به شیوه سنتی بنویسیم

چرا باید زحمت تثبیت تجربیات را به خود بدهیم. چرا نباید در «حال» زندگی کنیم و از آن لذت ببریم. چرا نوشتن و خواندن این‌قدر اهمیت دارد که بیشتر عمر خود را صرف آن می‌کنیم؟

نوشتن در خدمت علم

پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: «دانش را در بند کشید به وسیله نوشتن.» در این حدیث، علت تاکید بر نوشتن، تا حد زیادی روشن است: نوشتن راه تثبیت علم است. به وسیله نوشتن می‌توانیم علوم را به دیگران منتقل کنیم و از نابودی آنها به واسطه توفان «فراموشی» که جزو ذات انسان است جلوگیری کنیم، چه این‌که «آفَةُ العِلمِ النِّسیانُ» (پیامبر اکرم: آفت دانش فراموشی است). از این رو در احادیث بسیاری، نوشتن همچون عبادت مورد تمجید قرار گرفته است. برای مثال پیامبر(ص) می‌فرمایند: «هر گاه مؤمن بمیرد و یک برگه که روی آن علمی نوشته شده باشد از خود برجای گذارد، روز قیامت آن برگه پرده میان او و آتش می‏شود و خداوند تبارک و تعالی به ازای هر حرفی که روی آن نوشته شده، شهری هفت برابر پهناورتر از دنیا به او می‏دهد.» همچنین پیامبر اکرم(ص) در حدیثی دیگر می‌فرمایند: «دانش را پیش از درگذشت دانشمندان بنویسید؛ زیرا با مرگ دانشمندان، دانش (آنان) نیز می‏رود.»

بنابراین نوشتن وسیله حفظ علم است و بلکه اصلا خود علم است. علم بدون نوشتن وجود ندارد و چیزی جز تجربیات شخصی هر انسان ـ که متعلق به خود اوست و در نهایت به افراد معدودی که او با آنها ارتباط مستقیم دارد، قابل انتقال است ـ نیست.

نوشتن به این معنا، در خدمت علم است و البته شیوه آن در طول تاریخ متحول شده است، به نحوی که امروزه به طریق دیجیتالی امکان‌پذیر شده است. امروزه در یک سی‌دی یا دی‌وی‌دی می‌توانیم به اندازه یک کتابخانه، منابع علمی را در اختیار داشته باشیم. همچنین بسیاری از اسناد علمی به شکل داده‌های دیجیتال محفوظ نگه داشته می‌شود. این‌گونه حفظ علم نیز نوعی نوشتن و تثبیت آن است و می‌توان گفت مقصود مورد نظر احادیث برای حفظ و نگهداری از علم که از مهم‌ترین دستاوردهای بشر است، حاصل می‌شود.

محسنات نوشتن به شیوه سنتی

اما نوشتن به شیوه سنتی، لطف و محسناتی دارد که با شیوه‌های جدید تثبیت علوم‌ حاصل نمی‌شود. برای مثال، هنگام نوشتن، شخصیت انسان نیز روی کاغذ به نحوی نمود پیدا می‌کند. به فرموده امیرالمومنین(ع): «نوشته (و نامه) انسان، نشانِ خِرد او و دلیل فضل اوست.»

اگر نویسنده دچار ضعف در اعتماد به نفس باشد، نوشته او متزلزل است، اما کسانی که اعتماد به نفس قوی‌ای دارند، روان‌تر، سریع‌تر، درشت‌تر و منظم‌تر می‌نویسند. این مزایا در نوشتن به وسیله صفحه‌کلید رایانه حاصل نمی‌شود. روان‌شناسان با دیدن دستخط دیگران، به حقایق مهمی درباره رنج‌های روحی آنها پی می‌برند. در حالی که در صفحه کامپیوتر، همه حروف و کلمات، به شکل مشابهی تثبیت می‌شوند و نویسنده در شکل کلمات و جملات ظهوری ندارد.

در عین حال نوشتن فعالیت‌ها و دیدگاه‌های روزمره، مزایای مهم‌تری دارد. نوشتن از دیدگاه‌های خودمان درباره وقایع جاری زندگی و مسائل و مشکلات و حتی وقایع شاد و مطلوب می‌تواند دستاوردهایی برای ما داشته باشد که در هیچ کتابی برای ما یافتنی نباشد. این‌گونه نوشتن، نوشتن از علوم و معرف متداول که در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود نیست، ولی علوم و معارفی است که زندگی بدون آنها، به تکرار دائم اشتباهات مبدل می‌شود. نوشتن در این مورد، نوشتن تجربیات زندگی است، یا به عبارت بهتر، نوشتن از خود زندگی است. می‌توانیم هر شب، یا هر هفته، ساعت، یا حتی دقایقی را به نگارش عقاید خود درباره وقایع روزمره اطرافمان اختصاص دهیم، به داوری‌هایی که در دل خود درباره انسان‌های دیگر و عملکرد آنها داریم، به محاسبه‌ای که نسبت به عملکرد روزانه و هفتگی خود داریم و به بیان آرزوها و چشم‌اندازی که برای آینده خود در ذهن داریم. اهمیت نوشتن از این امور، هرچند به چشم ما نیاید، اما بعد از مدت‌ها، خواندن و تفکر و تامل درباره آنها، بسیار ثمر بخش است، چرا که: اول، این کار می‌تواند مانع غرور ما شود. وقتی عقاید گذشته خود را می‌خوانیم، می‌بینیم که زمانی نه چندان دور، عقایدی بسیار متفاوت با امروز داشته‌ایم. بعضی از عقاید دیروز ما، امروز از نگاه ما عقایدی نادرست و حتی مضحک است. بسیاری از ما بعد از مدتی از یاد می‌بریم که تا مدتی پیش از این چه عقاید متفاوتی داشتیم. ولی اگر این عقاید را در زمان خود می‌نوشتیم، امروز آنها را فراموش نمی‌کردیم. این کار به ما امکان می‌دهد که ضعف‌های خود را دریابیم و بدانیم که خودمان هم زمانی نادرست فکر می‌کردیم و به امور نادرستی باور داشتیم و بنابراین دلیلی ندارد که دیگران را به خاطر عقاید نادرستشان مضحکه و ملامت کنیم. دلیلی ندارد که خودمان را از دیگران برتر بدانیم و تصور کنیم که ما همیشه دارای افکار و عقاید صحیحی بوده‌ایم.

دوم، با خواندن نوشته‌های گذشته می‌بینیم که چگونه عقاید بچگانه اولیه ما به عقایدی پخته‌تر مبدل شده است. خواهیم دید که چه زمینه‌ها و عللی باعث شده است که به عقاید امروزی برسیم. خواهیم دید که آنچه ما را امروز به باورهای امروزی‌مان رسانده، جبر بزرگترها نبوده، چرا که انسان‌ها اگر هم به واسطه جبر به کاری دست بزنند، اما به واسطه جبر، چیزی را باور نمی‌کنند.

اینها همگی به ما خواهند آموخت که اگر عقاید امروزین خود را عقایدی بسیار صحیح می‌دانیم و قصد داریم آنها را به دیگران و بویژه به نسل آینده منتقل کنیم، نباید از طریق جبر یا طرق خشونت‌آمیز اقدام کنیم، بلکه اجازه دهیم آنها هم با تجربیات زندگی مواجه شوند و از این طریق، عقاید خود را پخته‌تر کنند. در متن تجربه است که انسان، انسان‌های دیگر و طبیعت اطراف خود را می‌شناسد. در متن تجربه است که انسان طریق تعامل با دیگران و راه‌های زندگی صحیح و نیز محافظت از فریب را می‌آموزد. البته به این معنا نیست که نسل آینده از درس‌های نسل گذشته بی‌نیاز است، بلکه به این معناست که درس‌ها را باید گفت و بیان کرد، اما راه تجربه را نیز نباید ببندیم. اگر کسی با بیان ما، سخن ما را قبول کرد، چه بهتر، اما اگر سخن ما را قبول نکرد، بهتر است راه تجربه را برای او به طور کامل نبندیم، چرا که این کار ممکن است باعث شود او ما را یک مستبد و زور گو ببیند و نه یک خیرخواه و بنابراین همواره قصد فرار از ما را داشته باشد.

نوشتن برای فراموش نکردن گذشته

سوم، خواندن روزنوشت‌های گذشته به ما امکان می‌دهد که به یاد آوریم مدیون چه کسانی هستیم. برای هر انسانی پیش می‌آید در برخی مواقع زندگی دچار سردرگمی شود. هیچ چاره‌ای را پیش راه خود نبیند و یک فرد دیگر با یک مشاوره ساده، انسان را از سردرگمی نجات دهد. این مشاوره‌های ساده گاه می‌توانند جهت کل زندگی انسان را عوض کنند. اما بسیاری از مواقع، ما از یاد می‌بریم که این جهت دهی را مدیون چه کسانی هستیم، چرا که انسان ذاتا فراموشکار است. نوشتن به ما امکان می‌دهد که همواره به یاد داشته باشیم که نوع زندگی امروزمان را مدیون چه کسانی هستیم.

و چهارم، خواندن نوشته‌های گذشته خودمان به ما امکان می‌دهد که سختی‌ها و رنج‌هایی را که قبلا در زندگی تجربه کرده و آنها را پشت سر گذاشته‌ایم به یاد آوریم. این کار به ما امکان می‌دهد که قدر عافیت امروز را بیش از پیش بدانیم. همچنین یکی دیگر از مزایای این کار این است که در مواجهه با مشکلات جدید چندان هراس به خود راه ندهیم. انسانی که مشکلات زیادی را در برابر خود مشاهده کرده و به لطف صبر و مقاومت خود و یاری دوستان و مهم‌تر از همه با توکل بر خداوند از پس حل این مشکلات بر آمده است، از مواجهه با مشکلات ناگزیر جدید نیز نمی‌هراسد، بلکه با آرامش و واقع‌بینی به حل آنها می‌پردازد. همچنین یادآوری مشکلات گذشته و چگونگی به وجود آمدن آنها، این امکان را به ما می‌دهد که از زمینه‌های بروز مشکلات اجتناب کنیم و به اصطلاح «از یک سوراخ دو بار گزیده نشویم.»

سلمان اوسطی / جام‌جم