ورزشگاه‌هایی که‌ می‌توانند نماد باشند

این بناها کارکردهای متفاوتی دارند، زیبایی و معماری منحصربه‌فرد آنها می‌تواند بخوبی در خدمت صنعت گردشگری قرار گیرد و در روزهای خارج از مسابقه، گردشگران را جذب کند. نگاهی به این ورزشگاه‌ها و رویکردی که در کشورمان به این مهم وجود دارد، خالی از لطف نیست.

***

صرف‌نظر از نقش ورزشی این ورزشگاه‌ها و درآمدهایی که از محل آنها عاید باشگاه‌ها و فدراسیون‌ها و اتحادیه‌های ملی می‌شود، در کشورهای مختلف اهمیت زیادی به ورزشگاه و ساخت ورزشگاه‌های بزرگ داده می‌شود، طوری که گاه به نماد شهر تبدیل می‌شوند. این مهم از شرق تا غرب کره خاکی را شامل می‌شود. در قاره سبز یعنی جایی که فوتبال یک سر و گردن از همه جای دنیا بلندتر است، طبیعتا ورزشگاه‌های بزرگ و زیبا نیز باید زبانزد باشد. آلمان سال‌ها به ورزشگاه‌هایی چون المپیک برلین، المپیک مونیخ و وست فالن دورتموند می‌نازید، اما سال 2005 و در آستانه جام جهانی 2006 از یکی از زیباترین ورزشگاه‌های دنیا با خصوصیات منحصربه‌فرد چون تغییر رنگ نمای بیرونی در زمان بازی‌های مختلف پرده‌برداری کرد؛ ورزشگاهی به نام آلیانز آره‌نا با گنجایش حدود70 هزار نفر.

اسپانیا همان طور که دو باشگاه بزرگ و پرطرفدارش یعنی رئال‌مادرید و بارسلونا طرفداران زیادی را در سراسر دنیا به خود جذب کرده، از نظر شکوه و زیبایی نیز این دو باشگاه با ورزشگاه‌های اختصاصی نیوکمپ و سانتیاگو برنابئو از رقیبانشان کم نیاورده‌اند. در حالی که گردشگری نقش بسزا و مهمی در اقتصاد کل کشور اسپانیا ایفا می‌کند، برابر آمارهایی که از باشگاه بارسلونا منتشر می‌شود، ورزشگاه نیوکمپ در طول سال صدها هزار گردشگر را جذب می‌کند تا سهم قابل ملاحظه‌ای در صنعت گردشگری سرزمین ماتادورها داشته باشد.

زیبایی و قدمت ورزشگاه‌های انگلستان هم باعث می‌شود گردشگران برای تماشای آنها صف بکشند. در حالی که اولدترافورد در شهر صنعتی منچستر جایگاه خاصی دارد و آنفیلد در بندر لیورپول مورد توجه گردشگران است و بخشی از زیبایی شهر محسوب می‌شود، در لندن چند استادیوم بزرگ و باشکوه بنا شده که هر کدام زیبایی خاص خود را دارند. در صدر این ورزشگاه‌ها استادیوم ویمبلی قرار دارد که چند سال پیش بازسازی شد و یکی از نمادهای لندن است، اما برای المپیک لندن، بریتانیایی‌ها یک استادیوم هم با عنوان المپیک در لندن ساختند تا در کنار ورزشگاه‌های باشکوهی چون استمفوردبریج چلسی و امارات آرسنال و ورزشگاه‌های تاتنهام و وستهام در میان همه زیبایی‌های تاریخی لندن، ورزشگاه‌ها هم جایگاه منحصر به فردی داشته باشند.

ایتالیا هم ورزشگاه قدیمی المپیک رم را در حالی به رخ دنیا می‌کشد که ورزشگاه سن‌سیرو میلان به عنوان یکی از باشکوه‌ترین ورزشگاه‌های دنیا شناخته می‌شود. ازجمله ورزشگاه‌های باشکوه فرانسه هم می‌توان به پارک دو پرنس و استاددوفرانس پاریس اشاره کرد.

فقط اروپای پیشرفته نیست که به ساخت ورزشگاه اهمیت زیادی داده است. برزیلی‌ها با ورزشگاه ماراکانا، مکزیک با ورزشگاه آزتکا مکزیکو، آمریکا با یکی دو ورزشگاه بزرگ ازجمله کاتن بول و آفریقای جنوبی با ورزشگاه ساکر سیتی در دنیای ورزشگاه‌های زیبا خود را مطرح کرده‌اند. در آسیا هم ورزشگاه آشیانه پرنده پکن، المپیک سئول، ورزشگاه رانگنادو می‌دی کره شمالی، سالت لیک هند و ورزشگاه آزادی تهران نیز ازجمله بناهای مشهور ورزشی قاره محسوب می‌شوند.

با وجود همه نقش‌هایی که ورزشگاه‌های بزرگ و زیبای دنیا ایفا می‌کنند، در کشورمان تنها ورزشگاه مطرح و قابل تامل ما یعنی ورزشگاه آزادی کارکردی جز برگزاری مسابقات ندارد و کمتر پیش آمده قشری غیر از فوتبالدوستان، این ورزشگاه را از نزدیک ملاحظه کرده باشند. البته این بعد از قضیه خود نیازمند بررسی تفصیلی علل و عواملی است که در این مقال نمی‌گنجد و باید به شکل مبسوط به آن پرداخت.

پروژه‌های بر زمین مانده

چرا فقط ورزشگاه آزادی ما قابل ملاحظه است؟ آیا در سه چهار دهه اخیر رغبتی به ساخت و ساز ورزشی در نقاط مختلف کشور وجود نداشته است؟ چرا ایران از نظر زیرساختی نمی‌تواند میزبان رویدادهای بزرگ و مهم قاره‌ای و جهانی باشد؟ این پرسش‌ها و پرسش‌هایی از این دست بارها از ذهن علاقه‌مندان ورزش گذشته و به نقطه‌ای جز افسوس خوردن نرسیده است. همین امروز که این مطلب را می‌خوانید، بیش از 3000 پروژه ورزشی نیمه تمام در نقاط مختلف کشور وجود دارد که حتی اگر همین امسال آنها را تکمیل کنیم، باید 9000 میلیارد تومان اعتبار در جیبمان باشد؛ پروژه‌هایی که به گفته ناظران و مسئولان بعضا با اهداف غیرورزشی، غیرکارشناسی و به عبارتی بی‌حساب و کتاب کلنگ آنها به زمین زده شده و سال‌ها طول خواهد کشید تا به بهره‌برداری برسند.

ازجمله نکاتی که در ساخت این ورزشگاه‌ها مورد غفلت قرار گرفته و موجب هدررفت سرمایه‌ها شده است، بی‌توجهی به آمایش سرزمین است. ورزشگاه یا سالن اختصاصی فلان رشته ورزشی در بهمان شهر در حالی ساخته شده یا نیمه‌تمام است که اصولا آن رشته در آن نقطه هیچ جایگاهی نداشته و ندارد. حجم انبوه پروژه‌های نیمه‌تمام در حالی بر پیکره ورزش ایران سنگینی می‌کند که به گفته مسئولان، دست‌کم 10 سال برای تکمیل آنها زمان لازم است و به همین دلیل، وزارت ورزش امیدوار به جذب فاینانس است تا بلکه این پروژه‌ها را به جایی برساند.

َورزشگاه‌های متحدالشکل و ساده

با وجود این، صرف بهره‌برداری این طرح‌ها از نقطه‌نظر زیبایی تحولی در مجموع ساخت و سازهای ورزشی ایجاد نمی‌کند، چراکه هر چند سالن‌های 6000 نفره‌ای که ساخته شده یا در حال ساخت هستند؛ مثل سالن غدیر ارومیه یا رضازاده اردبیل جلوه بصری مناسبی دارند، اما ورزشگاه‌های متحدالشکل5000 و 15هزار نفری در شهرهای مختلف کاملا ساده و فاقد هر گونه زیبایی هستند. ورزشگاه‌هایی که اوایل دهه 80 مقرر شد در همه مراکز استان‌ها به شکل 50 هزار نفری احداث شوند، در میانه‌های دهه 80 به ورزشگاه‌های 15 هزار نفری با قابلیت افزایش ظرفیت تا 30 هزار نفر تغییر یافت.

چرا این ورزشگاه‌ها زیبایی‌های لازم را ندارند؟ مصطفی مدبر، مدیرعامل شرکت توسعه و نگهداری اماکن ورزشی کشور در پاسخ به این پرسش جام‌جم می‌گوید: در سالیان گذشته کار ساخت چند تیپ ورزشگاه‌های 5 و 15 هزار نفری آغاز شده که بخشی از آنها افتتاح، بخشی در حال ساخت و بخشی مراحل پایانی ساخت خود را پشت‌سر می‌گذارد و طبیعی است ما نمی‌توانیم در مورد گذشته پاسخگو باشیم و اگر نشود از نقطه نظر زیباسازی کاری کنیم، ناگزیریم به همان شکلی که تصویب شده آنها را به اتمام برسانیم.

او در عین حال به ورزشگاه 15 هزار نفری سمنان اشاره می‌کند و می‌افزاید: برخی ورزشگاه‌های ما ازجمله ورزشگاه 15 هزار نفری سمنان کمی متفاوت از دیگر ورزشگاه‌ها هستند و از نظر بتونی و سازه‌ای جزو سازه‌های برتر کشور است و حتی در سطح دنیا نیز می‌تواند مطرح باشد. بنابراین هر جا می‌شد و دستمان باز بود تغییراتی درخصوص زیباسازی و به‌روز‌رسانی ورزشگاه‌ها انجام دادیم؛ اما همان طور که اشاره شد اغلب کاری نمی‌شود کرد و به همان شکلی که کار ساخت آغاز شده باید به پایان برسد.

زیباسازی برای کاهش هزینه‌ها

مدیرعامل شرکت توسعه و نگهداری اماکن ورزشی ـ که کار ساخت پروژه‌های ورزشی را به عهده دارد ـ می‌افزاید: معتقدم ضروری است در این ارتباط بازنگری لازم انجام شود. کاری که ما از آن غافل نبوده و تا آنجا که امکان داشته است ناظران و طراحان‌مان را تغییر داده‌ایم تا به شکل متفاوتی ورزشگاه بسازیم. متفاوت از سه جهت؛ نخست این که از مصالح جدید استفاده کنیم، سبک و سریع کار پیش برود و زیبا هم باشد. اگر این سه ویژگی با هم تلفیق شود هم کیفیت کار بالا می‌رود، هم با سرعت بیشتری طرح به سرانجام می‌رسد و هم هزینه تا حد قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد.

علاوه بر ورزشگاه‌های 15 هزار نفری، ورزشگاه‌های نیمه تمام یادگار امام تبریز، غدیر اهواز، ثامن مشهد و نقش جهان اصفهان هم با شکل و شمایلی ساده ساخته شده‌اند. در این میان ورزشگاه نیمه‌تمام میانرود شیراز را ـ که بیش از 15 سال از آغاز ساخت آن می‌گذرد و هنوز به بهره‌برداری نرسیده است ـ می‌توان یک استثنا دانست؛ ورزشگاهی که یک طرف آن مسقف بوده و زیبایی خاص خود را دارد. این ورزشگاه گفته می‌شود الگوبرداری از یک نمونه مشابه خارجی است. آیا می‌شود از ورزشگاه‌های خارجی الگوبرداری کرد؟ مدبر در پاسخ به این پرسش گفت: چرا نمی‌شود. وقتی دوچرخه اختراع شده دیگر اختراع دوباره آن بی‌معنی است. ما می‌توانیم از نمونه‌های خارجی الگوبرداری کنیم و با به‌روزرسانی و بومی‌سازی و تطبیق نمادهای فرهنگی خودمان یک ورزشگاه زیبا بسازیم.

قرارداد با جهاد دانشگاهی

مدیرعامل شرکت توسعه و نگهداری اماکن ورزشی می‌افزاید: با توجه به اهمیت بحث مدنظر داشتن مباحث فرهنگی، اخیرا با جهاد دانشگاهی قراردادی بستیم تا از المان‌ها و نمادهای فرهنگی تا جایی که می‌شود در بافت معماری ورزشگاه‌ها استفاده کنیم؛ نمادهای فرهنگی، دفاع مقدس مثل ورزشگاه سمنان که برای تکمیل آن از المان‌های شهری استفاده کردیم و خیلی هم زیباست.

او تصریح می‌کند: به هر حال در ساخت ورزشگاه‌ها در دنیا پیشرفت زیادی حاصل شده است. از سازه‌های فلزی، بتونی، شیشه و... در دنیا بهره گرفته‌اند و حتما ما هم می‌توانیم از آنها استفاده کنیم. می‌توانیم الگوبرداری کرده و مطابق فرهنگ خودمان آنها را بومی کنیم. این جزو اولویت‌های ما محسوب می‌شود.

40 هزار نفری مسقف برای بانوان

ازجمله طرح‌هایی که در دولت نهم کلنگ آن به زمین زده شد ورزشگاه 40 هزار نفری اختصاصی بانوان در مجموعه ورزشی آزادی تهران است. از سرنوشت این ورزشگاه چه خبر؟ مدیرعامل شرکت توسعه و نگهداری اماکن ورزشی در این باره می‌گوید: این ورزشگاه 20 درصد پیشرفت فیزیکی داشته و سه سال است که به دلیل نبود اعتبار متوقف شده. تکمیل این ورزشگاه که طراحی آن بسیار زیبا بوده و مسقف است حدود 200 میلیارد تومان نیاز دارد. این ورزشگاه به همراه نقش جهان اصفهان، ثامن مشهد، میانرود شیراز و یادگار امام تبریز را در بخش فاینانس خارجی مدنظر داریم و با توجه به شتابی که در مذاکره با چینی‌ها وجود دارد، امیدواریم هرچه سریع‌تر این قرارداد نهایی و طی دو مرحله و در هر مرحله 500 میلیون دلار برای تکمیل ورزشگاه‌های مدنظر ما تزریق شود تا طی
سه سال همه ورزشگاه‌هایی که مدنظرمان هستند تکمیل شوند؛ البته همان طور که گفتم هر جا امکان داشته باشد مبحث زیباسازی را مدنظر قرار می‌دهیم.

امید توفیقی - گروه ورزش