رسانه‌ها، آینه محدب خشونت یا صلح

خشونت در ارتباطات، بحث خیلی مهمی است که روزبه‌روز هم موضوع آن بیشتر مطرح و بااهمیت‌تر از قبل می‌شود. در بسیاری از موارد، رسانه‌های جمعی از خشونت برای جاذبه‌های گیشه‌ای استفاده می‌کنند. فیلم که جذاب شد، مشتری و تماشاگر آن نیز بیشتر می‌شود، اما به واسطه نمایش خشونت، روندی خطرناک را در جامعه پی می‌گیرد. بنابراین رسانه‌های جمعی تا آنجا که ممکن است باید اجتناب کنند از جایابی خشونت در ارتباطات انسانی.

خشونت چه در چهره اجتماعی و سیاسی و چه در نمایش رسانه‌ای آن، پدیده مطلوبی برای انسان‌ها و جامعه انسانی نیست. در مطالعه تاریخ و در یونان باستان به دو کلانشهر آتن و اسپارت برمی‌خوریم. شهر اسپارت، جامعه خشونت بود که حتی کودکان را هم برای جنگیدن و مبارزه آماده می‌کردند. برعکس آتنی‌ها چنین نبودند. آتنی‌ها به نوعی یک زندگی بزمی را در مقابل زندگی رزمی اسپارت‌ها تبلیغ می‌کردند. اینجا بحث آرامش و رعایت وجود دیگران است، به همین خاطر وقتی به تاریخ می‌نگریم، می‌بینیم از جامعه اسپارت چیزی به عنوان میراث تمدن بشر یافت نمی‌شود، درحالی که آتن یکی از بهترین و مهم‌ترین گهواره تمدن بشری است. به عقیده، من خشونت، سه بُعد دارد؛ بُعد نخست وابسته به کلان جامعه است. یعنی جامعه، خشونت را ارزش می‌داند یا نفی می‌کند. بُعد دوم وابسته به اطرافیان یک فرد است. یعنی آیا خانواده، دوستان و همسایگان یک فرد که پیوند ارتباطی با یکدیگر دارند خشونت را اعمال و ارزش‌گذاری می‌کنند. بعد سوم خود فرد است. هر فردی یک دنیای خاص دارد که یا گرایش به خشونت یا به آرامش دارد. در این میان رسانه‌های جمعی مهم‌ترین عامل تاثیرگذاری هستند که می‌توانند جامعه امنی تولید کرده و سه بُعد خشونت را از چهره اجتماع پاک یا به حداقل رسانده و کمرنگ کنند. تربیت رسانه‌ای اجتماع به جامعه‌پذیری هوشمند افراد منجر می‌شود. منظور از جامعه‌پذیری هوشمند این است که رسانه‌های جمعی آن چنان مفهوم و طبعات واقعی خشونت را نمایش دهند که افراد بالغ و بخصوص جوانان و نوجوانان بیاموزند در تعاملات اجتماعی چگونه از راه‌حل‌های منطقی بهره برده و از توسل به خشونت پرهیز کنند. همان‌گونه که آینه محّدب تصاویر و نور را در هنگام بازتاب دادن، بزرگ‌تر جلوه می‌دهد. رسانه‌های جمعی نیز چنین هستند. به عبارتی رسانه‌های جمعی نمودهای خشونت و صلح را در حجمی وسیع‌تر بازتاب می‌دهند و حالتی تصاعدی به تاثیرات اجتماعی خشونت یا اندیشه‌های صلح‌آمیز می‌بخشند.

پروفسور باقر ساروخانی

استاد دانشگاه