شوک ترامپ بر روابط اروپا و آمریکا

شاید اولین نگرانی‌ها از تشدید اختلاف اروپا و آمریکا زمانی روی داد که دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا در دوران رقابت انتخاباتی خود از برگزیت حمایت کرد.

ترامپ در 4 تیر سال 95 (24 ژوئن 2016) تنها یک روز پس از رای مردم انگلیس به برگزیت در موضعی ضد اروپایی گفت: «مردم بریتانیا تصمیم گرفتند کشورشان را دوباره پس بگیرند.» موضعی که در همان تاریخ واکنش‌های تند اروپایی‌ها را در پی داشت.

در واقع مواضع ترامپ باعث شد که اکثر دولت‌های اروپایی به صورت تلویحی از پیروزی کلینتون و جلوگیری از انتخابات یک رئیس‌جمهور ضداروپایی استقبال کنند.

فرانسوا اولاند رئیس جمهوری فرانسه در روزهای پایانی رقابت انتخاباتی آمریکا گفت: «اطمینان دارم مردم آمریکا می دانند کدام گزینه بیشتر با ارزش‌ها، اصول، آزادی و روابط کشورشان با فرانسه و اروپا تناسب دارد.» وی پیشتر در کنفرانسی پیش‌بینی کرده بود که یک زن رئیس‌جمهوری آمریکا خواهد شد.

آنگلا مرکل صدراعظم آلمان هم از احتمال پیروزی یک زن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا استقبال کرده بود.

اما برخلاف پیش‌بینی‌ها این ترامپ بود که چهل و پنجمین رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا شد، و کابوس تنش در روابط دو سوی آتلانتیک را به ویژه در پایتخت‌های اروپایی تشدید کرد.

ابعاد اختلاف سه گانه ترامپ با اتحادیه اروپا

1- اختلافات در حوزه ناتو

فاز جدید شکاف آمریکا با اتحادیه اروپا همانگونه که پیش‌بینی می‌شد در نخستین سفر اروپایی دونالد ترامپ بیشتر خودنمایی کرد. جایی که ترامپ در نشست سران ناتو در بروکسل بار دیگر به سهم ناچیز متحدان اروپایی خود در تامین مالی ناتو انتقاد کرد، و گفت: «دیگر آمریکا نمی‌تواند بار تعهدات مالی ناتو را به تنهایی به دوش بکشد و دیگر کشورها نیز باید سهم خود را به این سازمان پرداخت کنند.»

رئیس جمهوری آمریکا گفت: طبق مصوبه ناتو هر یک از 28 کشورعضو باید دو درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف هزینه دفاعی کنند، اما هنوز 23 کشور این مصوبه را اجرا نکرده‌اند و این کشورها طی سال‌ها در همین رابطه بدهی‌های بزرگی دارند.

این درحالی است که مصوبه سال 2014 نشست سران در ولز به کشورهای عضو اجازه داده در بازه زمانی ده ساله تا سال 2024 بودجه دفاعی خود را به دو درصد تولید ناخالص داخلی برسانند.

ترامپ در سفر اخیر آنگلا مرکل به آمریکا نیز خواستار بازپرداخت بدهی سه هزار میلیاردی آمان به آمریکا به دلیل تامین امنیت آلمان در سال‌های گذشته شد، سخنی که به گفته حاضران در دیدار ترامپ و مرکل، بهت صدر اعظم آلمان را برانگیخته بود.

ترامپ همچنین از سهم ناچیز کشورهای اروپایی و ناتو در مبارزه با تروریسم انتقاد کرد.

به همین دلیل صدراعظم آلمان گفت: الزام به افزایش بودجه دفاعی به میزان دو درصد از تولید ناخالص داخلی هنوز در ناتو تصویب نشده است، و تنها پس از تصویب می‌توان خواستار اجرایی شدن آن شد. آنگلا مرکل همچنین تصریح کرد که بودجه دفاعی آلمان کافی است و کشورش به همه تهعداتش در قبال ناتو عمل کرده است.

طبق گزارش وزارت دفاع آلمان بودجه دفاعی این کشور از سال 2014 تا 2017 با ۸/ ۱۳ درصد رشد به ۵/ ۳۹ میلیارد یورو رسیده و در حال حاضر ۲۳/ ۱ درصد از بودجه ناخالص داخلی آلمان را شامل می‌شود.

به هر تقدیر ترامپ اوج اختلاف آمریکا با کشورهای اروپایی در موضوع ناتورا به رخ کشید. چنانکه ایوو دالدر، نماینده سابق آمریکا در ناتو درباره آن گفت: «به نظر می رسد دورانی که آمریکا رهبر بود و اروپا از آن پیروی می کرد به پایان رسیده است. امروز آمریکا درباره مسائل مهم در جهتی حرکت می کند که اروپا درست در مسیر مخالف آن پیش می رود. سخنان مرکل اذعان به این واقعیت جدید است.»

2- اختلاف درباره روسیه

رئیس جمهوری آمریکا در نشست ناتو همچنین علاوه بر اولویت مساله تروریسم و مهاجرت در آینده ناتو از خطر روسیه یاد کرد و خواستار اتحاد بیشتر بریا مقابله با نفوذ روسیه در شرق شد. اما بیشتر سران اروپایی تشدید تنش با روسیه را نمی‌پسندند و بر بهبود تدریجی مناسبات با مسکو تاکید دارند.

دونالد تاسک، رییس شورای اتحادیه اروپا هم پیش از نشست ناتو اذعان کرده بود که نسبت به دستیابی به موضعی مشترک با ترامپ در قبال روسیه اطمینان ندارد.

آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان هم خواستار حفظ و بهبود مناسبات راهبردی با روسیه شد.

3- اختلاف در موضوعات اقلیمی و آب و هوایی

ترامپ در نشست سران گروه ۷ در سیسیل ایتالیا هم با معوق گذاشتن اعلام نظر درباره پیوستن به توافقنامه آب و هوایی پاریس، ساز مخالف را با متحدان اروپایی خود کوک کرد و نشان داد که اختلافش با اروپا فراتر از مطالبات مالی در حوزه ناتو است.

ترامپ در دوران رقابت‌های انتخاباتی، «تغییرات آب و هوایی» را مفهومی ساختگی توصیف کرده و وعده داده بود که این دست توافقات و قوانین را لغو کند. از نظر ترامپ این توافقنامه‌ها از جمله توافقنامه پاریس مانع رشد اقتصادی آمریکا شده است.

دو سال پیش، نمایندگان ده‌ها کشور جهان در پاریس، توافقنامه‌ای را امضا کردند که بر اساس آن، کشورها متعهد شدند میزان تولید آلایندگی را به میزان چشمگیری کاهش دهند.

«امانوئل ماکرون» رئیس‌جمهور فرانسه درباره موضع ترامپ درباره توافقنامه پارییس گفت: «دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا که طی نشست گروه 7 درباره تغییرات اقلیمی منزوی بود، فردی عمل‌‌گراست که چالش‌های این پدیده را به رسمیت شناخته و می‌توان امیدوار بود که وی موضع خود را تغییر دهد.»

4- اختلاف در حوزه تجاری

رئیس جمهور آمریکا همچنین در یک دیدار با مقامات اروپایی با انتقاد صریح از موازنه تجاری کشورش با آلمان هشدار داد که از ورود خودروهای آلمانی به آمریکا جلوگبری خواهد کرد. دونالد ترامپ در این دیدار گفت: «آلمانی ها بد هستند، بسیار بد! به میلیون‌ها خودرویی که آنها در آمریکا می‌فروشند نگاه کنید، ما جلوی این موضوع را خواهیم گرفت.»

ترامپ پیشتر گفته بود: «مقابل هر خانه‌ای در Fifth Avenue (یکی از خیابان‌های معروف منهتن نیویورک) یک مرسدس بنز پارک است، اما چه تعداد شورولت در خیابان‌های آلمان می‌بینید؟» ترامپ همچنین متعهد شد که روی خودروهای وارداتی به آمریکا از کشور از جمله آلمان، تعرفه گمرکی 35 درصدی وضع کند.

دونالد ترامپ از موازنه منفی آمریکا در روابط تجاری با آلمان خشمگین است و بر تغییر این موازنه به هر شیوه ممکن اصرار دراد. مطابق آمار مبادلات خارجی آلمان و آمریکا تراز تجاری دو کشور 51 میلیارد دلار به نفع اقتصاد آلمان است.

تکرار تهدید ترامپ به تغییر مقررات تجاری با آلمان از جمله در تجارت خودرو، واکنش متقابل و هشدار بی‌سابقه صدر اعظم آلمان را در پی داشت، چنانکه گفت: «آمریکا دیگر شریک قابل اتکایی نیست.»

آنگلا مرکل خواستار نزدیکی بیشتر کشورهای اروپایی به‌ویژه همکاری فشرده‌تر با فرانسه شد و تصریح کرد: «زمانی که ما می‌توانستیم خود را به‌طور کامل به دیگران بسپاریم به پایان رسیده است. ما اروپایی‌ها باید سرنوشتمان را واقعا در دست خودمان بگیریم و برای تعیین سرنوشتمان مبارزه کنیم. این چیزی است که من در این چند روز اخیر متوجه شدم.»

5- اختلاف در سیاست‌های خاورمیانه‌ای

مهمترین اختلاف سران اروپایی با رئیس جمهوری آمریکا در موضوع خاورمیانه به اظهارات ضدبرجامی ترامپ بر می‌گردد. مقامات اروپایی به ویژه اعضای اروپایی گروه 1+5 همواره بر اجرای دقیق برجام به عنوان یک دستاورد مهم بین‌المللی تاکید کرده و نقض آن را از دو سوی توافقنامه غیرقابل قبول دانسته‌اند.

اما رئیس جمهوری آمریکا اگرچه بعد از پیروزی در انتخابات دیگر اشاره ای به پاره کردن برجام نکرد، اما همواره از آن به عنوان توافقی غیرمطلوب یاد کرد و ضمن تاکید بر بازنگری در مفاد برجام، تصمیمات مکرری را در نقض این توافق بین‌المللی برداشت.

سران اروپایی در دیگر موضوعات خاورمیانه‌ای از جمله روند مبارزه با تروریسم هم با دونالد ترامپ اختلاف نظر دارند.

زیگمار گابریل، وزیر خارجه آلمان در انتقاد از توافقتنامه فروش 110 میلیارد دلار سلاح آمریکایی به عربستان که در سفر اخیر ترامپ به ریاض امضا شد گفت: «نخستین سفر رئیس جمهور آمریکا به عربستان سعودی که با انقعاد قرارداد بسیار بزرگ خرید تسلیحات همراه شد، نشان دهنده در پیش گرفتن مسیری اشتباه است. چون چیزی که در این منطقه (غرب آسیا) زیاد وجود دارد، سلاح است. بنابراین آنچه به شدت بدان نیاز داریم ادامه ابتکار عمل خلع سلاح و کنترل و نظارت بر تسلیحات حتی در اروپاست.»

نتیجه

در مجموع به نظر می‌رسد رویکردهای آمریکا محور دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا سرآغاز دور تازه‌ای از تنش در مناسبات خارجی آمریکا از جمله با اروپاست که می‌تواند رویکردهای استقلال محور قدرت‌های برتر اروپایی را در برابر آمریکا تقویت کند.

طبعا حمایت صریح دونالد ترامپ از واگرایی در اتحادیه اروپا، تهدید مشترکی برای اعضای این اتحادیه به ویژه آلمان و فرانسه به عنوان قدرت‌های اصلی اتحادیه به شمار می‌آید.

این تهدید مشترک ظرفیت آن را دارد که سران برلین و پاریس را به سوی حل و فصل سریعتر اختلافات و چالش‌های پیش روی اتحادیه اروپا سوق دهد، و بسترهای تقویت بیشتر آن را فراهم سازد.

یوسف اسماعیلی / مفسر جام جم آنلاین