عبابافی؛ تلفیق صنایع‌دستی و گردشگری مذهبی

تا جایی که بسیاری از علمای بزرگ دینی و روحانیونی که می‌خواهند سنت‌های گذشته را حفظ کنند، ترجیح می‌دهند عبای دست‌دوز نائینی‌ها را بپوشند. شاید در خانه هر کدام از این روحانیون یک دست قالیچه نائین و یک عبای نائینی وجود داشته باشد. از این رو، این دو هنر دستی با زندگی روحانیون گره خورده است. در نتیجه نه تنها زیرشاخه صنایع دستی محسوب می‌شوند که می‌توان آن را جزو گردشگری مذهبی و فرهنگی تقسیم‌بندی کرد. از قدیم‌الایام عبابافی از صنایع دستی معروف شهرستان نائین بود. به طوری که عباهای این شهرستان که با استفاده از پشم و کرک بافته می‌شدند، معروفیت سراسری یافتند. نکته جالب این است که بیشتر کارگاه‌های عبابافی در محله محمدیه شهر نائین واقع شده‌اند. در گذشته سالانه تا 5000 دست عبا بافته می‌شد. حتی این عبا‌ها به کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس نیز صادر می‌شدند. اما اکنون این صنعت دستی رونق سابق را ندارد و عباهای مصنوعی جای عباهای دست‌دوز قدیمی را گرفته‌اند. در حالی که عبای نائینی بسیار مرغوب است، چون جنس الیاف آن از کرک شتر یا پشم گوسفند است. معمولا عبا را با دستگاه‌های عبابافی که از جنس چوب و نی است می‌دوزند. این دستگاه‌ها اجزای مختلفی از جمله نوردهای عقب و جلو، دفتین، شانه دو پدال برای باز کردن بین تارها و... دارند.

نحوه کار عباباف‌ها به این شکل است که ابتدا کرک شتر را با آب می‌شویند. بعد آن را خشک می‌کنند، بخش‌های نامرغوب آن را جدا می‌کنند و در نتیجه قسمت‌های مرغوب‌تر در چند مرحله موکشی می‌شود و کرک آماده شده را به وسیله ماشین برش حلاجی می‌کنند. در ادامه کار کرک‌های حلاجی شده توسط چرخ‌های نخ‌ریسی دستی به نخ تبدیل شده و به شکل دوک درمی‌آیند. زنان بافنده، دوک‌های آماده شده را با چرخ‌دستی روی ماسوره می‌پیچند. ماسوره در هنگام بافتن در داخل ماکو جا داده می‌شود.

برای بافتن ابتدا بافنده با پای راست پدال راست را پایین می‌برد، در این هنگام تارها از هم باز می‌شود بعد ماکو را از سمت راست از بین تارها عبور داده و از سمت چپ بیرون می‌آورد، بعد از بیرون آوردن ماکو وسط پود را تا یک وجب بالا می‌برد. سپس با دست راست دفتین را می‌گیرد و با دو یا سه ضربه آن را بر روی پود می‌زند. دوباره با پای چپ پدال سمت چپ را پایین می‌برد تا تارها به اندازه ماکو باز شود سپس ماکو را از سمت چپ از بین تارها عبور می‌دهد دوباره وسط نخ را بالا می‌برد و دفتین را دو یا سه مرتبه روی پود می‌زند. این کار به همین ترتیب تکرار می‌شود تا طول آن 20 تا 30 سانتی‌متر پیش رود. مقدار بافته شده روی نورد جلو پیچیده می‌شود تا طول آن تا شش متر افزایش یابد. عبا بعد از بافته شدن از دستگاه جدا شده و در دستگاه دیگری که فقط شامل دو نورد عقب و جلو است، پرداخت و اتوکشی شده و سپس برای دوخت آماده شود. این عباها همواره به کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس صادر شده و به مرغوبیت مشهور بوده ‌است.

مهرداد شاکری