سهم کودکان از رسانه

در این میان نقش رسانه‌های تصویری به خصوص تلویزیون نسبت به سایر رسانه‌ها برجسته‌تر و در مقایسه با دیگر رسانه‌ها از مطلوبیت بیشتری برخوردار است، این امر بخصوص، بیشتر آنجا تحقق پیدا می‌کند که کودکان به عنوان متقاضیان جدی برنامه‌های تلویزیون مطرح می‌شوند.

البته نقش موثر رسانه‌های نوشتاری در اطلاع‌رسانی و رشد استعداد کودکان را نمی‌توان نادیده گرفت.

تاثیر رسانه بر الگوهای رفتاری

یکی از مهم‌ترین کارکرد رسانه‌ها، کمک به روند فرهنگ‌پذیری است. فرهنگ‌پذیری، عبارت است از: جریان انتقال اندیشه‌ها، هنجارها، باورها، معیارها و نمونه‌های رفتاری موجود در فرهنگ جامعه به افراد آن. نهاد خانواده و سپس نهاد تعلیم و تربیت، اولین مراکز انتقال مفاهیم فرهنگی به کودکان هستند. با توجه به اهمیت و نقش رسانه‌ها روان‌شناسان هر یک از جنبه‌ای مختلف، محتوای رسانه‌ها را مورد مطالعه قرار داده‌اند. با تأثیرهای شناختی رسانه‌ها، می‌توان گفت رسانه بر الگو‌های رفتاری افراد بشدت تأثیر می‌گذارد و بر سلامت روانی و اخلاقی فرد و سازگاری وی با جامعه موثر است.

تبادل اطلاعات بدون محدودیت و قلمرو جغرافیایی و فرهنگ ملت، امروز بشدت اعمال می‌شود و این مساله در رابطه با تربیت کودکان نگرانی‌هایی را پدید آورده است و محتوای تولیدات رسانه‌ها نیز سؤال‌های مهمی را بر می‌انگیزد. پخش یک سلسله برنامه‌های تلویزیونی ممکن است بزهکاری را در کودکان رشد بدهد، به جای این‌که باعث شکوفایی و رشد استعدادهای واقعی آنان شود، موانع گوناگون دیگری از قبیل تقلید رفتاری و نا‌بهنجاری را به وجود آورد.

تعهدات رسانه نسبت به کودکان

پیمان جهانی ملل‌متحد درباره حقوق کودک که سال 1989 منعقد شد در ماده 17 خود چارچوب بین‌المللی را درباره رسانه‌های جمعی در نظر گرفته است. این ماده به محافظت از کودک در برابر اطلاعات و مطالب زیان‌آور برای سلامت (اخلاق) او سخن می‌گوید. امروز چهار گوشه جهان خواستار اتخاذ تدابیری بر مبنای همین اصل هستند. برای دستیابی به اهداف، جلب توجه جهانی به مساله خشونت در رسانه‌های تصویری و نقش آن در زندگی کودکان و نوجوانان، تشویق به مبارزه با خشونت و کمک به شکل‌گیری پایه‌های بهتر برای تنظیم سیاست‌های مربوط در زندگی سیاسی و اجتماعی کودکان نقش اساسی دارد.

کودکان مانند بزرگسالان علاقه به مطالعه، دیدن و شنیدن دارند، پخش برنامه‌های جالب و مطابق با استعداد کودکان زمینه‌ساز توسعه، به وسیله رسانه‌های مربوط به کودکان است، تا آنان علاقه‌مندی بیشتری پیدا کنند. کودکان به مشاهده تلویزیون علاقه زیاد داشته و وقت زیادی را صرف برنامه‌های تلویزیون می‌کنند، پخش برنامه‌های آموزشی زمینه‌ساز رشد، آموزش و پرورش کودکان است. مشاهده، خواندن و دسترسی کودکان به رسانه‌ها جزو حقوق‌شان است که دولت باید به آن توجه نموده و زمینه‌های لازم را مساعد نماید. چنانچه در ماده 17 پیمان ملل‌متحد در مورد حقوق کودک آمده است: کشورهای عضو به کارکرد ارزشمند رسانه‌های جمعی واقف هستند و متعهد می‌شوند برای کودکان زمینه دسترسی به اطلاعات و مطالب منابع مختلف ملی و بین‌المللی را فراهم کنند؛ بخصوص آن دسته از منابع که هدفشان ارتقای سلامت اجتماعی، معنوی و اخلاقی کودک و صحت جسمی و روانی او باشد.

به این ترتیب وظیفه دولت تضمین دسترسی کودکان به اطلاعات و ترویج ابعاد مثبتی مانند انتشار آن دست از اطلاعاتی است که سبب ارتقای درک و شناخت مقابل جمع، برای زن و مرد و دوستی میان انسان‌ها، گروه‌های قومی، ملی و مذهبی در مناطق مختلف می‌شود.

توجه به فرهنگ خانواده و جامعه

توجه به این نکته که کودکان یک گروه کوچک اقلیت و در حاشیه نیستند، ضروری است. حدود دو میلیارد کودک در جهان، حدود 13 درصد در کشورهای غنی‌تر و حدود 87 درصد در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند. دسترسی کودکان به تلویزیون و سایر رسانه‌های گروهی نیز از پراکندگی ناهمگن برخوردار است. این ناهمگنی کاملاً واضح و بسیار عمیق است، رسوم وعادات تماشاکنندگان در هر نقطه از جهان فرق می‌کند، در کشورهای اسلامی، کودکان دوست دارند مطابق فرهنگ حاکم در جامعه، خواست و نیازمندی خانواده، برنامه‌های سازنده و آموزشی را تماشا کنند. در کشور ما از جمله برنامه‌هایی که به آن کمتر توجه می‌شود برنامه‌های مخصوص کودکان است، در حالی‌ که کودکان،‌گروه بزرگ جمعیت ما را تشکیل داده، باید به آن توجه نمود. پس باید وضعیت کنونی رسانه‌های کودک را خوب درک نمود و در جهت بهتر شدن آن باید تلاش کرد.

یقیناً نباید تمام صحنه‌هایی را که در برنامه‌های تلویزیونی نمایش داده می‌شود، یکسان دانست و تمام کودکان را نیز یکی گرفت. نتیجه آن‌‌که فراگیری اتخاذ رفتارها و گرایش‌های پرخاشجویان از تلویزیون بستگی به ماهیت نمایش‌ها و شرایط فردی تماشاگر دارد. در تماشای برنامه‌ها، بزرگسالان به این فکر می‌کنند که کودکان شاید برنامه‌های تفریحی، سریال‌های خانوادگی و داستان‌های کوتاه را تماشا کنند، در حالی ‌که بسیاری از کودکان به اخبار، مصاحبه و گفت‌وگوهای تلویزیونی علاقه دارند که روی همین دلیل ما نتوانسته‌ایم برنامه دلخواه آنان را تولید و پخش کنیم. پس در تماشای تلویزیون و سایر رسانه‌ها باید علاقه کودکان را در نظر بگیریم.

این یادداشت بخشی از مقاله «رسانه» است که در سایت مرکز پژوهش و سنجش افکار سازمان صدا و سیما منتشر شده است.

احمد آذرکمند

جام‌جم