روزنامه‌هایی با زندگی نباتی

تداوم ارتباط مردم با روزنامه‌ها و مجلات

دکتر محمدرضا رسولی، استاد ارتباطات در پاسخ به این سوال که چاپ نشریاتی با محتوای زرد و کم‌ارزش در عرصه مطبوعات تا چه میزان ضرورت دارد؟ به جام‌جم گفت: مطبوعات دو دسته هستند؛ دسته‌ای به عنوان نشریات عامه‌پسند تعریف می‌شوند و مخاطب عام هم دارند. ارزش محتوای این روزنامه‌ها نازل است، یعنی چیزی به داشته‌های مخاطب اضافه نمی‌کنند و می‌توان گفت سود زیادی ندارند، ولی این‌که هر روز به تعداد این نشریات افزوده می‌شود، به نظرم خیلی هم بد نیست، زیرا این سیاست در غرب هم دنبال می‌شود. در واقع با چاپ روزنامه‌ها می‌توان رفتارهای روزنامه‌خوانی را در میان مردم جامعه ترویج داد.

وی معتقد است: تداوم ارتباط مردم با مجلات و مطبوعات، رفتار روزنامه‌خوانی را تقویت می‌کند. بنابراین نمی‌توان راحت از کنار این مساله عبور کرد و این اظهارنظر را داشته باشیم که این نشریات چون در عالم روزنامه‌نگاری به درد بخور نیستند و محتوای غنی ندارند، پس باید حذف شوند. ما می‌توانیم آنها را ترغیب به داشتن خوراک مناسب برای مخاطب کنیم، زیرا سرانه مطالعه مطبوعات در کشور ما کم است. اگر این نشریات با تیراژ پایین هم منتشر شوند، ایرادی ندارد؛ چون می‌توانیم به دنبال یک بهای مناسب باشیم و آن هم تقویت رفتار روزنامه‌خوانی است.

این استاد ارتباطات عنوان کرد: در کشورهای توسعه‌یافته هم تعداد چنین نشریاتی کم نیست که ضریب نفوذ چندانی میان مخاطبان ندارند، اما چون هدف ترویج همان رفتار است که به آن اشاره کردم، به همین دلیل این نشریات را حفظ می‌کنند. در واقع این فقط مشکل جامعه ما نیست. باید مردم عادت کنند تا هر روز مطالعه روزنامه را جزو برنامه‌هایشان قرار دهند.

رسولی در پاسخ به این سوال که در کشوری همچون فرانسه با وجود تعداد روزنامه‌های خوبی همچون فیگارو، لاکروا، لیبراسیون، پاریز‌ین و لوپی نیون به اندازه کشور ما روزنامه چاپ نمی‌شود، توضیح داد: بله این نوع روزنامه‌ها مخاطبان دانشگاهی و خاص دارند، اما در این کشور هم روزنامه‌هایی با محتوای کم‌ارزش چاپ می‌شود که مخاطبان عام می‌پسندند و نه قشر خاص دانشگاهی. در مجموع نگاه من نسبت به این مساله مثبت است.

وی با اشاره به پیدایش فضای مجازی و اثرات آن بر دنیای مطبوعات تصریح کرد: در حال حاضر اینترنت و فضای مجازی شرایطی را به وجود آورده که مردم به سمت خواندن روزنامه نروند و این اتفاق مختص کشور ما نیست و در دیگر نقاط دنیا هم اتفاق می‌افتد. گرچه تعداد روزنامه‌های خوب کم است و روزنامه‌هایی که جانی ندارند روز به روز زیاد می‌شوند و مخاطبان مستمر و پر و پا قرص هم ندارند، اما باید با چاپ روزنامه، مخاطبان سنتی را نگاه داریم، زیرا حتی کسانی که در گذشته روزنامه‌هایی قدیمی مثل کیهان و اطلاعات هم می‌خواندند دیگر این روزها کمتر سراغ خواندن روزنامه می‌روند.

این استاد ارتباطات در ادامه افزود: به نظرم محتوای روزنامه‌های زرد به سمت مطالب ارزشمند باید برود تا مردم هم برای خواندن روزنامه جذب شوند، نه این‌که از دست دیگر روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها کپی کنند. در واقع این مطبوعات برای حیات باید تغییراتی داشته باشند.

رسانه، قدرت می‌آورد

علیرضا بهرامی، فعال مطبوعاتی با اشاره به این‌که فضای تکثری روزنامه‌هایی با محتوای کم‌ارزش او را به یاد موجودات ناقص‌الخلقه می‌اندازد، توضیح داد: به نظرم این موجودات فقط زنده هستند و حیات دارند، اما جایی از وجودشان می‌لنگد. معتقدم فضای روزنامه‌های زرد که شکل ویترین را در عرصه مطبوعات دارند به هیچ وجه واقعی نیست، یعنی عمق ندارند.

وی ادامه داد: می‌توان این نشریات را شبیه اقیانوسی تصور کرد که وسعت دارد، اما عمق ندارد. در حالی که کشورهای توسعه یافته از لحاظ رسانه‌ای شبیه دریاچه‌هایی هستند که هم سطح‌شان معنادار است و هم این‌که عمق دارند. یعنی تعداد روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها محدود است، اما این تعداد محدود با تیراژ بالا منتشر می‌شوند. ضمن این‌که ضریب نفوذشان در جامعه بالاست.

بهرامی در توضیح این‌که چرا چنین روزنامه‌هایی منتشر می‌شود، تصریح کرد: گاهی میل به قدرت باعث چاپ چنین روزنامه‌هایی می‌شود، زیرا چاپ یک رسانه کاغذی و در درجه بعد یک رسانه سایبری دیجیتال یکی از ابزارهای مانور قدرت محسوب می‌شود. به عنوان نمونه یک نماینده مجلس اگر روزنامه داشته باشد، حتی با تیراژ هزار نسخه به عنوان یک نماینده قدرتمند محسوب می‌شود یا اگر چاپ تعدادی نشریه حتی با تیراژ پایین به یک موسسه اقتصادی وابسته باشد، آن موسسه به عنوان یک شرکت قدرتمند مطرح است.

بهرامی با اشاره به وضعیت روزنامه‌ها در دیگر کشورها گفت: انتشار رسانه‌های محلی در کشورهایی همچون ژاپن، کره یا کشورهای اروپایی که جمعیت‌شان از ما کمتر است، باعث شده تا رسانه در میان مردم قدرتمند باشد، در حالی که در کشور ما به این مورد توجه نشده است. در هر یک از شهرهای این کشورها یک یا دو روزنامه محلی در حد و اندازه مخاطبان محلی اما با محتوای با ارزش منتشر می‌شود و همین به قدرتمند شدن رسانه کمک کرده است. ضمن این‌که شمارگان روزنامه‌ها در این کشورها زیاد است. این فعال رسانه‌ای با اشاره به کوریره دلاسرا که فقط رسانه ایتالیا را دربر نمی‌گیرد و در اسپانیا هم 70 درصد سهام یکی از روزنامه‌ها را دارد، گفت: این موارد نشان‌دهنده قدرت در رسانه‌هاست که در حوزه‌های مختلف به مخاطب اطلاعات می‌دهد.

شمارگان پایین

دکتر داوود صفایی، استاد دانشگاه و پژوهشگر ارتباطات با اشاره به این‌که هر فردی برای خواندن روزنامه سلیقه خودش را دارد، توضیح داد: ما در دنیای رسانه و ارتباطات مجاز نیستیم که در این باره داوری کنیم. مشکل عمده در حال حاضر شمارگان پایین است که باید این مساله در رسانه‌ها اصلاح شود. بگذارید برایتان مثالی بزنم. آیا کیفیت محصولات همه کارخانه‌های صنایع غذایی یکی است؟ طبیعی است که با هم برابر نیستند؛ برخی بهتر و بعضی دیگر کیفیت مطلوب ندارند.

وی ادامه داد: این مساله در عرصه فرهنگ هم وجود دارد؛ آیا محتوای همه کتاب‌هایی که چاپ می‌شود، عالی است؟ باز هم باید گفت نه. این مساله بالا و پایین دارد. بنابراین نظرات درباره تعدد و تکثر روزنامه‌ها نسبی و سلیقه‌ای است، حتی اگر روزنامه‌ای خوب و قوی هم به لحاظ محتوایی باشد، حتما کسانی هستند که به آن انتقاد داشته باشند. به نظرم مشکل شمارگان باید در ابتدا حل شود. وقتی روزنامه‌ای 30 هزار تیراژ دارد، آیا این تعداد نسخه با جمعیت مردم برابری دارد. باید بازنگری شود و وزارت ارشاد حمایت کند.

قیاس شمارگان در ایران و فرامرزها

در حال حاضر روزانه حدود 70 روزنامه سراسری در کشور چاپ و روانه دکه‌های روزنامه‌فروشی می‌شود. این در حالی است که تیراژ روزنامه‌ها در کشور ما چنان چشمگیر نیست و مجموع شمارگان تمام روزنامه‌هایی که در طول روز منتشر می‌شود به یک میلیون هم نمی‌رسد. این در حالی است که در کشورهای توسعه یافته تعداد روزنامه‌ها محدودتر، اما با تیراژ بالا چاپ می‌شوند. به عنوان نمونه، در ژاپن پنج روزنامه اصلی با عناوین یومیوری شیمبون، آساهی شیمبون، ماینچی شیمبون، سانکی شیمبون و نیکی شیمبون چاپ می‌شود که تیراژ یومیوری شیمبون در سال 2002 روزانه بیش از 14 میلیون و در سال 2013 بیش از 13 میلیون نسخه بوده است. در فرانسه هم 12 روزنامه اصلی ازجمله فیگارو، لوموند، لاکروا، لیبراسیون، پاریسین، له اوپینیون و... به چاپ می‌رسد که شمارگان روزانه فیگارو بالای 300 هزار و اندی است. انگلستان هم روزانه 20 روزنامه اصلی با نام گاردین، تایمز، دیلی‌تلگراف، دیلی‌مین، سان و... منتشر می‌کند که تیراژ گاردین در سال 2016 نزدیک به 200 هزار نسخه اعلام شده که با احتساب نسخه آنلاین 6/42 میلیون خواننده دارد. در ایتالیا هم 19 روزنامه ازجمله لاریپابلیکا، کوریره دلاسرا، لاگزتادل اسپورت و... انتشار می‌یابد که شمارگان کوریره دلاسرا 300 هزار نسخه است. تعداد روزنامه‌های اصلی در آمریکا زیاد است که از میان آنها وال‌استریت ژورنال دو میلیون و اندی تیراژ روزانه دارد و نیویورک تایمز با یک میلیون نسخه در طول روز منتشر می‌شود.

پایین‌تر از استانداردهای بین‌المللی

دکتر داوود صفایی، استاد دانشگاه درباره قاعده سازمان ملل مبنی بر تعداد نسخه‌های روزنامه‌ها گفت: طبق قاعده این سازمان به ازای هر ده نفر حداقل باید دو نسخه روزنامه منتشر شود، اما تعداد روزنامه‌ها و تیراژشان کم است. اگر ما جمعیت 80 میلیونی کشورمان را در نظر بگیریم، باید در طول روز 16 میلیون نسخه روزنامه داشته باشیم.

وی ادامه داد: این در حالی است که تیراژ مجموع همه روزنامه‌ها در طول روز به زور به یک میلیون می‌رسد. یعنی یک شانزدهم استانداردهای بین‌المللی هستیم و این کم است. من موافق با تنوع و تعدد روزنامه‌ها هستم، اما مسئولان نشریات با تحقیقات میدانی، نیازها و توقعات مردم را از روزنامه باید بدانند و بعد با محتوای ارزشمند روزنامه چاپ کنند. متاسفانه در کشور ما شبکه‌های اجتماعی و اینترنت جایگزین مطبوعات شده و این اصلا خوب نیست. باید حافظ روزنامه‌های چاپی باشیم و در مسیر توسعه روزنامه‌ها گام‌های جدی برداریم.

فاطمه عودباشی

رادیو و تلویزیون