نسخه‌ای برای سبقت خبری در فضای مجازی

به نظر می‌رسد پس از رویکرد و واکنش‌های اولیه غالبا بدبینانه‌ای که رسانه‌های سنتی به این نورسیده‌های عرصه اطلاع‌رسانی داشتند اما این روزها استفاده از مزیت‌‌ها و قابلیت‌های این رسانه‌ها در دستور کار قرار گرفته است. به تعبیر بهتر، رسانه‌های رسمی و سنتی نه تنها از حضور رسانه‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی احساس خطر نمی‌کنند، بلکه قابلیت‌ها و خدمات این فضا را برای جذب هر چه بیشتر مخاطب در خدمت خود می‌گیرند. از جمله عرصه‌هایی که می‌توان امکانات فضای مجازی را برای رونق هر چه بیشتر آن به‌کار گرفت، عرصه خبر است.

رسانه ملی در عرصه اطلاع رسانی و خبر وارد مرحله‌ای تازه شده که متاثر از پیدایش شبکه ‌های اجتماعی و رسانه‌های اینترنتی است. در چنین فضایی رسانه ملی با پیوند بین سرعت و دقت در خبر رسانی می‌تواند مرجعیت رسانه‌ای خود را نهادینه سازد. در گفت‌وگو با کارشناسان به ضرورت‌ها و الزامات رویکرد خبری با محوریت سرعت و صحت پرداخته‌ایم.

امکانی برای پایش مخاطب و محتوا

دکتر علیرضا عبداللهی‌نژاد، استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی تولید و عرضه خبر در عصر رسانه‌های مجازی را متاثر از روزنامه‌نگاری سایبر می‌داند و درباره ویژگی‌های شیوه جدید تولید و عرضه خبر می‌گوید: ارتباطات و اطلاعات در فضای مجازی به صورت شبکه‌ای منتقل می‌شود و امکان تعامل مستمر را میان تولیدکننده پیام، دروازه‌بان خبری و مخاطبان فراهم می‌کند. دو ویژگی اطلاع‌رسانی شبکه‌ای و تعاملی سبب‌شده اطلاعات در فضای مجازی در بسته‌بندی جذاب، پویا و قابل استفاده باشد و با استفاده همزمان از متن، صوت و تصویر به مخاطب ارائه ‌شود و این یعنی انقلاب و دگرگونی عمیق که به هم‌گرایی رسانه‌ها منجر می‌شود و امکان مشارکت فعالانه مخاطبان را در تولید، توزیع و نشر محتوا فراهم می‌کند.

دکتر عبداللهی‌نژاد تصریح می‌کند: شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های مجازی مانند هر فناوری دیگری، هم فرصت‌هایی فراهم می‌کنند و هم تهدید‌هایی به‌دنبال دارند، اما مهم‌ترین آسیب و خلأ اخبار در فضای مجازی به اعتبار منبع خبر ارتباط دارد.

این استاد ارتباطات با اشاره به مشارکت مخاطب فضای مجازی در تولید خبر، سوژه‌یابی، تکمیل خبر و انتشار آن، فضای جامع اطلاعاتی و ارتباطات شبکه‌ای را بی‌مکان و بی‌زمان توصیف می‌کند و با تاکید بر این نکته که قابلیت‌های این فضا بیشتر از معایبش است، توضیح می‌دهد: در چنین شرایطی رسانه‌های جریان اصلی دو راه بیشتر ندارند؛ یکی این‌که با سیاستگذاری جدید از قابلیت‌های بی‌نظیر شبکه‌های اجتماعی مجازی استفاده کنند یا کلا آن را کنار بزنند و بی‌توجه به این فضا پیش بروند، اما انگاره مخاطب منفعل دهه‌های قبل از بین رفته و دیگر پیام رسانه‌ای همچون گلوله جادویی نیست. پیام رسانه‌ای تیری نیست که از چله کمان خارج شده باشد و به صورت آنی و مستقیم تاثیر بگذارد. وارد عصر مخاطب فعال شده‌ایم و از منظر مخاطب‌شناسی یک گام به جلو گذاشته‌ایم.

وی تاکید می‌کند: در این دوره تمامی رسانه‌های جریان اصلی و رسمی برای جبران عقب‌افتادگی باید ظرفیتی ایجاد کنند برای استفاده از فضای مجازی و این ظرفیت باید و نبایدهایی دارد. رسانه رسمی باید بخشی برای فضای مجازی ایجاد و محتوای اخبار، سوژه‌های مورد توجه مخاطب و مطالبات، اولویت‌ها و دغدغه اصلی مخاطبان را رصد کند.

این استاد ارتباطات پایش فضای مجازی را راهکاری برای بازنشر محتوای اساسی با اعتبار بالا و رسمیت و مرجعیت بخشیدن به این اخبار می‌داند و بر استفاده از همین قابلیت برای پایش مخاطب تاکید می‌کند.

تاکید بر پایش مخاطبان

«نگاه مخاطبان در فضای مجازی منتشر می‌شود و پایش آن ابزاری است برای این‌که خبر از حالت دستوری، یک سویه و غیرتعاملی خارج ‌شود.»

دکتر عبداللهی‌نژاد با ذکر این نکته پیشنهاد می‌کند: با استفاده از شبکه‌های اجتماعی می‌شود صدای مخاطب را در ذیل گفتمان موردنظر در برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی مطرح کرد و ذائقه و نیاز مخاطبان را در تولید محتوای خبری مدنظر داشت.

وی در ادامه تاکید می‌کند: رسانه‌های جریان رسمی، محدودیت‌هایی دارند چون رسمیت دارند، اما شبکه‌های اجتماعی از این رسمیت برخوردار نیستند. مهم‌ترین سرمایه یک رسانه مخاطبان هستند؛ اعتماد مخاطب به رسانه هر قدر بیشتر باشد، رسانه موفق‌تر است.

دکتر عبداللهی‌نژاد بار دیگر بر پایش مخاطبان تاکید می‌کند و معتقد است: برعکس رسانه‌های بین‌المللی، رسانه‌های ما خیلی وارد پایش حوزه مخاطب نشده‌اند و ارزش‌های خبری همچنان همان ارزش‌های خبری ژورنالیسم سنتی است در حالی که به مدد فضای مجازی، مخاطب از پوسته انفعال خارج شده و فعالانه با متن رسانه‌ای برخورد می‌کند.

فضای مجازی، رسانه مکمل

دکتر اکبر نصراللهی، استاد ارتباطات ظرفیت‌های خبری را یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌های پرطرفدار همه رسانه‌ها می‌داند و به جام‌جم توضیح می‌دهد: هر رسانه‌ای بتواند خبرهای مورد نیاز مردم را زودتر، کامل‌تر، دقیق‌تر و صادقانه‌تر مطرح کند، می‌تواند مخاطبان را به خودش جلب کرده و افکار‌عمومی را هدایت و کمک کند که مردم زندگی مفید و موثرتری داشته باشند.

وی شرایط جدید را دوره توزیع قدرت رسانه‌ای می‌داند و معتقد است کسانی بیشتر از آن بهره می‌برند که خبر بیشتری را در زمان کوتاه‌تری تولید و به مخاطبان گسترده‌تری منتقل کنند، اما در ادامه می‌افزاید: پذیرش توزیع قدرت باعث می‌شود رسانه‌های مجازی در مقابل و رقیب رسانه‌های رسمی محسوب نشوند و در عوض به عنوان رسانه‌های مکمل مورد استفاده قرار گیرند.

این استاد ارتباطات با تاکید بر این‌که نباید نوع مواجهه با رسانه‌های مجازی، واکنشی و غیرفعال باشد، توضیح می‌دهد: رسانه‌های رسمی باید در فضاهای غیررسمی و رسانه‌های مجازی هم فعال و جریان‌ساز باشند. رادیو و تلویزیون می‌توانند در فضای مجازی جریان‌ساز و شروع‌کننده باشند و در بستر فضای مجازی، ظرفیت‌سازی کنند.

وی معتقد است که رادیو و تلویزیون همچنان ظرفیت‌هایی انحصاری را در اختیار داشته و همچنان ذات تلویزیون بخشی از مخاطب را با خود دارد. دکتر نصراللهی توضیح می‌دهد: تلویزیون در همه خانه‌ها وجود دارد، جذابیت تصویری آن اعجاز می‌کند و مردم همچنان برای تائید اخبار به تلویزیون مراجعه می‌کنند. این استاد ارتباطات ادامه می‌دهد: با همه پیشرفت‌هایی که اتفاق افتاده، همچنان فضای مجازی فضای غیرقابل اعتمادی است، چراکه تولیدکنندگان این فضا افراد شناخته شده نیستند. گرچه برخی خبرگزاری‌ها، از برندشان در فضای مجازی استفاده می‌کنند و مردم می‌توانند به آنها اعتماد کنند، اما در مجموع تعداد کاربران بی‌شمار با منافع متعدد سیاسی و اقتصادی ممکن است اخبار دروغ و نادرست تولید کند. بنابراین مردم هنوز هم به اخباری با اسم و برند تلویزیون نیاز دارند.

دکتر نصراللهی تاکید می‌کند: رسانه ملی نیز می‌تواند مانند بسیاری از شبکه‌های بزرگ جهانی از فضای مجازی بهره بگیرد و خبر اصلی را از طریق شبکه‌های مجازی اعلام و برای دریافت مشروح اخبار، مخاطب را به تماشای تلویزیون دعوت کند.

قابلیت‌های متنوع

علی‌اکبر عبدالرشیدی، کارشناس رسانه و خبرنگار پر سابقه رادیو و تلویزیون مهم‌ترین راهبرد رسانه‌های رسمی بویژه صداوسیما در عصر رسانه‌های اینترنتی و فضای مجازی را توجه و بازتعریف کارکردشان می‌داند.

وی توضیح می‌دهد: وقتی رادیو وارد س‍پهر رسانه‌ای شد به چشم رقیب روزنامه به آن نگاه کردیم و از آن به‌عنوان روزنامه گویا بهره گرفتیم. این اشتباه وجود داشت تا این‌که سال‌ها بعد فهمیدیم رادیو رسانه دیگری است و جنس دیگری دارد. وقتی تلویزیون آمد باز همین اشتباه رخ داد و گمان شد تلویزیون رادیو را کنار خواهد زد و باز سال‌ها طول کشید که مزیت‌ها و مولفه‌های اصلی تلویزیون شناخته شود. حالا در مرحله‌ای هستیم که رسانه‌های مجازی به‌وجود آمده‌اند و گاهی این تصور پیش می‌آید که رسانه‌های مجازی قرار است تلویزیون و رادیو یا رسانه‌های مکتوب را تحت‌تاثیر قرار بدهند. در حالی که رسانه‌های مجازی مولفه‌ها و مزیت‌های خاص خودشان را دارند. این روزنامه‌نگار و کارشناس روابط بین‌الملل، تاثیر اصلی فضای مجازی را بالابردن شمارگان و برد رسانه‌های سنتی می‌داند و معتقد است: در مرحله کنونی راهکار رسانه‌های سنتی مانند رادیو و تلویزیون این است که به مولفه‌ها و کارکردهای خاص خودشان برگردند. عبدالرشیدی تاکید دارد که شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی رقیبی برای مطبوعات و رادیو و تلویزیون یا کتاب نیستند و اگر هر کدام از رسانه‌های سنتی کارکرد خودشان را با حفظ مزیت‌های فنی و تخصصی داشته باشند، دیگر بحث از میدان به در شدن هیچ‌کدام مطرح نخواهد بود. وی در این خصوص توضیح می‌دهد: اینترنت وسیله‌ای ارتباطی است که می‌تواند محتوای روزنامه، رادیو و تلویزیون را نیز انتشار بدهد. در زمینه خبر نیز همین تعریف معنا دارد. خبری که از رادیو پخش می‌شود با خبری که در روزنامه انتشار می‌یابد، متفاوت است و خبری که در تلویزیون پخش می‌شود با بقیه رسانه‌ها تفاوت دارد. اگر هر کدام کارکردهای فنی خودشان را حفظ کنند مردم به همه آنها مراجعه خواهند کرد.

فضای مجازی در خدمت خبر تلویزیون

رئیس رسانه ملی در بازدید از بخش‌های مختلف معاونت سیاسی صداوسیما، فضای مجازی را در دنیای خبر بویژه خبر سیاسی بسیار مهم دانست و از موجی که این رسانه‌ها ایجاد کرده‌اند، سخن گفت. براساس اظهارات دکتر علی‌عسکری، امروزه تعریف خبررسانی و خبرگزاری‌ها در برودکست و برودبند تغییر کرده است. وی خطاب به نیروهای خبری رسانه ملی گفت: می‌بینید که امروز شما فقط برودکست نیستید و مانند یک برودبند عمل می‌کنید و این از ویژگی‌های جهان خبری امروز است. تلاش ما بر این است که عقب‌ماندگی را در فضای مجازی جبران کنیم و از این‌رو اکنون، هم خبرگزاری صداوسیما و هم باشگاه خبرنگاران جوان تلاش کرده‌اند در این عرصه از رقبای خود عقب نمانند. هوشیاری آنها برای حضور در این فضا قابل مشاهده است و امیدواریم بیش از این در این عرصه دیده شوند.

الماس خبری در فضای مجازی

مدیرکل اخبار داخلی خبرگزاری صدا و سیما با بیان این‌که فضای مجازی ابزار و بستر ی‌است که می‌شود برایش خیلی فرصت‌های دوگانه را فراهم کرد، گفت: این‌طور نیست که فضای مجازی را یکسویه نگاه کرده و یک تهدید تلقی کنیم. بحمدالله در دو سه سال اخیر نیروهای ارزشی و دستگاه‌های رسانه‌ای ما از این فضا بخوبی استفاده می‌کنند. ابراهیم شکوری افزود: در حال حاضر شبکه‌های تلویزیونی مثل ان‌بی‌سی برای این‌که مخاطبشان را از دست ندهند از این ابزار به روز استفاده می‌کنند. با وجود این‌که گوشی‌های تلفن هوشمند فراگیر شده می‌توان سریع‌ترین خبر را به سبک‌هایی مثل سبک الماس خبری در فضای مجازی در اختیار مخاطب قرار داد و بلافاصله خبرهای تکمیلی را با بخش‌های بعدی که در همین فضای مجازی منتشر می‌شود به سمع و نظر مخاطب رساند و جلوی شایعات را زودتر گرفت. وی با تاکید بر این‌که رسانه ملی نیز می‌تواند از امکانات فضای مجازی استفاده بهینه کند، تصریح کرد: در معاونت سیاسی، اداره‌کل فضای مجازی را تشکیل داده‌ایم که چند ماهی است افتتاح شده و در خبرگزاری صدا و سیما نیز یک اداره‌‌کل داریم که از طریق کانال‌های متعددی که تعریف شده، خبر را به‌لحظه برای مخاطب ارسال می‌کند.

آذر مهاجر

رادیو و تلویزیون