قهر سینـماگران با کتاب

انگار که دانش، تخصص و علم در همان روزهای دانشگاه متوقف شده و اصلا به‌روز نشده! در سینما همین مطالعه نشدن کتاب‌های سینمایی و به قولی راحت‌طلبی دوستان گاهی موجب خلق آثاری بی‌ارزش و سطحی شده که روزبه‌روز بیشتر علاقه‌مندان سینما را طرد می‌کند. انگار دیگر نسل بیضایی، مهرجویی، تقوایی و... که پیش از این‌که فیلمساز باشند، پژوهشگر، روان‌شناس، جامعه‌شناس و... بودند منقرض شده و تنبلی و تن‌پروری در دل سینماگران که هیچ، در کل جامعه ریشه دوانده!

مقابله فضای مجازی با کتاب

تهماسب صلح‌جو، منتقد پیشکسوت سینما درباره چرایی تیراژ پایین کتاب در کشور به جام‌جم می‌گوید: علت پایین آمدن تیراژ کتاب (نه صرفا سینما) این است که این روزها مردم اگر هم بخواهند خبری کسب کنند، از طریق فضای مجازی و با یک کلیک این نیاز را برآورده می‌کنند. این‌طور می‌شود که کم‌کم کتاب خواندن از یاد مردم می‌رود و اینترنت می‌شود منبع هر اطلاعاتی! با توجه به این‌که در فضای مجازی (و خاصه در اینجا، سینما) هر کسی برای خودش کارشناس است و روی مطالب انتشار یافته نظارتی نیست، نتیجه‌اش می‌شود جامعه‌ای سطحی که عمق ندارد. در زمینه کتاب اما، شرایط به گونه دیگری است. چون وقتی کتابی نوشته می‌شود کسانی هستند که آن را ویرایش کنند و صاحب‌نظران ذی‌صلاح راجع به آن نظر می‌دهند. در حال حاضر ظاهرا فضای مجازی با کتاب و نشریات کاغذی به مقابله برخاسته و در این راه هم تاکنون موفق بوده است. امروزه دیگر مانند سال‌های قبل کتاب بین مردم رواج ندارد و همه ترجیح می‌دهند به جای مطالعه، با گوشی‌های موبایلشان در فضاهای مجازی مانند «اینستاگرام»، «فیسبوک» و... سرگرم باشند. متاسفانه فضای مجازی نه‌تنها در ایران که در تمام دنیا محیطی را به وجود آورده که اگر از آن استفاده درست نشود به لطمات جبران‌ناپذیری منجر می‌شود.

صلح‌جو در ادامه خاطرنشان کرد: قطعا فیلمساز یا هر کسی که کار هنری می‌کند، در صورت مطالعه کتاب‌های مرتبط با حوزه تخصصی‌اش می‌تواند بهتر عمل کند. بدیهی است که با مجهز بودن به دانش و سواد، آثار بهتر و ارزشمندتری را می‌توان خلق کرد.

جزیره فیلمسازی شد‌ه‌ایم

آرش معیریان، قبل از ورودش به عرصه کارگردانی، از استادان رشته سینما در دانشگاه تهران بود و البته هنوز هم در کنار فیلمسازی و تدوین، تدریس هم می‌کند. او که این روزها «آس و پاس» را بر پرده سینماها دارد با اشاره به تیراژ پایین کتاب در کشور در گفت‌وگو با جام‌جم توضیح می‌دهد: اصولا فرهنگ کتابخوانی (بالاخص درباره کتاب‌های تخصصی) بین شهروندان ما از بین رفته و این موضوع منحصر به اهالی سینما نیست. به نظرم دلیل عمده این مساله به هجوم اطلاعات فضای مجازی برمی‌گردد که کم‌کم لذت ورق‌زدن کتاب را از یاد مردم برده، ضمن این‌که کتاب‌های به‌روز سینما متولی و حامی دلسوزی ندارد که به مملکت ورود پیدا کند و توسط مترجمان به فارسی ترجمه شود. به عبارت دیگر، عمدتا پل ارتباطی ما با ناشران متبحر قطع است و کتابفروشی‌های ما بیشتر کتاب‌هایی به زبان فارسی را در معرض فروش قرار می‌دهند. بنابراین ما دسترسی دقیقی به کتاب‌های به‌روز در حوزه سینما نداریم و از فضای تخصصی غافل هستیم.

کارگردان «کما»، «چپ‌دست»، مجموعه «رالی ایرانی» و... ادامه داد: این معضل البته خاصه در حوزه سینما دلایل متعددی دارد. از جمله مهم‌ترین این دلایل ترجمه آثار سینمایی توسط مترجمان نامعتبر است. به عبارت دیگر، عمدتا کسانی به سمت ترجمه کتب سینمایی رو می‌آورند که تقریبا 90 درصدشان نه تجربه آموختن سینما در محیطی آکادمیک را دارند و نه تجربه‌ای در حوزه عملی و اجرایی سینما، یعنی صرفا مترجمانی هستند که بنا به علاقه شخصی‌شان رو به سمت کتاب‌های تخصصی سینما آورده‌اند. بنابراین خروجی‌شان کتابی می‌شود اسما سینمایی که با توجه به رعایت نشدن ادبیات درست سینمایی و گاهی حذف برخی از مطالب توسط مترجمان، به قدری مبهم و گنگ است که خواننده از مطالعه آن سر باز می‌زند. به دلیل همین فقر دانش تخصصی مترجم و از آنجا که هیچ نظارت تخصصی هم در حوزه ویراستاری و چاپ و نشر وجود ندارد، کتاب‌های سینمایی که به بازار وارد می‌شود (حتی اگر نسخه اصلی آن معتبر باشد) عمدتا ایراداتی دارد که از آن استقبال نمی‌شود. البته این مساله شامل کتاب‌های قدیم سینمایی چند دهه قبل نمی‌شود. این کتاب‌ها اگرچه مطالب به‌روزی ندارد، اما عمدتا توسط منتقدان و مدرسان تراز اول سینما ترجمه شده‌ است که می‌توان روی آنها به عنوان یک منبع حساب کرد.

معیریان تصریح کرد: متاسفانه حتی اگر تمام مشکلات و موانع خواندن کتاب‌های تخصصی مرتفع شود، باز هم شاید 10 درصد تاثیر مثبت در خوانش این‌گونه کتاب‌ها توسط اهالی سینما داشته باشد، چون در حال حاضر اهالی سینما به قدری درگیر مشکلات بیکاری و تامین معاش هستند که دیگر فکر نمی‌کنند مانند بعضی از اقشار جامعه با جریانات روز همراه باشند و دیگر آن‌که باید ببینیم سینمای ایران چقدر در حین اجرا به مسائل تئوریک اعتنا می‌کند! متاسفانه سینمای ما به دلیل نبود تنوع ژانریک در حوزه سینما، خودکار خودش را از مسائل علمی سینما مبرا می‌داند. سینمای ایران به دلیل قطع ارتباط با سینمای دنیا و اکران نشدن فیلم‌های ایرانی در خارج (غیر از فضای جشنواره‌ای) ایزوله شده و بومی است و به همین دلیل از این سینما خیلی نمی‌توان انتظار داشت خودش را با دانش جهانی مطابقت دهد. واقعیت این است که ما تبدیل به یک جزیره فیلمسازی شده‌ایم که احتیاج چندانی به دانش روز سینما ندارد، چون خودش فقط برای خودش تولید می‌کند.

کتاب‌های سینمایی که خواندنشان پیشنهاد می‌شود:

سه‌گانه «آینه جادو»، اثر: مرتضی آوینی

مجموعه کتاب‌های «فیلم شناخت ایران»، اثر: عباس بهارلو

«تاریخ سینما»، اثر: اریک رود

«هنر سینما»، اثر: دیوید بوردول

«فیلم به عنوان فیلم»، اثر: و.ف.پرکینز

«داستان، ساختار، سبک و اصول فیلمنامه‌نویسی»، اثر: رابرت مک‌کی

«تعمق در فیلم»، اثر: پیتر لمان و ویلیام لور

«بوطیقای ارسطو برای فیلمنامه‌نویسان»، اثر: مایکل تی یرنو

«معمای درام»، اثر: امیر راکعی

«حکمت معنوی و ساحت هنر»، اثر: محمد مددپور

ساناز قنبری