تکدیگری فرزند حاشیه‌ نشینی

اما این‌طور که پیداست برخی نهادها برای به نتیجه رسیدن این طرح عجله بیشتری دارند؛ همین است که از اولین روزهای هفته گذشته استانداری، فرمانداری، مسئولان بهزیستی، نیروی انتظامی و شهرداری تهران دست‌به‌دست هم داده اند تا دنبال چاره‌ای باشند که حضور متکدی‌ها را در سطح شهر کمرنگ‌تر کند.

نتیجه این حرکت جمعی فعلا جمع‌آوری 800 متکدی حرفه‌ای از 12 محور آلوده پایتخت است؛ این آمار دیروز در نشست خبری معاون اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران مطرح شد.

درست همان وقتی که مجتبی عبداللهی از عزم جدی شهرداری برای جمع‌آوری متکدیان خبر داد و بر لزوم همراهی دستگاه‌های مختلف مخصوصا بهزیستی در سامان دادن به این قضیه تاکید کرد.

آمار معاون شهردار تهران البته به همین‌جا ختم نشد؛ عبداللهی در ادامه به جزئیات بیشتری اشاره کرد و گفت: براساس بررسی‌های انجام شده 60 درصد متکدی‌ها، از شهرهای دیگر به تهران آمده اند و 5 درصد آنها اتباع بیگانه هستند.

غول حاشیه‌ نشینی

همین حرف‌ها کافی بود تا نگاه‌ها به سمت یک آسیب اجتماعی بزرگ‌تر برگردد؛ به معضل حاشیه‌ نشینی، غولی که در حاشیه پایتخت بزرگ شده، قد کشیده و نفس به نفس‌اش جلو آمده است.

معضلی که در کوچه پس کوچه‌های مرکزی شهر ریشه دوانده و از حاشیه به متن رسیده؛ افزایش جمعیت متکدی‌ها در سطح شهر اما فقط یکی از محصولات این آسیب اجتماعی است.

موضوعی که وقتی آن را با دکتر حسین ایمانی‌جاجرمی، مدیر گروه شهر انجمن جامعه‌شناسی ایران در میان می‌گذاریم به یک جواب ساده می‌رسیم: متکدی‌ها فقط ظاهر دردناک مساله حاشیه‌نشینی هستند!

دکتر ایمانی‌جاجرمی با اشاره به این موضوع به ما می‌گوید: نابرابری‌های منطقه‌ای در کشور باعث شده با معضلی به اسم ماکروسفالی شهری روبه‌رو شویم. همان‌طور که دیده اید در این بیماری، سر بیمار بسیار بزرگ است و در عوض تن بسیار نحیفی دارد. در حال حاضر کشور ما دچار این بیماری است و تهران به‌عنوان پایتخت فاصله بسیار زیادی با شهرهای دیگر دارد.

این جامعه‌شناس شهری ادامه می‌دهد: بنابراین چه بخواهیم چه نخواهیم دچار سلسله‌مراتب بیماری شهری هستیم؛ ‌موضوعی که باعث مهاجرت و مراجعه گروه‌های فقیر تحت عناوین مختلف مانند دستفروشی، تکدیگری و... به شهرها شده است.

ایجاد جزیره‌های فقر در گوشه و کنار کشور و تمرکز امکانات مختلف سیاسی، اقتصادی،‌ هنری، فرهنگی،‌ پزشکی و... در تهران. این همان دافعه و جاذبه‌ای است که به گفته ایمانی‌جاجرمی باعث افزایش جمعیت حاشیه‌نشین‌ها شده است.

استاد دانشگاه تهران در ادامه می‌گوید: با تمام این کارها ما یک جاذبه قوی درست کرده‌ایم که خیلی‌ها را نه‌تنها از شهرستان‌ها که از شهرهای فقیرنشین کشورهای همجوار مثل پاکستان، افغانستان، عراق و... هم به تهران می‌کشاند.

حرکت‌های نمایشی

کار و کاسبی جماعت متکدی چند روزی است که کساد است؛ سایه حضور ماموران شهرداری و نیروی انتظامی در خیابان‌ها برسرشان سنگینی می‌کند و نتیجه جمع‌آوری موقت آنها از سطح شهر است.

حرکتی که به گفته مدیر گروه شهر انجمن جامعه‌شناسی ایران، کاری عجله‌ای برای پاک کردن صورت مساله است، حرکتی بدون پرداختن به ریشه‌ها.

ایمانی‌جاجرمی در توضیح بیشتر می‌گوید: این که مسئولان ما بیایند در یک حرکت چند روزه، متکدی‌ها را از سطح شهر جمع کنند، برای مدتی در جایی نگهداری کنند، بعدکه تب و تاب ماجرا خوابید و بودجه‌ها تمام شد دوباره آنها را رها کنند و آنها برگردند سرجای خودشان، به این کار جز یک کار نمایشی چه لقبی می‌توان داد؟!

گره این مشکل اما به عقیده این استاد دانشگاه تنها زمانی باز می‌شود که طرح آمایش در کشور به اجرا در بیاید و جدی گرفته شود.

ایمانی جاجرمی می‌افزاید: تا زمانی که طرح‌های توسعه و عمران منطقه‌ای در کشور جدی گرفته نشود، ‌تا زمانی که ما اجازه بدهیم سرمایه گذاری‌ها در تهران متمرکز شود و به نقاطی از کشورمان که درحال از دست دادن جمعیت‌شان هستند بی‌توجه باشیم این نابسامانی ادامه خواهد داشت.

در حالی که اگر سرمایه‌گذاری را در پهنه سرزمین توزیع کنیم، قطعا همه نشانه‌های حاشیه‌نشینی یعنی بیکاران، متکدیان، دستفروشان و... از سطح شهرهای ما جمع می‌شوند و به شهرهای خودشان برمی‌گردند و کار می‌کنند.

شناسایی مشکلات حاشیه‌ نشینان

برای حل معضل حاشیه‌ نشینی و از بین بردن تبعات ناگوارش در سطح شهرها، کارهای زیادی می‌توان انجام داد.

رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران البته معتقد است در این فعالیت‌ها باید تمرکز را روی رویکرد اجتماع محور گذاشت.

حسن موسوی‌چلک در توضیح بیشتر به جام‌جم می‌گوید: مشکل حاشیه‌نشینی معضلی انکار نشدنی است و برای حل آن باید رویکرد اجتماع‌محور را جایگزین روش‌های تخریبی و کالبدی صرف کرد. دلیل این عقیده را که می‌پرسیم می‌گوید: تنها با روش اجتماع محور است که شناسایی مشکلات و نیازهای مردم به صورت بومی و محلی با مشارکت مردم و معتمدان صورت می‌گیرد.

رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران البته راه‌های دیگری را هم پیش پای مسئولان شهری قرار می‌دهد و می‌گوید: ایزوله کردن این مناطق و داشتن نگاه امنیتی به حاشیه نشینان، دردی از آنها دوا نمی‌کند درنتیجه بهتر است اولویت ایجاد پایگاه اجتماعی در این مناطق باشد.

آماری که باید جدی گرفت

در دنیای آمار، حاشیه نشین‌ها جمعیتی 18 میلیون نفری دارند؛ جمعیتی که به گفته عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی در حاشیه شهرها زندگی می‌کنند و بسیاری از آنها خود را شهروند درجه دو احساس می‌کنند.

آخوندی این آمار را گرچه دقیقا یکی از روزهای پایانی مرداد سال گذشته به رسانه‌ها داد، اما آن‌طور که از شواهد پیداست، حاشیه‌نشین‌ها در این مدت کمتر نشده‌اند که هیچ، بیشتر هم شده‌اند. جماعتی که به گفته وزیر راه و شهرسازی، حتما نباید دوری فیزیکی از مرکز شهر داشته باشند، بلکه هر نوع دوری از جامعه، مُهر حاشیه‌نشینی بر پیشانی شهروندان می‌زند.

مینا مولایی - جامعه