آه جنگل، دامن انسان را می‌گیرد

نام روستای سیجان با سیل گره خورده است. خیلی‌ها می‌گویند سیلاب مرگبار سال گذشته بود که سیجان را معرفی کرد، چراکه پیش از آن، کمتر شخصی نام این روستای استان البرز را شنیده بود، اما پس از خود نمایی سیل ویرانگر همه سیجان را شناختند؛ ماجرایی که با مرگ هشت نفر از اهالی و خسارت مالی سنگین خاتمه یافت و حالا خیلی از اهالی روستا را براین داشته که برای حفظ منابع طبیعی و تکرار نشدن چنین حادثه‌ای تلاش بیشتری کنند و با کاشت درخت، یاد قربانیان این حادثه را گرامی بدارند.

تپه‌های مشرف به روستا، پذیرای نهال‌هایی است که به یاد کشته شدگان سیل سیجان کاشته شده‌. کنار هر نهال، تابلوی کوچکی قرار دارد که روی آن نام یکی از قربانی‌ها حک شده است. اهالی روستا با کاشت این نهال‌ها و ایجاد بوستان جاویدان سعی دارند یاد افرادی را زنده نگه دارند که در سیل سال گذشته، جانشان را از دست دادند.

رو به روی بوستان جاویدان و در دل تپه‌ای که مشرف به این بوستان و روستاست، نهال‌های دیگری کاشته شده‌اند، با این تفاوت که نهال‌ها این بار به کودکان تازه متولد شده روستا تعلق دارند. در واقع اهالی روستا با کاشت این درختان می‌خواهند آینده کودکانشان را تضمین کنند.

15 دقیقه مرگبار

اواخر تیر ماه سال گذشته بود که سیل سیجان خبرساز شد. بارشی که منجر به این سیلاب ویرانگر شد کمتر از 15 دقیقه زمان برد، اما چون تپه‌های مشرف به روستا پوشش گیاهی مناسبی نداشتند و در بستر رودخانه نیز تغییراتی ایجاد شده بود، سیل طغیان کرد و حادثه‌ساز شد.

علی علیمردانی، از اهالی روستای سیجان است.او همراه تعدادی دیگر از جوانان روستا نهال‌های بوستان جاویدان را کاشته و این روزها نیز از آنها نگهداری می‌کند. با این جوان سیجانی، معاون منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز و یکی از اعضای شورای روستا به بوستان تازه سیجان رفتیم و با مرور حادثه سال گذشته از اهمیت حفظ منابع طبیعی و تاثیر آن بر کاهش چنین حوادثی صحبت کردیم.

آن روز عصر ابرهای سرخ رنگی آسمان روستا را پوشاندند، خیلی طول نکشیدکه بارش باران شروع شد،اما ثانیه به ثانیه هوا توفانی‌تر و بارش‌ها بیشتر می‌شد.

قطرات باران درشت‌تر می‌شد. برخورد قطره‌های باران با شیروانی خانه‌ها صدای ‌ترسناکی داشت. برخی از اهالی روستا فکر می‌کردند تگرگ می‌بارد، اما وقتی از پنجره خانه‌شان بیرون را نگاه کردند، فقط قطرات درشت باران به چشم می‌خورد.

عقربه‌های ساعت 17 و 15 دقیقه را نشان می‌داد،هوا تیره شده بود و صدای غیر عادی باران و توفان دل خیلی از اهالی روستا را آشوب کرده بود. علی درباره آن روز می‌گوید: بارش به حدی بود که انگار شیلنگ آب قطوری را مستقیم درون ناودان گذاشته بودند. قطرات درشت باران هم بی‌سابقه بود. به همین خاطر با دوربینم شروع به فیلمبرداری کردم.

خیلی زمان نبرد تا کارت حافظه دوربین علی پر شد. او ازحیاط به خانه برگشت تا کارت حافظه دیگری بردارد، اما ناگهان زمین زیر پایش لرزید.

علی ادامه می‌دهد: سریع خودم را کنار پنجره رساندم. باورکردنی نبود. رودخانه روستا که حدود یک ماهی می‌شد خشک بود، پراز آب شده بود؛‌ آب گل آلود و خروشانی که هرلحظه به حجمش اضافه می‌شد.

چند دقیقه بعد رودخانه به حدی طغیان کرد که درختان حاشیه رودخانه را از ریشه کند و سنگ‌های بزرگ را جا‌به‌جا کرد.

او می‌گوید: آب رودخانه خیلی بالا آمده و گل و لای همه جا را گرفته بود. آن روز آب، خودروهایی را که نزدیکش بودند، مثل قوطی کبریت جابه‌جا می‌کرد.

این حادثه حدود 15 دقیقه ادامه داشت، اما دراین مدت کوتاه، مرگ هشت نفر از اهالی روستای سیجان رقم خورد.

علی می‌گوید، این هشت نفر از اقوام او بوده و همگی هنگام وقوع حادثه داخل خودروهایشان بوده‌اند.

وقتی سیل فروکش کرد، گل و لای همه جا را گرفته بود، سنگ‌های بزرگ از دامن کوه به روستا رسیده بودند و خودروهایی که سیل جا‌به‌جا کرده بود به آهن پاره بدل شده بودند؛ آهن پاره‌هایی مچاله.

اگر اعتبار آبخیزداری می‌رسید...

ابراهیم فریدونی، عضور شورای روستای سیجان نیز حادثه سال گذشته را بی‌سابقه می‌داند. او می‌گوید بی‌توجهی به طرح‌های آبخیزداری یکی از دلایل چنین حوادثی است، چرا که از اواخر سال 82 درخواست اجرایی طرح و عملیات‌های آبخیزداری ارائه شده بود، اما چون به حدود هفت میلیارد تومان اعتبار نیاز داشت و اعتبار لازم اختصاص پیدا نکرد، بموقع کاری انجام نشد.

فریدونی یاد‌آور می‌شود، اگر اعتبارات لازم برای طرح‌های آبخیزداری فراهم شده بود، سیل سیجان خسارت زیادی به‌جا نمی‌گذاشت.

منابع طبیعی، بستر حیات

در اولویت نبودن حفظ منابع طبیعی و نپرداختن به مسائلی مانند آبخیزداری، خسارات جبران‌ناپذیری به کشور وارد و زمینه را برای بروز حوادثی مانند سیل سیجان، اوشان فشم، کن و پاکدشت آماده می‌کند؛ حوادثی که فقط سال گذشته اتفاق افتاد و در بسیاری از آنها بارش در حد 15 تا 20 میلی‌متر گزارش شد.

افزون براین می‌توان از سیلی که سال 66 در گلابدره اتفاق افتاد، یاد کرد که باعث مرگ 300 نفر شد. این درحالی است که حوضه گلابدره حدود 4000 هکتار وسعت داشت، اما در کلانشهر تهران و حوضه‌های آبخیز شمال آن که وسعتشان حدود 50 هزار هکتار برآورد می‌شود، عملیات آبخیزداری در گرو تامین اعتبار است. به همین دلیل کارشناسان هشدار می‌دهند، اگر در چنین حوضه‌هایی فقط 20 میلی‌متر بارش اتفاق بیفتد دست‌کم مرگ 10 هزار نفر را رقم می‌زند.

مهدی فتحی، معاون منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز درباره اهمیت حفظ پوشش گیاهی می‌گوید: پوشش گیاهی، سبب جذب آب و کاهش وقوع سیلاب می‌شود، چون براساس محاسبات انجام شده می‌توان گفت، اراضی جنگلی، آب را 18 برابر بیشتر در خود نفوذ می‌دهند. به نظر می‌رسد وقوع سیلاب‌های اخیر در استان‌های شمالی کشور مانند گلستان دلیلی جز تخریب جنگل و منابع طبیعی ندارد.

او درباره نبود اعتبار نیز تاکید می‌کند، چنین مشکلاتی با اعتبار یک یا دو میلیارد تومانی حل نمی‌شود. مشکل اصلی نگاه نادرست برخی مدیران است که باید اصلاح شود.

آن‌طور که فتحی می‌گوید، مدیریت آب با نگاه سازه محوری مناسب نیست، زیرا دیگر دوره سد‌سازی سپری شده است.

کارشناسان نیز معتقدند، باید به جای ساخت سد‌های بزرگ برای اجرای طرح‌های جامع آبخیز داری تلاش کرد،چراکه به این شکل می‌توان آب را ذخیره کرد و مانع جاری شدن سیلاب‌های ویرانگر شد.

فتحی یاد آور می‌شود: در کشورمان 70 درصد تبخیر آب داریم. به همین دلیل حفظ پوشش گیاهی و اجرای طرح‌های آبخیز داری بهترین راهکار حفظ آب است، چرا که به این شکل آب در سفره‌های زیرزمینی، نگهداری و در کنار حل مساله تبخیر مشکل آلوده شدن آن نیز بر طرف می‌شود.

این درحالی است که کارشناسان کشورمان نسبت به مرگ سازه‌های آبخیزداری هشدار می‌دهند. به عنوان مثال در مدت اجرای پنج برنامه اول توسعه حدود یک میلیون و 300 هزار مترمکعب عملیات سنگی و پنج میلیون مترمکعب عملیات خاکی آبخیزداری اجرا شده، اما نباید فراموش کرد که عمر مفید سازه‌های آبخیزداری حدود 30 سال است. به همین دلیل باید هشدار داد که حدود 90 درصد سازه‌های آبخیزداری عمر مفید‌شان به پایان رسیده و کارایی لازم را ندارند.

بنابراین تا وقتی برای اجرای طرح‌های آبخیزداری، اعتبار لازم در نظر گرفته نشود باید با هر بارش باران منتظر جاری شدن سیلاب و مرگ شهروندان بود.

مهدی آیینی