سینما و سبک زندگی اسلامی - ایرانی

ضرورت اقتصاد هنر و برگشت سرمایه نباید باعث اصالت گیشه و عدول از ارزش‌های اجتماعی و اخلاق عمومی جامعه باشد.

اگر سینما را تنها صنعت بدانیم آن را چنان در چنبره سود و زیان گرفتار کرده‌ایم که هر اعوجاج و ولنگاری درآن به نفع درآمدزایی توجیه می‌شود و اگر تنها هنر محض بشماریم چنان حصار و انتزاعی به قامت آن دوخته‌ایم که هر رسالتی را از آن دور کرده‌ایم. اما جدا از این نگاه‌های تک‌ساحتی اگر سینما را به مثابه رسانه بدانیم ناگزیر مفاهیم «پیام»، «مخاطب» و «اثرگذاری» اهمیت می‌یابد. سینما پدیده‌ای اجتماعی است نه انتزاعی. بنابراین در برآیند کنش‌های اجتماعی، مسئولیت اجتماعی سینماگر خود را نشان می‌دهد و از این معبر نقش مدیای رسانه در سپهر عمومی جامعه تبیین می‌شود.

اگر گفته می‌شود سینمای ما با ایده‌آل‌ها در ارائه سبک زندگی اسلامی – ایرانی فاصله دارد راه اصلاح این نقیصه اهمیت دادن به مهندسی پیام، تحلیل محتوا و توجه به عنصر تعمیق یا عمق‌بخشی است.

واژه سبک زندگی در فرهنگ غربی بیشتر به نوع کالای مصرفی فرهنگی در اوقات فراغت تعلق دارد، به عبارت دیگر نوع و میزان مصرف کالاهای فرهنگی مانند سینما، موسیقی و ... «سبک زندگی» اشخاص را تعیین می‌کند حال آن‌که مفهوم این واژه در فرهنگ ایرانی، به زیست‌بوم زندگی فرد بستگی دارد و مجموعه‌ای از شیوه‌های زندگی و تعاملات روزمره را تحت پوشش قرار می‌دهد.

متاسفانه سبک زندگی غربی از طریق رسانه‌های تصویری در حال ترویج و رسوخ است. در این نظام فکری، استراتژی برای نقش خانواده به عنوان «محور کلیدی اجتماع» وجود ندارد. گسترش این اتفاق می‌تواند ریشه خانواده ایرانی را از درون خشک کرده و معضلاتی جدی ایجاد کند.

سبک زندگی غربی، نگرشی متکی به باورهای مادی دارد؛ ایدئولوژی‌ای که زیربنای لیبرال دموکراسی را شکل می‌دهد به انحای مختلف همانند ویروسی به داخل زندگی مردم جهان رسوخ کرده و دنبال مسخ باورهاست.

مقام معظم رهبری در سخنان خود بارها بیان فرموده‌اند که «هر‌گاه فرهنگ غربی به جوامع دیگر ورود کرده آن جامعه به لحاظ فرهنگی نابود شده است».

بنابر این ضروری به نظر می‌رسد که از پیوند میان نظریه‌های دین، رسانه و سبک زندگی اسلامی بیش از گذشته بهره جوییم و از تاثیر شگرف سینما و تلویزیون بر سبک زندگی غافل نمانیم. چرا که سبک زندگی، تجلی‌گاه فرهنگ جامعه است و برای ایجاد یک زندگی درست شهری مطابق با الگوی اسلامی - ایرانی باید از ابزار سینما و رسانه‌های مدرن استفاده درست و موثر شود. سینما می‌تواند برداشت و تصاویری از زندگی صحیح را ترسیم و ترویج کند و بر ارزش و نگرش‌هایی که به شکل‌گیری یک نوع رفتار از جمله مصرف، پوشش، خوراک و ... منجر می‌شود، تاثیر بگذارد.

جامعه ما همیشه از افراط و تفریط در همه حوزه‌ها رنج برده است. سینمای دهه 60 که در زمانه‌ خود سینمای موفقی به حساب می‌آمد و در ترویج فرهنگ و سبک زندگی اسلامی - ایرانی گام‌های مؤثری برداشته بود با روی آوردن به زبان «پیام مستقیم» و «نصیحت» کارکرد خود را از دست داد و موجی دیگر سینمای ایران را فراگرفت. امروزه روی آوردن به گیشه تلاش برای عبور از خط قرمزها، ولنگاری کلامی و ضعف داستان‌پردازی و فیلمنامه به شاخصه‌ای برای سینمای دهه 90 تبدیل شده است، اما این کژتابی‌ها نباید به معدل سینمای ایران و پیشانی فرهنگ کشور تبدیل شود.

باید نیاز امروز مخاطب شناخته شود و نیز بایستی در حوزه هویت و ارزش‌های دینی و ملی مساله‌یابی کرد تا با نوآوری در زبان و ادبیات روح تازه‌ای در کالبد سینما دمیده شود.

دکتر حمید شاه‌آبادی

استاد دانشگاه