گزینه های صادرات نفت و گاز ایران؛ پتروشیمی می تواند آلترناتیو نفت باشد

در حوزه خام فروشی، البته که قبلا اروپا مشتری روزانه بیش از 600 هزار بشکه نفت خام و میعانات گازی ایران بود و از سال 2012 واردات نفت ایران توسط کشورهای اروپایی تقریبا به صفر رسیده است، اگرچه ترکیه کمتر از 100 هزار بشکه در روز نفت از ایران وارد می کند. احتمالا پروسه لغو تحریمها، انعقاد قراردادهای صادرات نفتی جدید و خصوصا موضوع نقل و انتقالات مالی و بیمه نفتکشها تا نیمه سال 2016 ادامه پیدا کند، اما این به معنی به تاخیر انداختن واردات نفت ایران توسط اروپا تا یک سال دیگر نیست، بلکه تنها ایران در کوتاه مدت قادر به بازیابی کامل بازارهای اروپایی خود نخواهد بود.
به هر حال، بعد از حدود یک دهه رکود در صنعت نفت و گاز ایران، اکنون دریچه ای باز شده است که می توان درباره چشم انداز حوزه انرژی ایران صحبت کرد. به یاد داشته باشیم که ایران از سال 2007 تا کنون قادر نبوده است که حتی یک میدان نفتی جدیدی راه اندازی کند و از سال 2009 تا سال گذشته تولید گاز ایران نتوانسته بود افزایش یابد. اینکه چه میزان از این وضعیت زاییده تحریمها و چه میزان حاصل مدیریت نادرست بوده، موضوع گفتگو نیست، به هر حال نتیجه کار بدین صورت بوده است.
در حوزه گاز، طی سال گذشته روزانه بطور متوسط 50 میلیون متر مکعب به تولید گاز کشور افزوده شد و ظرفیت تولید گاز خام نیز حدود 100 میلیون متر مکعب(بنا به روایت مقامات ایران) افزوده شده است و برای سال جاری نیز به همین میزان افزایش انتظار می رود.
اما کمبود گاز ایران به حدی است که فعلا صحبت از صادرات آن چندان جدی نیست. ایران نیازمند تحویل سالانه 70 میلیارد متر مکعب گاز به نیروگاههای برقی است، در حالی که سال گذشته به رغم افزایش چشمگیر، تنها 50 میلیارد متر مکعب گاز تحویل این بخش دادشد. از طرفی، ایران نیازمند تزریق سالانه بیشتر از 60 میلیارد متر مکعب گاز به میادین کهنه نفتی برای کند کردن شتاب افت تولید نفت است، در حالی که سال گذشته حدود 30 میلیارد متر مکعب تزریق گاز داشت.
به عبارتی ایران نیازمند سالانه 50 میلیارد متر مکعب، یا روزانه بیش از 180 میلیون متر مکعب گاز اضافه برای جوابدهی به نیروگاههای برق و تزریق مجدد گاز به میادین نفتی است.
البته کشور با رشد مصرف سالانه گاز نیز مواجه است. برای نمونه طبق برنامه شرکت ملی گاز ایران، قرار است برای سال جاری 10 میلیارد دلار در حوزه های مختلف انتقال گاز؛ از جمله توسعه خطوط لوله داخلی برای گازدهی به 1.5 میلیون نفر شهروند، ایجاد خط لوله انتقال گاز به صنایع سیستان و بلوچستان، احداث خط لوله ششم برای صادرات روزانه 25 میلیون متر مکعب گاز به عراق هزینه شود و این به معنی آن است که ایران فعلا گازی برای صادرات به غرب نخواهد داشت.
اما در سالهای آینده، بسته به میزان مشارکت شرکتهای غربی، موضوع افزایش چشمگیر تولید گاز ایران جدی است. فعلا کشور روزانه حدود 650 میلیون متر مکعب گاز خام تولید می کند که حدود 500 میلیارد متر مکعب آن تبدیل به گاز شیرین می شود. اما ایران با راه اندازی کامل فازهای پارس جنوبی، همچنین عملیاتی کردن برخی میادین نفتی که یکی از محصولات جانبی آن گاز همراه است، تولید گاز خام خود را به 1.1 تا 1.2 میلیارد متر مکعب در روز برساند. در این صورت، ایران واقعا بدون اینکه نگران کمبود گاز در داخل باشد، می تواند به فکر صادرات گاز به کشورهای منطقه و اروپا باشد.
در مورد خاص اروپا، یا می توان از طریق خط لوله گاز طبیعی صادر کرد، یا با احداث واحدهای تولید گاز مایع، از طریق کشتی ها گاز مایع «ال ان جی» را به اروپا فرستاد. هر دو مورد نیاز به رفع برخی موانع و سرمایه گذاری ها دارد.
فعلا تنها راه خط لوله ممکن، احداث خط لوله سراسری نهم است که 6 میلیارد دلار هزینه دارد و می تواند گاز پارس جنوبی را به مرزهای ترکیه برساند. از آن به بعد، یا می تواند بصورت محدود (5 تا 10 میلیارد متر مکعب) به خط لوله آناتولی تزریق شود تا به اروپا برسد، یا اینکه یک خط لوله جدید احداث شود تا گاز ایران را از مرزهای شرقی ترکیه دریافت کرده و به اروپا برساند.
در مورد احداث کارخانه تولید گاز مایع نیز هزینه لازم کمتر از احداث خط لوله نخواهد بود، اما به هر حال هم هزینه حمل و نقل کمتر خواهد شد، هم بازارهای گاز ایران منحصر به چند کشور یا دوره زمانی 25-30 ساله نخواهد بود.
اما آنچه که به نظر من مورد غفلت رسانه های غربی قرار گرفته، موضوع پروژه های پایین دستی حوزه گاز ایران است. ایران هم اکنون سالانه 44 میلیون تن تولید محصولات پتروشیمی دارد که کمتر از نیمی از آن صادر می شود. البته خوراک اصلی پتروشیمی ها گاز طبیعی (متان) نیست، اما به هر حال اتان و متان، پروپان و بوتان سهمی چشمگیر در خوراک پتروشیمی ها دارند.
به یاد داشته باشیم که ارزش بازارهای پتروشیمی جهان حتی بیشتر از نفت خام است و به بالای 3 تریلیون دلار در سال می رسد. ایران می گوید که نیاز به 70 میلیارد دلار سرمایه گذاری در این بخش دارد.
همچنین شاید تراژیک ترین حوزه انرژی ایران، صنعت برق این کشور است. 85 درصد برق کشور توسط نیروگاههای حرارتی تولید می شود که بازدهی آنها روی همرفته تنها 37 درصد است.
از طرفی 14 تا 18 درصد از برق تولیدی ایران در مسیر حمل و نقل به هدر می رود. ظرفیت عملی تولید نیروی برق ایران حدود 47 هزار مگاوات است که رقم بسیار بالایی است، اما سوخت مصرفی برای تولید این میزان بسیار بیشتر از استانداردهای بین المللی است، بطوری که اصولا تولید برق در کشور چندان توجیه اقتصادی ندارد.
در صورتی که ایران بتواند تولید برق خود را افزایش دهد، یکی از راههای جلوگیری از خام فروشی گاز، تولید آن به برق و صادرات به کشورهای همسایه است. ایران در سه ماهه اول سال جاری، مانند سال گذشته صادرات برق خود را کاهش داده است، در حالی که کشورهای همسایه ایران، خصوصا ترکیه، پاکستان، افغانستان و عراق نیاز مبرمی به برق وارداتی دارند.

دالغا خاتین اوغلو؛ کارشناس حوزه انرژی و مدیر اخبار ایران بخش انگلیسی خبرگزاری ترند