌اش ندارد و نمی‌تواند مثل گذشته برای آنها وقت بگذارد، ضمن این‌که ممکن است در حضور جمع رفتار ناشایستی از خود بروز دهد و باعث سرافکندگی و خجالت خانواده‌اش شود. فرد معتاد به شیشه عصبی است و احتمال دارد با اعضای خانواده خود رفتار تندی داشته باشد.

تبصره

مجازات قاتلان شیشه‌ای

مهشید ارفع‌نیا‌

‌ وکیل پایه یک دادگستری

برخی تصور می‌کنند اگر فرد معتاد به شیشه مرتکب قتل شود، چون زمان وقوع قتل اختیاری روی رفتار خود نداشته است، بنابراین دادگاه در حکم او تخفیف می‌دهد حال آن‌که این تصور به هیچ‌وجه صحیح نیست. طبق قانون اگر کسی مجنون باشد، مجازات نخواهد شد اما کسی که شیشه یا الکل مصرف می‌کند و از حالت عادی خارج می‌شود و دست به قتل می‌زند، کاملا آگاهانه مواد مصرف کرده است. مجازات قاتلانی که در پی مصرف شیشه دست به این جرم می‌زنند، مرگ است. در این میان ماده مخدر شیشه به قیمت پایین و به صورت زیرزمینی تولید می‌شود و فجایعی به بار می‌آورد. (ضمیمه تپش)