دریای شاعری شمال

گستره جغرافیایی مورد نظر در این گزارش شمال کشور است؛ استان‌های گیلان، مازندران و گلستان. گستره‌ای که در ادب معاصر چهره‌های بارز و شاخصی را معرفی کرده است و چه نمونه‌هایی بهتر از نیمای بزرگ یوش اهل مازندران که طریق شعر فارسی را تغییر داد و همچنین دکتر پرویز ناتل خانلری اهل مازندران که به زعم برخی ادبا صفت سعدی زمان برازنده ایشان است.

برای آن که بدانم چه محافلی در 3 مرکز استان شمال کشور برگزار می‌شود، با دوستان شاعر و فعال ادبی‌ام تماس گرفتم و با ایشان گپی زدم.

مزدک پنجه‌ای اهل رشت، شاعر و روزنامه‌نگار است. درباره وضعیت محافل ادبی در شهرستان رشت و استان گیلان می‌گوید: «جلسات شعر این روزها مخاطب ندارد. در عوض جلساتی که به نقد و بررسی و گفت‌وگوهای ادبی مربوط است مخاطب بیشتری دارد.» او ظهور فضاهای مجازی را باعث دلزدگی از شعر می‌داند و معتقد است در رشت و استان گیلان نیز این شرایط حاکم است؛ اگرچه به نظر نگارنده این وضع در بیشتر شهرها و محافل ادبی قابل مشاهده است.

رشت به عنوان شهری با پیشینه غنی در هنر و ادبیات این روزها چند محفل فعال دارد؛ محافلی چون جلسه شعر حوزه هنری، جلسه شعر فرهنگ و ارشاد اسلامی و خانه فرهنگ گیلان. 2 محفل ابتدایی توسط ارگان‌های دولتی حمایت می‌شود و خانه فرهنگ گیلان نیز موسسه‌ای مردم‌نهاد است. که فعالیت‌های گسترده‌تری دارد، چراکه در خانه فرهنگ گیلان در کنار جلسات شعر ـ که 3 شاعر فعال مزدک پنجه‌ای، ستار جانعلی‌پور و عباس گلستانی آن را اداره می‌کنند ـ و داستان فارسی، به حوزه ادبیات بومی نیز پرداخته می‌شود و جلساتی مربوط به داستان و شعر گیلکی هم برگزار می‌شود.

علاقه‌مندی به کافه‌نشینی نیز نکته دیگری است که نه‌تنها در گفت‌وگو با دوستان شاعرم در گیلان، بلکه در مازندران و گلستان هم به آن اشاره شد؛ کافه‌نشینی‌هایی که از جنس کافه‌نشینی‌های دهه 40 یا 50 نیست، اما شایع شده است و معمولا تعداد محدودی از دوستان که از نظر فکری و سلیقه ادبی به هم نزدیک هستند، به جای شرکت در جلسات بزرگ‌تر و ایجاد گفت‌وگوهای منطقی و علمی ترجیح می‌دهند در کنجی گرد هم جمع شوند و به ارائه اثر و شعرخوانی بپردازند؛ این در بسیاری از موارد به تولید آثار ناکارآمد منجر می‌شود که تنها بر مبنای سلیقه چند دوست شکل گرفته است. البته اصلا علاقه به صدور حکم آن هم از جنس مطلق ندارم، لذا معتقدم ممکن است خروجی‌های خوبی نیز در مواردی حاصل شود.

احسان مهدیان، شاعر و فعال ادبی از مازندران هم می‌گوید: «محافل ادبی حالت جدی خود را از دست داده‌اند و داشته‌هایشان را از فضای مجازی می‌گیرند.» نکته‌ای که مهدیان بیان می‌کند، البته منحصر به مازندران و شمال کشور نیست و می‌توان گفت تمام محافل ادبی در سطح کشور متاثر از فضای مجازی فعالیت می‌کنند.

احسان مهدیان فضای محافل ادبی مازندران را متکثر می‌داند؛ محافل گوناگون با رویکرد‌های متفاوت که به زعم وی ممکن است آینده روشنی برای ادبیات مازندران رقم بزند. مهدیان درباره کافه‌نشینی در مازندران می‌گوید: «کافه‌نشینی این روزها زیاد شده و بیشتر مواقع به ابتذال هنری کشیده شده است.»

او کافه‌نشینی را دارای آسیب‌هایی جدی می‌داند و نبود رویکرد جدی درباره ادبیات را یکی از این موارد بر‌می‌شمرد. در مازندران محافلی ادبی وجود دارد که برخی از سوی نهاد‌های دولتی حمایت می‌شود و برخی دیگر را بخش خصوصی دایر کرده‌اند. از محافل ادبی مازندران می‌توان به جلسات کارگاه شعر آزادسازی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی (با مسئولیت احسان مهدیان)، انجمن شعر ارشاد ( با مسئولیت احسان خلیلی)، کارگاه‌های ادبی حوزه هنری (با مسئولیت آقای نادعلی‌زاده) و البته محافلی که از سوی بخش خصوصی حمایت می‌شود، اشاره کرد؛ انجمن قلم شمال که جلسات ماهانه به همراه سخنرانی و شعرخوانی دارد (با مسئولیت کیوان ملکی)، جلسات ادبی مرکز مطالعات ایرانی (با مسئولیت سیروس مهدوی) و 2 جلسه دیگر که در موسسات فرهنگی- هنری برگزار می‌شود.

البته غیر از محافل مرکز استان در مازندران، محافل شهرستانی نیز بسیار فعال و کارآمد مشغول به کار هستند که تعدادی را نام می‌برم؛ انجمن شعر فریدونکنار (با مسئولیت محمدرضا براری) که از سوی بخش خصوصی در فریدونکنار و از طریق موسسه هنری خانه دوست حمایت می‌شود، انجمن شعر شهرستان نوشهر که در اداره ارشاد برگزار می‌شود، انجمن شعر نور (با مسئولیت حامد رمضانی)، انجمن‌های شعر بابل که توسط اداره فرهنگ و ارشاد و سازمان تبلیغات حمایت می‌شوند و انجمن شعر محمودآباد (با مسئولیت عقیل زروک) که در کتابخانه عمومی برگزار می‌شود. جلسات دیگر نیز در سطح مازندران هستند که در این فرصت اندک نمی‌توان از آنها نام برد.

محافل شعر بومی نیز در مازندران فعال هستند و این حیطه جدی‌ترین شاخه‌های کاری تعدادی از شاعران مازندرانی است. برخی انجمن‌های مربوط به اشعار بومی و محلی و فعالان در این جلسات عبارتند از: پل سفید (حوری کاظمی)، زیرآب (مبین اکبرنژاد)، بابل (میثم رنجبر و محمد روح‌الهی)، قائمشهر (بهروز رستگار و حجت‌الله حیدری)، آمل (مسعود شیخ‌الاسلامی) و نور (حجت‌الله نائیج).

نکته دیگری که باید به آن اشاره شود، ورود کافه‌ها و فروشگاه‌های شهر کتاب و دیگر بنگاه‌های خصوصی در حمایت و برپایی محافل شعر و ادب در استان است که این روزها نقش پررنگی دارند؛ کافه چهار و چهل بابلسر، کافه کامو آمل و شهر کتاب رویان به عنوان نمونه‌هایی از این بنگاه‌ها در برپایی همایش‌های ادبی نقش حمایتی داشته‌اند. اینجاست که می‌توان گفت عموما نقش ارگان‌های دولتی چون وزارت ارشاد تنها در بخش نظارتی باقی می‌ماند و کمتر توانسته‌اند از نقش نظارتی فراتر رفته و نقش حمایتی نیز داشته باشند.

مهدی جلیلی شاعر و فعال ادبی می‌گوید: «در گلستان گفت‌وگوهای نقادانه درباره شعر بیشتر از خود شعر است. همچنین برخی از شاعران گلستانی به واسطه‌ای خودشان را مرتبط با محافل و نشریات روشنفکری می‌دانند و زیاد اهل تعامل و چاپ آثارشان نیستند.»

در گرگان نیز محافل ادبی گوناگونی مشغول به فعالیت هستند؛ انجمن شعر اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی که در تالار فخرالدین اسعد گرگانی برگزار می‌شود، انجمن‌های شعر و داستان حوزه هنری گلستان، جلسه پنجشنبه‌های آخر ماه ویژه ترانه، کانون دوستداران کتاب و کافه خیال که جمعه‌ها چند ساعت در اختیار اهالی شعر و ادب قرار می‌گیرد، تعدادی از این محافل هستند که در کنار محافل شهرستانی در این استان مشغول به کار هستند.

از محافل موفق شهرستانی می‌توان به انجمن شعر مینودشت (با مسئولیت مختار رنجیده) و انجمن شعر گنبد ( با مسئولیت محمد حسن‌زاده) اشاره کرد، اما افرادی نیز هستند که طی این سال‌ها نقش مهمی در برپایی و حمایت از محافل ادبی داشته‌اند؛ افرادی نظیر علی مسعود هزار جریبی، نیما صفار، حسین ضمیری، شعبانعلی یازرلو، اسماعیل جاجرمی، حسنعلی بای و گرامیان دیگر.

محافل ادبی مرتبط با اشعار بومی محلی نیز در گلستان فعال هستند. محافلی که در آنها به زبان یا گویش ترکی، بلوچی، تبری، کتولی و سیستانی اشعاری سروده و درباره‌شان گفت‌وگو می‌شود.

به احتمال قوی محافل دیگری نیز با جدیت مشغول به کار هستند که در این فرصت نگنجیدند و امید است در نوبت دیگری درباره‌شان سخن بگوییم.

میثم متاجی / شاعر و روزنامه نگار