روابط تهران و مسکو در آستانه جهش راهبردی

بعد از فروپاشی شوروی، در طول 25 سال گذشته روابط ایران و روسیه از نوساناتی برخوردار بود و نگاه سیاسی آن بر تعاملات دو کشور غلبه داشت. بویژه در دوره یلتسین که مسکو تا مدت‌ها دچار یک سردرگمی در تعریف جایگاه خود در مناسبات بین‌المللی بود و حتی گاهی امیدهای واهی نسبت به غرب داشت.

با توجه به موضع ضداستکباری ایران، روس‌ها در گذشته با دیده احتیاط به کشورمان نگریسته و گمان می‌بردند که گسترش روابط با ایران ممکن است تعاملات آنها را با غرب مختل کند. با این حال از زمان روی کار آمدن ولادیمیر پوتین، اوضاع متفاوتی در روسیه پدید آمد.

رئیس‌جمهور کنونی روسیه به آهستگی استقلال روسیه از غرب را مدنظر قرار داد و حتی امروز می‌بینیم که سیاست‌های متعارضی را با غرب در پیش گرفته است. روسیه در دوره جدید بتدریج تعریف جدیدی از جایگاه خود در عرصه بین‌المللی ارائه کرده و همین مساله باعث نزدیکی ایران و روسیه شده است.

وقوع تنش در خاورمیانه که صحنه‌ای برای طرح تعارض میان آمریکا و روسیه شد و داشتن نظرات مشترک درباره موضوع خاورمیانه، بویژه عراق و سوریه، زمینه را برای روابط این کشور با ایران فراهم کرد.

روسیه بتدریج دریافت که ایران می‌تواند یک همکار قابل اعتماد در عرصه‌های مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی باشد.

این نگاه ژئوپلیتیکی باعث نزدیکی دیدگاه ایران و روسیه در مورد رفع تنش در سوریه و مبارزه با تروریسم شد و بعدها این تفاهم به گسترش روابط دو کشور در عرصه‌های اقتصادی رسید.

در حال حاضر ایران و روسیه به سمت روابط راهبردی پیش می‌روند. این حقیقتی بود که آقای پوتین نیز در موضعگیری اخیرش پیش از سفر به باکو به آن اشاره کرده و آقای روحانی نیز در آستانه شرکت در اجلاس سه‌جانبه باکو، بصراحت بر آن تاکید کرد.

رسیدن به چنین سطحی از تفاهم، شرایط را برای گسترش مبادلات اقتصادی و انعقاد قراردادهای جدید تجاری میان دو کشور مهیا می‌کند. یکی از موارد مهمی که در جریان اجلاس سه‌جانبه اخیر مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد، موضوع ترانزیت است که مباحث اقتصادی و سیاسی را با خود دارد.

روسیه با استفاده از موقعیت ترانزیتی ایران و اشراف کشورمان بر خلیج‌فارس، می‌تواند منافع خود را با گسترش روابط با کشورهای آسیایی تقویت کند.

در این اجلاسیه علاوه بر مذاکرات سه‌جانبه، شرایط مناسبی برای گفت‌وگوی‌ها دوجانبه ایران و روسیه نیز فراهم است تا همکاری‌های راهبردی خود را عمق ببخشند.

برگزاری این اجلاس از چنان اهمیتی برخوردار است که حتی ترکیه با این‌که در این اجلاسیه حضور ندارد اما به اشکال گوناگون تمایل خود را برای رایزنی بیشتر با ایران و روسیه اعلام کرده است.

آنکارا در دوره پساکودتا درصدد بازنگری در روابط خود با روسیه است بویژه آن‌که مردم و دولتمردان ترکیه در رابطه با دلیل شکل‌گیری کودتا، انگشت اتهام خود را متوجه آمریکا کرده‌اند.

بنابراین با نگاهی به شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی می‌توان دریافت که تحکیم روابط ایران و روسیه و استفاده از موقعیت برگزاری اجلاسیه سه‌جانبه می‌تواند شرایط را برای ایفای نقش سازنده و مثبت دو کشور در عرصه‌های مختلف فراهم کند و از آن، الگویی برای همکاری‌های گسترده‌تر منطقه‌ای بسازد.

دکتر علیرضا شیخ عطار - سفیر پیشین ایران در آلمان