جنـگ سرد سایبری در دوران معاصر

اکثر کاربران دستگاه‌های ارتباطی به نوعی از سامانه‌های حفاظت در برابر حملات سایبری و ویروس‌های رایانه‌ای استفاده می‌کنند، به همین دلیل بسیاری از کاربران از گزند این مخاطرات در امان هستند، اما حقیقت این است که هر روز میلیون‌ها حمله سایبری در جهان اتفاق می‌افتد و بسیاری از این حملات با سازماندهی مشخص و برای تامین منافع سیاسی و تخریب و تضعیف دولتی در گوشه‌ای از گیتی انجام می‌شود. موضوع به قدری جدی است و رویه آن به قدری مستمر که مقام‌های ارشد چند ابرقدرت جهان به راحتی از حملات سایبری سازماندهی شده توسط کشور دیگری در حساس‌ترین برهه‌های تاریخی خود در رسانه‌ها صحبت می‌کنند.

همین چند روز پیش در اولین دیدار رسمی ولادیمیر پوتین با رئیس‌جمهور تازه منتخب فرانسه امانوئل مکرون، سردی رفتار و زبان بدن این دو رئیس‌جمهور دلیل مشخصی داشت. حمله سایبری به ستاد تشکیلات انتخاباتی حزب امانوئل مکرون که در آخرین روزهای پیش از انتخابات اخیر فرانسه صورت گرفت و فرانسوی‌ها انگشت اتهام را به سوی دولت روسیه نشانه گرفتند. مشابه همین مساله چندی پیش در انتخابات ایالات‌متحده آمریکا رخ داد. از سوی دیگر تحلیلگران فضای سایبری معتقدند اخبار دروغ و بی‌اساس و شایعاتی که سوار بر موج شبکه‌های اجتماعی در فضای سایبری جابه‌جا می‌شد، یکی از دلایل موفقیت دونالد ترامپ در انتخابات اخیر آمریکا بوده است. تمام این رویدادها نشان می‌دهد، تاثیر اتفاق‌هایی که در فضای سایبری رخ می‌دهد فراتر از فضای سایبری است و آثار آن در زندگی میلیاردها انسان و جهان فیزیکی خود را نشان می‌دهد.

دو خرابکاری سایبری در کشور

جنگ سرد سایبری ابرقدرت‌ها، خیالی و علمی ـ تخیلی نیست. تئوری‌های مختلفی از سوی تحلیلگران در این مورد مطرح می‌شود: بمب سایبری و ابرقدرت‌های سایبری! تئوری‌هایی که با رویدادهای چند سال اخیر و بخصوص چند ماه اخیر باورپذیر به نظر می‌رسند و از سوی دیگر روندها و رویه‌های فناورانه هم به باورپذیری این تئوری‌ها که پایه‌ای در تئوری توطئه دارند کمک می‌کند. رویه‌های فناورانه ای چون «اینترنت چیزها» و «رایانش ابری».

در چند ماه اخیر، شاهد انتشار دو نوع اخبار درخصوص حمله سایبری و خرابکاری سایبری در کشور بودیم. «باج افزاری» که با رمزگذاری بر فایل‌های مختلف و عمدتا متنی و درخواست باج، شرکت‌ها و افراد را هدف قرار می‌دهد و اخباری مبنی بر حمله سایبری سازماندهی شده به وزارتخانه‌ها و زیرساخت‌های ارتباطی و فناوری اطلاعاتی کشور.

هرچند اولین ابتلای شبکه شرکت‌های ایرانی به باج‌افزار مربوط به سال جاری نمی‌شود و چند سال پیش برای اولین بار شبکه چند شرکت دچار این معضل شد که با پرداخت باج مورد نظر و دریافت رمز مشکل برطرف شد، اما تلاش در حمله سایبری سازماندهی شده و رخنه در شبکه‌های دستگاه‌های دولتی کشور سابقه‌ای طولانی دارد و شاید بتوان گفت یکی از بزرگ‌ترین نمونه‌های خرابکاری و حملاتی از این نوع را با «استاکس نت» در کشورمان تجربه کرده‌ایم. در چند ماه اخیر و با بروز تنش‌های دیپلماتیک میان کشور عزیزمان و برخی از کشورها، حملات سایبری باز هم در خبرهای داخلی آمد. حملاتی که به گفته محمود واعظی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، هر روز و به‌طور سازماندهی شده صورت می‌گیرد. هرچند از آنجایی که وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور سابقه‌ای هم در وزارت امور خارجه دارد، به درستی و برای دوری از تنش‌ها و پیچیدگی‌های دیپلماتیک به‌طور مشخص از کشور خاصی نام نبرده است.

در کنار این اخبار، اخباری هم از قدرت گرفتن روزافزون ایران در حوزه سایبری منتشر می‌شود که البته بیان آن از سوی دولت مردان کشورهای غربی برای برجسته‌نمایی حضور ایران است و مقام‌های مسئول کشور ما هم در پاسخ به این ادعاها، قدرت گرفتن و پیشرفت کلی در این زمینه را منکر نمی‌شوند، اما در مورد موضع دفاعی آن تصریح می‌کنند.

رویکردهای دفاعی

نگاه ما به فناوری اطلاعات و «فضای سایبری» در ایران بر اثر برگردان‌های نادرست مفاهیم و استفاده از ترجمان نادرست دچار خدشه‌هایی شده است. مثلا استفاده از واژه «مجازی» به جای Cyber در Cyber Space مفهومی را برای ما شکل داده که «فضای مجازی»، درواقع فضایی است «متفاوت» از جهان فیزیکی و رویدادهای آن در همان فضا و به صورت «مجازی» رخ می دهد. ما در تفکر غالب خود به عنوان مخاطب عام و کاربر نهایی، با درک از مفهوم فضای مجازی به معنای ایرانی‌اش، به صفر و یک و زیرساختی سخت‌افزاری فکر می‌کنیم. در صورتی که آنچه در «فضای سایبری» رخ می‌دهد، واقعی است و تاثیر آن در جهان فیزیکی نمود می‌کند. در عین حال با ترجمان نادرست از Cyber و اطلاق مجازی به آن، مفاهیم دیگر فناوری چون Virtual را هم دچار خدشه و نقضان کرده‌ایم.

زندگی روزمره مردم جهان هر لحظه بیشتر به فناوری اطلاعات و ارتباطات وابسته می‌شود. از طرف دیگر همین روند در زمامداری دولت‌های تمام کشورهای جهان وجود دارد. ترس و باور تئوری‌های مربوط به استفاده از زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌عنوان جبهه‌ای جدید برای نبردی سرد در دوران معاصر، در این شرایط مقبول‌تر از خوش‌بینی است. از سوی دیگر درنظر گرفتن این حقیقت که تولید و عرضه زیرساخت سخت‌افزاری و نرم‌افزاری تمام شبکه‌های جهان بدون استثنا به یک کشور برمی‌گردد، همزمان با استفاده دولت‌ها از فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌عنوان ابزار زمامداری و خدمت‌رسانی و عجین شدن استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در زندگی مردم در سرتاسر جهان آیا زمینه را برای آسیب‌پذیری و آسیب‌رسانی بیشتر می‌کند؟

پاسخ به این پرسش در دوران کنونی پاسخی غیرقطعی خواهد بود، اما ضرورت پرداختن به فلسفه فناوری را در رویدادهایی از این نوع می‌توان درک کرد. در کنار ابهام در برابر اجازه ما به ورود فناوری تقریبا در تمام عرصه‌ها می‌توان گفت اتخاذ رویکردهایی چون «مقاومت» یا «رزیلیانس» (Resilience) و «پدافند غیرعامل» هرچند ابتدا ممکن است برای بسیاری، مفاهیمی ناملموس و چه‌بسا انتزاعی باشد، پاسخ به چنین شرایطی است.

محمدعلی پورخصالیان

ضضمیمه کلیک جام‌جم