یک وجب روغن روی‌آش رکود!

براساس آمارهای موجود، 26 کارخانه روغن‌کشی با ظرفیت تولید بیش از 5میلیون تن روغن و اشتغالزایی حدود 40هزار نفر مستقیم و غیرمستقیم در کشور ایجاد شده و شرایط نامناسب تامین مواد اولیه باعث شده، اغلب آنها با کمتر از 40 درصد ظرفیت اسمی تولید داشته باشند و فقط سال گذشته پنج کارخانه تعطیل شدند.

براساس قوانین موجود، واردات دانه‌های روغنی و روغن خام به کشور برای حمایت از تولیدکنندگان داخلی، تابع شرایطی خاص با پرداخت عوارضی از سوی واردکنندگان صورت می‌گیرد و این روند، باعث شده واردکنندگان برای کاهش هزینه‌هایشان تمایل بیشتری برای واردات کنجاله داشته باشند. در این زمینه، گروهی از کارشناسان براین باورند که تغییر سیاست‌های فعلی می‌تواند نه‌تنها مانع خروج حجم عمده‌ای ارز از کشورمان باشد، بلکه زمینه استقلال ایران از وابستگی واردات کنجاله را فراهم می‌کند.

از سوی دیگر، گروهی معتقدند به‌دلیل مازاد ظرفیت تولید موجود با توجه به سرمایه‌گذاری بیش از نیاز کشور کارخانه‌های یاد شده تعطیل شده‌اند و مشکلات ایجاد شده به دلیل کمبود یا نامتوازن بودن مواد اولیه نیست.

مشکل از تامین مواد اولیه نیست

علیرضا مهاجر، مجری طرح دانه‌های روغنی درباره تعطیلی برخی واحدهای روغن‌کشی به جام‌جم گفت: در بسیاری جراید، مطرح شده عدم توازن در واردات باعث این اتفاق شده است، در حالی که اعلام می‌کنم، هیچ مشکلی در این زمینه نیست؛ بلکه کارخانه‌ها به دلیل مشکلات ساختاری خود بهانه‌تراشی می‌کنند.

مهاجر افزود: تاکنون اراده‌ای برای استقلال و خودکفایی تولید دانه‌های روغنی نبوده و به همین دلیل، سالانه 4 میلیارد دلار برای واردات هزینه می‌کردیم، در حالی که براساس فرمایش رهبر معظم انقلاب باید این وابستگی به سمت صفر شدن حرکت کند. مجری طرح دانه‌های روغنی، نیاز کشور به کلزا را یک و نیم میلیون تن عنوان کرد و افزود: نیاز ما به کنجاله 3.5 میلیون، ظرفیت روغن‌کشی 5.5 میلیون، ظرفیت تصفیه روغن 3.6 میلیون، واردات روغن خام 1.3 میلیون و واردات دانه‌های روغنی 1.4 میلیون تن است.

وی میزان تولید کلزا در سال گذشته را بیش از 182 هزار تن اعلام کرد و گفت: تولید این محصول نسبت به سال گذشته، بیش از 2.7 برابر معادل 300 درصد رشد داشته و براساس برنامه‌ریزی‌ اخیر انتظار می‌رود، تولید کلزا در سال زراعی جدید حداقل به 500 هزار تن برسد.

مهاجر تاکید کرد: دانه‌های روغنی تولید شده در ایران با توجه به مشکلاتی که در گذشته داشتیم، ممکن است از نظر کیفی درصدی با آنچه وارد می‌شود، تفاوت داشته یا گران‌تر باشد، اما لازم است با حمایت از تولید داخل فرصت دهیم، کشاورزان خودشان را به روزرسانی کنند.

مجری طرح دانه‌های روغنی تاکید کرد: ماشین‌آلات، نوع کشت، بذرها و ده‌ها عامل دیگر در زمینه کیفیت محصول برداشت شده تاثیرگذار است که برخی از آنها در ایران نیازمند سرمایه‌گذاری است و لازم است برای آن برنامه‌ریزی کنیم که این کار صورت گرفته است. فقط باید زمان بدهیم تا همه شرایط براساس اصول خود اجرایی شود.

وی تصریح کرد: براساس سیاست‌های اقتصاد مقاومتی باید طی یک دوره ده ساله توان تامین 70 درصد نیاز بازار را داشته باشیم، در حالی که اکنون تقریبا 94 درصد نیاز داخلی از طریق واردات تامین می‌شود، پس تحولی قابل توجه در این بخش ایجاد خواهد شد که باید همه دست به دست هم دهیم تا به سرمنزل مقصود برسیم.

مهاجر درباره حمایت از تولید داخلی گفت: همان طور که مسئولان به‌درستی برنامه‌ریزی کرده‌اند باید مزیت کشت دانه‌های روغنی برای کشاورزان ایجاد شود تا تمایل به تولید داشته باشند. با این تصمیم‌گیری قطعا قدرت اقتصادی آنها افزوده می‌شود و کم‌کم شاهد به روز شدن ماشین‌آلات و دستگاه‌های مورد نیاز خواهیم شد. از این رو بهتر است همچنان با حمایت از کشاورزان آنها را مشتاق تولید کنیم چون اگر یک سال چنین اتفاقی نیفتد، قطعا سال بعد کشت جایگزین خواهند داشت و وابستگی ادامه می‌یابد.

واردات بهانه است

داریوش محمودی، دبیر اسبق انجمن صنفی صنایع روغن نباتی درباره انتشار خبر تعطیلی واحدهای روغن‌کشی به دلیل واردات کنجاله به جام‌جم گفت: بررسی این موضوع نیازمند مباحثی کاملا تخصصی است، اما در کلان موضوع تعطیلی کارخانه‌ها ربطی به واردات کنجاله ندارد و این بهانه‌ای برای پاک کردن صورت مساله است.

محمودی افزود: بیش از 30 کارخانه روغن‌کشی با ظرفیت نصب شده حدود 3میلیون تن در ایران وجود دارد، درحالی که مصرف داخلی ایران تنها 1.5 میلیون تن روغن است. با این آمار باید گفت، آیا بازار فروش عامل تعطیلی است یا واردات مواد اولیه؟

این کارشناس صنعت روغن تاکید کرد: اغلب کارخانه‌هایی که تعطیل می‌شوند، حتی آن گروه که دارای برندهای قدیمی بوده‌اند، به دلیل ساختار اشتباه و کاهش سهم فروش به این نقطه رسیده‌اند، نه این که توان تامین مواد اولیه نداشته باشند.

دبیر اسبق انجمن صنفی روغن‌نباتی معتقد است، سهم کیک بازار ایران برای تولیدکنندگان کاملا مشخص است و راهکاری نیست، جز دستیابی به بازارهای جایگزین صادراتی که در این زمینه تعیین‌کننده است.

محمودی به جام‌جم گفت: گروهی از کارخانه‌های روغن‌کشی کوچک که امکانات اقتصادی محدودی در اختیار دارند، در این شرایط توان رقابت با تولیدکنندگان بزرگ را ندارند و گروهی از تولیدکنندگان قدیمی هم مشکلات ساختار مدیریتی دارند، نمی‌توانند در این زمینه سیاستگذاری کنند. پس تعطیلی چاره آخری است که امروز به بهانه کمبود مواد اولیه مطرح شده است.

نباید احساسی تصمیم‌گیری شود

ابوالحسن خلیلی، دبیر اسبق انجمن روغن، درباره تعطیلی کارخانه‌های روغن‌کشی به جام‌جم گفت: سیاست‌های فعلی باعث شده، واردات کنجاله برای بازرگانان صرفه اقتصادی داشته باشد و توجه کمتری به تامین دانه مورد نیاز فعالیت کارخانه‌های روغن‌کشی شود.

خلیلی افزود: براساس قوانین فعلی، واردکنندگان باید مبالغی را به عنوان عوارض بپردازند، به این صورت که برای واردات روغن خام کیلویی 200 تومان و دانه روغنی کیلویی 50 تومان؛ اما واردات کنجاله هیچ هزینه‌ای برای واردکنندگان ندارد.

وی تصریح کرد: سیاست‌های حمایتی برای تولید دانه‌های روغنی داخل ایران نیز هزینه‌هایی را برای خرید دانه روغنی داخلی به منظور دریافت مجوز واردات به بازرگانان تحمیل می‌کند. به عنوان مثال برای واردات دانه روغنی، کیلویی 18 تومان و برای واردات روغن خام کیلویی 100 تومان مازاد بر عوارض دریافت می‌شود، اما بازهم کنجاله از هرگونه تعهد و الزام به دلیل توجه وزارت جهاد به تامین خوراک دام و طیور معاف شده است.

به گفته وی، سیاست‌های فعلی وزارت جهاد کشاورزی در کنار وقایع بین‌المللی که باعث شده فاصله قیمتی دانه روغنی خارجی با کنجاله تقریبا 70 دلار باشد، بازرگانان را تشویق به واردات کنجاله کرده است تاجایی که این رویه عامل نگرانی کارخانه‌های روغن‌کشی شده است.

کاهش واردات، نمایانگر اوضاع صنعت است

علی دانا، عضو اسبق هیات مدیره انجمن صنفی صنایع روغن‌کشی ایران درباره تعطیلی کارخانه‌های روغن کشی به جام‌جم گفت: من اطلاعات دقیقی از تعداد واحدهای تعطیل شده ندارم، اما آن طور که مسلم است، روند کاهش واردات دانه روغنی که در آمارهای گمرک آمده، بیانگر آن است که تولید روند نزولی داشته و این روند شرایط کارخانه‌ها را نمایش می‌دهد.

دانا افزود: روند افزایشی واردات کنجاله عوامل متعددی دارد که یکی از آنها سرعت نقدشوندگی کنجاله وارداتی در بازار به جای واردات دانه‌های روغنی است. به دلایل دیگری که عوارض حمایتی دولت برای تولید دانه‌های روغنی است، واردکنندگان تمایل بیشتری برای واردات کنجاله دارند.

این کارشناس صنعت روغن کشی تاکید کرد: یکی از دلایل اعمال تعرفه و عوارض برای واردات روغن خام و دانه روغنی از سوی دولت، حمایت از کشاورزان برای کشت این محصول است، در حالی که اگر کارخانه‌های روغن‌کشی کم‌کم از چرخه تولید خارج شوند، سیاست دولت با شکست مواجه خواهد شد. بنابراین باید مسئولان با در نظر گرفتن تمام موارد نسبت به سیاستگذاری اقدام کنند.

صنعت رو به زوال روغن‌کشی

محمدحسن سلمانیان، مدیرعامل یک کارخانه روغن‌کشی در گفت‌وگو با خبرگزاری صدا و سیما گفت: یکی از دلایلی که این صنعت به این وضعیت رسیده، واردات بد است، یعنی به جای واردات مواد اولیه، محصول نهایی را وارد می‌کنند.

وی افزود: ابتدای راه‌اندازی این کارخانه حدود 300 نفر نیرو داشت، اما طی دوسال گذشته به نصف کاهش یافته، آن هم به دلیل کمبود مواد اولیه برای تولید روغن و کنجاله است.

عبدالکریم سماوی، مدیرعامل یک کارخانه روغن‌کشی دیگر گفت: سال گذشته از 1.9 میلیون تن دانه روغنی، 1.5 میلیون تن کنجاله تولید شد و با توجه به این که 2.5 میلیون تن کنجاله نیاز کشور است، تنها نیاز کنجاله وارداتی یک میلیون تن بود که متاسفانه 1.6 میلیون تن وارد شد.

وی افزود: به همین دلیل کارخانه‌هایی که سال‌ها با ظرفیت پایین فعالیت می‌کردند، با مشکل روبه‌رو شدند و دیگر توان رقابت ندارند و برخی کارخانه‌های روغن‌کشی هم تعطیل شد.

در همین حال، قریب رضا توسلی دیگر مدیر صنعت روغن‌کشی ایران گفت: کمبود دانه‌های روغنی باید برطرف شود و اگر با وجود کشت این محصولات نیاز کشور و کارخانه‌ها تأمین نمی‌شود، باید به جای کنجاله، دانه‌های روغنی وارد شود.

وی افزود: مزایای این کار افزایش امنیت غذایی کشور، اشتغالزایی مستقیم و غیرمستقیم، مدیریت منابع ارزی، افزایش تولید داخلی و رشد اقتصادی و حفظ ارزش افزوده در داخل کشور است.

عماد عزتی - اقتصاد