ابر و باد و مه و خورشید و فلک ...

«عناصر سینمای آندری تارکوفسکی» یکی از آخرین کتاب‌هایی است که اختصاص به فیلم‌های این هنرمند معترض دارد و توسط انتشارات سروش به چاپ رسیده است. سروش که در سال‌های پس از انقلاب کتاب‌های سینمایی خوبی را منتشر کرده، این کتاب را با ترجمه احمد فاضلی شوشی و داوود عبدالملکی روانه پیشخوان کتابفروشی‌ها کرده است.

چاپ اول کتاب در هزار نسخه و با قیمت 155000 ریال، در قطع بزرگ است. انتشارات سروش قبل از این هم کتاب کلاسیک معروف و معتبر خود «هیچکاک به روایت تروفو» را در همین قطع منتشر کرده است. رابرت برد نویسنده کتاب تارکوفسکی که استاد زبان و ادبیات اسلاوی دانشگاه شیکاگو است، عناصر سینمایی آثار تارکوفسکی را در چهار بخش متناظر با عناصر چهارگانه طبیعت (خاک، آتش، باد و آب) بررسی و تحلیل کرده است. مترجمان کتاب هم در مقدمه آن، به این نکته اشاره می‌کنند که برای نویسنده لحن بیان تارکوفسکی مهم‌تر از معنای استدلالی فیلم‌هایش بوده است. همین دیدگاه است که کتاب برد را از بسیاری از کتاب‌های مشابه درباره تارکوفسکی، مجزا و متفاوت می‌کند.

به این ترتیب، نویسنده در طول بحث‌هایی که مطرح می‌کند روی ساختاربندی و چارچوب آثار کارگردان، بیش از محتوای آنها نظر داشته است. با وجود این دو مترجم کتاب، نظر و قضاوت نهایی را به عهده خود خوانندگان کتاب گذاشته و می‌گویند نباید با پیش داوری به کتاب، تارکوفسکی و فیلم‌هایش نگاه کرد. کتاب پیش‌رو پس از زندگینامه فیلمساز و مقدمه خود نویسنده کتاب، در چهار فصل طولانی فیلم‌های تارکوفسکی را در چهار بخش خاک، آتش، آب و باد مورد مکاشفه قرار می‌دهد. سال‌شمار زندگی تارکوفسکی و فیلم‌شناسی او، دیگر بخش‌های کتاب را تشکیل می‌دهند. متن این کتاب، با عکس‌هایی از فیلمساز و هفت فیلمی که ساخت، مزین است.

برای خوانندگان «عناصر سینمای آندری تارکوفسکی» مطالعه کتاب از این جهت می‌تواند راحت‌تر باشد که فیلم‌های تارکوفسکی بارها و بارها هم از تلویزیون به نمایش درآمده و هم اکران عمومی وسیع در سینماهای کشور داشته‌اند. تارکوفسکی که در دهه 70 میلادی لقب یکی از فیلمسازان موج نوی سینمای شوروی را گرفته بود، در دوران فعالیت در سرزمین مادری با مشکلات و موانع زیادی روبه‌رو بود. درگیری با سانسور دولتی و حزبی، او را وادار به مهاجرت به غرب کرد. فیلم ساز پس از ساخت یک فیلم در غربت، سال 1986 در شهر پاریس درگذشت. بینندگان فیلم‌های تارکوفسکی معمولا به دو دسته تقسیم می‌شوند: دسته اول جزو ستایش‌کنندگان فیلم‌های او هستند و دسته دوم، او را فیلمسازی معمولی توصیف می‌کنند که اداره سانسور شوروی باعث شهرتش شد.

کیکاووس زیاری