ابرها بی پول نمی‌بارند

آخرین وضعیت پروژه باروری ابرها بدون بودجه

مهندس فرید گلکار درباره این که سال گذشته چه اقداماتی درخصوص باروری ابرها انجام شد به جام‌جم می‌گوید: ما از دهم آبان تا پایان اسفند 95 پروژه بارورسازی ابرها را با دو فروند هواپیما در استان‌های آذربایجان‌شرقی، آذربایجان‌غربی، کرمانشاه، فارس، یزد، اصفهان، چهارمحال و بختیاری و خراسان‌جنوبی انجام دادیم. علت این که نتوانستیم کل کشور را پوشش بدهیم این است که با کمبود امکانات مواجهیم و بعد از آغاز سال جدید نیز نتوانسته‌ایم پروژه‌ای را انجام دهیم. مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها که بنا به بودجه سال 95، اعتبار مورد نیازش در سال گذشته برای پیشبرد طرح‌هایش تصویب شده بود به گفته مسئول مربوطه هنوز پرداخت نشده است. این در حالی است که فروردین سال گذشته دکتر محمدمهدی جوادیان‌زاده، رئیس سابق مرکز ملی مطالعات و باروری ابرها در گفت‌وگو با تسنیم گفته بود بودجه ده میلیارد تومانی برای سال 95 تصویب شده است، در حالی که مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها به بودجه 30 تا 40 میلیارد تومانی نیاز دارد و در این صورت با بارورسازی ابرها چه بسا احیای دریاچه ارومیه نیز ممکن باشد.

مهندس گلکار درباره وضع کنونی بودجه این مرکز تصریح می‌کند: متاسفانه تا امروز هنوز یک ریال هم از آن ده میلیارد تومان تصویب شده به مرکز ما تخصیص داده نشده است. ما سال گذشته پروژه‌ها را با فداکاری پرسنل و مشکلات بسیار اجرا کردیم. در این میان مسئولان شرکت هواپیمایی صافات که از قدیم پیمانکار مرکز تحقیقات بود به ما اعتماد کردند و با عرق ملی و اهمیتی که بارش باران برای کشور دارد پروژه پرواز هواپیماها را بدون پیش‌پرداخت اجرا کردند، ولی ما هنوز نتوانسته‌ایم پرداخت را به آن شرکت انجام دهیم. برای سال 96 هنوز بودجه مشخصی به ما اعلام نشده است. ما ترجیح می‌دهیم رقم اعتبار بودجه‌مان پایین باشد، اما دست کم همان را تخصیص دهند. ادامه وضع فعلی می‌تواند به آسیب دیدن جدی مرکز مطالعاتی ما منجر شود.

بارورسازی ابرها با حمایت کارکنان و شرکت‌های خصوصی دلسوز

مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها، ماموریت حساس و خطیری همچون بارورسازی ابرها دارد و نتیجه مستقیم کارش به افزایش بارندگی و متعاقب آن رونق کشاورزی، ایجاد شغل، پیشگیری از مهاجرت و حل صدها مشکل دیگر متاثر از کم‌آبی می‌انجامد. این که چنین مرکزی پرداخت بودجه حداقلی‌اش یک سال به تاخیر بیفتد و دستش چنان خالی باشد که برای سال 96 نتواند برنامه‌ریزی روشنی انجام دهد از عجایب کشور ماست. با توجه به این وضع از رئیس این مرکز پرسیدم در این مدت اداره هزینه‌های جاری مرکز و پیشبرد پروژه‌ها به چه ترتیب ممکن شد، وی در پاسخ می‌گوید: با توجه به این که سال 94 پروژه‌ای نداشتیم، از روی مانده سنوات به هر ترتیبی بود توانستیم حقوق پرسنل را از محل طرح بپردازیم. مرکز ما خوشبختانه کارکنان بسیار خلاق و دلسوزی دارد. بعلاوه در جریان انعقاد قرارداد کلیدی مانند نوسازی و گردآوری رادارهای هواشناسی و ... طرف قرارداد ما ازخودگذشتگی کرد و تمام پیش‌پرداخت‌ها را در حداقل ممکن در نظر گرفت. نکته جالبی که در حال حاضر به چشم می‌خورد این است که می‌بینیم. شرکت‌های خصوصی نسبت به ارگان‌های دولتی در مورد مسائلی که به منافع و مصالح ملی ما گره خورده است، دلسوزی بیشتری از خود نشان می‌دهند.

مهندس گلکار به نقش همکاران خصوصی خود در سال گذشته تأکید می‌کند، به هر حال یک شرکت خصوصی در نهایت به سود و زیان خود می‌اندیشد و فعالیت در این حالت معنی‌ای جز نقض غرض ندارد. رئیس مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها در پاسخ به این ابهام که همکاری در چنین طرح‌های هزینه‌بری چه مزیتی برای شرکت‌های خصوصی می‌تواند داشته باشد، بیان می‌کند: فناوری جدیدی مثل رادار هواشناسی تا به حال در کشور ساخته نشده است. در شرایطی که پردازش پدیده‌های هواشناسی در رادارها بسیار پیچیده است، اکنون زمینه‌ای برای پرداختن به ساخت و تولید این رادارها برای اولین‌بار در کشور مهیا شده است و شرکت‌های خصوصی چنانچه بتوانند به این فناوری دست یابند موفقیت بزرگی در کشور خواهد بود و آنها با این امید پا به عرصه گذاشتند. به‌علاوه همه می‌دانند معضل آب در کشور ما موضوعی حیاتی است و به اهمیت آن واقف شده‌اند. این شناخت و بلوغ در شرکت‌های خصوصی پس از چند سال ارتباط ما با آنها ایجاد شده است.

از کجا معلوم بارش‌ها نتیجه باروری ابرهاست؟!

رئیس مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها در پاسخ به این که چطور می‌توان با اطمینان مشخص کرد بارندگی‌ها نتیجه بارورسازی ابرها بوده است،‌می‌گوید: چالش بزرگ ما همواره این بوده که نمی‌توانستیم با دقت اثبات کنیم کاهش یا افزایش بارندگی‌ها در نتیجه باروری ابرها و اهمیت و دقت کار ما در چه حدی بوده است. این کار را به مدت چهار سال در همکاری با دانشگاه تهران انجام دادیم و با روش‌های جدید آماری ارزیابی کردیم و به نتایج خوبی رسیدیم. مهندس گلکار تصریح می‌کند: از آنجا که فصل به فصل و ماه به ماه شرایط متفاوت است، پیش از انجام برآوردها و محاسبات نمی‌توانیم ادعا کنیم چه پروازی و چگونه تا چه حد در وقوع بارندگی‌ها اثربخش بوده یا نبوده است. فعلا ارزیابی‌های ما در مورد سال 93 و 94 انجام شده است و در مورد این دو سال می‌توانیم بگوییم در جریان فرآیند بارورسازی ابرها، در استان‌های اصفهان، کهگیلویه و بویراحمد، فارس، یزد، کرمان، چهارمحال و بختیاری ایران و بخش‌های کوچکی از لرستان و خوزستان، افزایش بارش موثر به میزان دو میلیارد متر مکعب داشته‌ایم. یعنی به طور کلی حدود 15‌درصد افزایش بارش در این مناطق داشته‌ایم.

وی با تأکید بر این که این کار با هزینه بسیار پایینی انجام شده است، می‌افزاید: برای هر متر مکعب بارش موثر فقط حدود 50 ریال هزینه کرده‌ایم. در صورتی که مثلا با روش‌های دیگر مثل شیرین‌کردن آب دریای خزر اگر بخواهیم آب مناسب استخراج کنیم، برای هر متر مکعب حدود 3000 تومان باید هزینه کنیم.

ایده‌های خلاقانه برای باران‌زا کردن ابرها

علاوه بر هواپیما که اصولا پرنده اصلی برای تزریق مواد بارورکننده ابرهاست، ایده‌های جدیدی نظیر استفاده از پهپاد نیز مطرح شده است. مهندس گلکار در این باره می‌گوید: ما قراردادی برای آغاز مطالعات و عملیات بارورسازی ابرها با پهپاد بسته‌ایم که در دنیا کم‌نظیر است و فعلا فقط آمریکایی‌ها در این حوزه کارهایی انجام داده‌اند. وی به تولید مواد بارورکننده ابرها در شرایط تحریم در کشور اشاره می‌کند و می‌افزاید: کار دیگر ما قرارداد تولید پیروپاترون‌ها بوده است که به علت تحریم‌ها در تأمین آن مشکل داشتیم. اینها کپسول‌های حاوی یدید نقره است که هواپیما آن را شلیک می‌کند و صنایع دفاع در نهایت همکاری، آن را تولید کرد و در اختیار ما قرار داد.

آینده روشن بارورسازی ابرها در صورت حمایت مناسب

مشکل بزرگ مرکز ملی، تحقیقات و مطالعات باروری ابرها در حال حاضر این است که تجهیزات و هواپیماهایی که برای باروری ابرها به کار می‌رود بسیار فرسوده است و به گفته رئیس این مرکز اگر نوسازی و به‌روز نشوند، بزودی دیگر قابل استفاده نخواهند بود. مهندس گلکار در زمینه لزوم تجهیز این مرکز به امکانات روز تصریح می‌کند: ما نیاز داریم بهره‌وری کارمان را بالاتر ببریم. در شرایط فعلی از هواپیماهای آنتونوف 26 استفاده می‌کنیم که نوعی هواپیمای باری و بسیار ایمن است، اما عمر این هواپیماها بالای 30 سال است. در حال حاضر مثلا خرید هواپیمای چینی کوچک‌تر از آنتونوف 26 فعلی حدود پنج میلیون دلار هزینه دارد که حدود یک میلیون دلار تجهیزات باید روی آن نصب شود؛ بنابراین ما مثلا با 12 میلیون دلار می‌توانیم دو هواپیمای جدید بخریم و مناطق وسیع‌تری از کشور را پوشش دهیم و به این ترتیب به بهبود وضعیت کم آبی در مناطق مختلف کشور می‌توان امیدوار بود.

وی در پاسخ به این که بودجه مطلوب و مورد نیاز برای مرکز شما چقدر است، تصریح می‌کند: ما یک بودجه جاری نیاز داریم که حدود 12 تا 13 میلیارد تومان است تا بتوانیم هزینه اجرا و عملیات سه تا چهار فروند هواپیما را پوشش دهیم. سال گذشته یکی از هواپیماهایمان مدتی زمینگیر بود. لذا ما به هواپیماهای جایگزین نیازمندیم. ما با اعتبار جاری 12 میلیارد تومانی توان انجام معمول پروژه‌ها را داریم.

اما اگر بتوانیم موثرتر باشیم، ناوگان و رادارها را نوسازی و تقویت کنیم، آزمایشگاه‌ها را برای کنترل کیفیت مواد باروری تجهیز کنیم، مواد بارورساز بهتری تهیه کنیم و سنسورهای لازم را که بسیار گران و ارزشمند است تهیه و روی هواپیماها نصب کنیم، تمام اینها به یک بودجه صد میلیارد تومانی نیاز دارد. در این صورت ما تا دست کم پنج سال نیازجدی خاصی نداریم و همان بودجه جاری برای پیشبرد کارهایمان کافی است.

چگونگی فرآیند بارورسازی ابرها

وقتی کارشناسان مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها از روی تصاویر ماهواره‌ای و با بررسی وضع هواشناسی تشخیص می‌دهند سامانه ابری مناسبی برای باروری در منطقه عملیاتی وجود دارد، ظرف حداکثر 90 دقیقه آماده پرواز عملیاتی می‌شوند. آنها در هر ساعت از شبانه‌روز آماده انجام عملیات هستند. به‌این ترتیب هواپیمای حاوی مواد یدیدنقره از فرودگاه بلند می‌شود و پس از رسیدن به لابه‌لای ابرها، پیروپاترون‌ها را میان ابرها پخش می‌کند. در زمان استفاده از یدید نقره یا نیتروژن مایع، این مواد پس از شلیک از هواپیما تصعید و تبخیر می‌شود که به صورت دودکردن خود را نشان می‌دهد. این مواد فرآیند بارش را تسهیل و بهینه و بعد از چند ماه کارشناسان نتایج را ارزیابی می‌کنند. هرچند بنا به تجربه کارشناسان پروژه بارورسازی ابرها، معمولا حدود 20 - 15 دقیقه تا حداکثر 2 ساعت پس از شلیک، نتیجه افزایش بارش و بهینه شدن فرآیند بارندگی شروع می‌شود. کارشناسان خبره از روی برخی نشانه‌ها مانند پدیده‌های نوری در ابرها بنابر تجربه تشخیص می‌دهند کدام ابر قابلیت باروری دارد. آنها به تجربه رشد ابر را پس از تزریق مواد باروری به صورت تصاعدی دیده‌اند. با این حال ارزیابی علمی فرآیند باروری ابرها پیچیده‌ است که با مطالعات آماری انجام می‌شود و به مشاهدات صرف تکیه نمی‌کند.

کاظم کوکرم