یک گام پس از عصای سفید

گرچه بازگشت بینایی به آن معنا که ما تصور می‌کنیم هنوز امکان‌پذیر نیست، اما فناوری‌ها و گجت‌های پوشیدنی این مسیر را تا حد زیادی هموار کرده‌اند. استفاده از عینک‌های مخصوص، محصولات الکترونیک و پوشیدنی لمسی یا صوتی هشداردهنده و گوشی‌های هوشمند مخصوص نابینایان ازجمله راه‌حل‌های فناورانه‌ای است که امروز به کمک افراد نابینا می‌آید.

در طول تاریخ تلاش‌های بسیاری برای توسعه زبان اشاره برای آموزش ناشنوایان و توسعه ارتباط آنها با جهان اطراف صورت گرفته است، اما فناوری هر روز فرصت‌های جدیدی پیش روی افراد ناشنوا برای ایجاد ارتباط قوی‌تر با دنیای بیرون ایجاد می‌کند.

همه این فناوری‌ها می‌تواند راه‌حل‌هایی باشد که به نابینایان کمک کند تا به طور مستقل به انجام فعالیت‌های روزمره بپردازند.

عصای سفید از نوع الکترونیک

استفاده از گوشی‌های هوشمند و سایر وسایل الکترونیک امروزه میان همه مردم جهان رایج است. همزمان با توسعه این تجهیزات، فناوری در راستای کاربردی شدن برای استفاده نابینایان نیز در حال گسترش است. یکی از ساده‌ترین این برنامه‌ها استفاده از مسیریاب‌های صوتی است که علاوه بر راهنمایی مسیر، زمان‌های مهم مثل زمان غروب و طلوع خورشید را نیز به افراد اطلاع می‌دهند. عصای سفید الکترونیکی عصای منحصر به فردی است که به سیستم موقعیت‌یاب جهانی (GPS)، فناوری تشخیص چهره و لیزر مجهز است. به این ترتیب فرد کم‌بینا یا نابینا علاوه بر پیدا کردن مسیر، می‌تواند در محیط‌های پرازدحام دوستان و آشنایان خود را نیز ردیابی کند. فناوری تشخیص چهره از فاصله ده متری این اطمینان را به فرد می‌دهد که شخص مورد نظر را پیدا کرده و به سراغ گزینه صحیح می‌رود.

طراحی گوشی‌هایی با صفحه نمایش بریل نیز می‌تواند راه حلی برای استفاده نابینایان از گوشی‌های هوشمند باشد. در واقع صفحه نمایش بریل، داده‌ها را از پردازنده گرفته و به برجستگی‌های زبان بریل تبدیل می‌کند. علاوه بر این امکان، ارتباط دو طرفه صوتی نیز در این گوشی تعبیه شده است.

عینک‌هایی برای دیدن بدون واسطه

تا اینجا راجع به فناوری‌هایی که به کمک نابینایان می‌آیند توضیح داده شده است، اما پژوهشگرانی هستند که در تلاشند راهی برای ارتباط زنده‌تر نابینایان با جهان اطراف ایجاد کنند. برای مثال محققان علوم رایانه در دانشگاه آکسفورد به دنبال پیدا کردن روش‌های بینایی، عینک هوشمندی طراحی کردند که می‌تواند نمایی از فضای اطراف کاربر را پردازش و مدل‌سازی کرده و روی عینک به تصویر بکشد. این فناوری بخصوص برای افراد کم‌بینا کاربرد دارد. در این افراد اطلاعات بصری به دست آمده بسیار کم است و ساخت تصویر را مشکل می‌کند، اما با این عینک همه داده‌ها جمع‌آوری شده و مغز بهتر می‌تواند آنها را پردازش کند.

از طرف دیگر شرکت گوگل لنز تماسی طراحی کرده است که با تعبیه یک دوربین بسیار کوچک در آن، می‌توان امکان دیدن را تا حدودی فراهم کرد. این فناوری که با نام سامانه عینک گوگل شناخته می‌شود، می‌تواند بینایی را به شکلی متفاوت برای نابینایان به ارمغان آورد.

این لنز تماسی می‌تواند داده‌های تصویری دریافتی را پردازش کند و وقتی عابر پیاده نابینا به شرایط خطرناک نزدیک می‌شود، هشدارهای صوتی را به کاربر می‌دهد. در این زمینه، دکتر بابک پرویز، پژوهشگر ایرانی دانشگاه واشنگتن، چشم بیونیک را که به لنزهای تماسی شباهت دارد طراحی کرده است. این چشم بیونیک می‌تواند از فاصله دور و نزدیک روی اشیا متمرکز شود و اطلاعات مورد نظر را روی نمایشگر خود نشان دهد.

متن‌هایی که در لحظه خوانده می‌شود

چاپگر و اسکنر بریل فناوری دیگری است که می‌تواند حروف معمولی را بازشناسی کرده و تبدیل به حروف بریل کند. به این ترتیب نیاز به ترجمه یک متن یا کتاب به خط بریل نیست و فرد می‌تواند با استفاده از این دستگاه همزمان متن روزنامه‌ها و مطالب روز را مطالعه کند، اما مهم‌تر از این، فناوری دیگری است که به کاربر امکان مطالعه در کوتاه‌ترین زمان ممکن را می‌دهد. فناوری هر روز زندگی ما را ساده‌تر می‌کند و انگشت خواننده (Finger Reader) مثال خوبی از فناوری است که خواندن متن را برای نابینایان آسان کرده است. این فناوری که ازجمله گجت‌های پوشیدنی شناخته می‌شود، روی انگشت قرار می‌گیرد و کلماتی که زیر انگشت فرد قرار گرفته را اسکن و به داده‌های صوتی یا لمسی تبدیل می‌کند. به این ترتیب افراد نابینا می‌توانند در لحظه متنی معمولی را اسکن کرده و آن را بخوانند. البته این فناوری هنوز در حد طرحی مفهومی بوده و به تولید انبوه نرسیده است.

رانندگی بدون نیاز به بینایی

خودروهای بدون سرنشین از فناوری‌هایی هستند که تحولات بزرگی در دنیای خودروسازی ایجاد کرده‌اند، اما شاید یکی از مهم‌ترین تحولات آنها ایجاد امکان رانندگی برای افراد نابینا و همین‌طور ناشنوا باشد. این خودروها قوانین راهنمایی و رانندگی را بدرستی می‌شناسند، با فرمان صوتی با سرنشینان در ارتباط هستند و بدون نیاز به هدایت، سرنشین را به مقصد مورد نظر می‌رسانند. حتی سرعت این خودرو مطابق خواسته سرنشینان تنظیم می‌شود و در مجموع یک فرد نابینا می‌تواند لذت هدایت و کنترل یک خودرو را تا مقصد بخوبی تجربه کند.

شاید برای بسیاری از نابینایان تصور فعالیت‌هایی مثل دوچرخه‌سواری آرزویی غیرقابل دسترس باشد، اما به کمک ارائه‌ای از حسگرهای فراصوت، این امکان نیز برای نابینایان فراهم شده است. این دوچرخه که هشدارها و موانع را به کمک حسگرهای صوتی به راننده انتقال می‌دهد، می‌تواند به افرادی که به دلایل مختلف ازجمله افزایش سن دچار کم‌بینایی شده‌اند نیز کمک کند.

در کنار وسایل نقلیه خودران، شرکت تویوتا دستگاهی پوشیدنی نیز طراحی کرده است که به نوعی راهنمای نابینایان خواهد بود. این فناوری پوشیدنی که به صورت پوششی دور گردن فرد قرار می‌گیرد، دائما در حال دریافت داده‌های محیط پیرامون است. دوربین‌های داخلی این دستگاه محیط اطراف را پایش می‌کند و با توجه به شرایط هر محیط اطلاعات را طبقه‌بندی می‌کند. در واقع در این دستگاه از فناوری یادگیری ماشینی کمک گرفته شده است تا دستگاه روزبه‌روز در تشخیص محیط‌های مختلف و طبقه‌بندی آنها مهارت بیشتری پیدا کند.

ارتباط با جهان از طریق حس لامسه

افراد نابینا از داشتن یکی از حس‌های پنجگانه محروم هستند، اما به کمک فناوری می‌توان از دیگر حس‌ها برای دیدن کمک گرفت. استفاده از عینک و گجتی که تصویر را به حس لامسه تبدیل می‌کند فناوری نوینی است که اکنون محققان آن را به بازار عرضه کرده‌اند.

این عینک تصاویر دریافتی را به سیگنال‌های الکتریکی تبدیل می‌کند، سپس این سیگنال‌ها به یک دستگاه الکترود منتقل می‌شود و کاربر را قادر می‌سازد تصاویر را در قالب احساس سوزنی شدن نوک زبان درک کند. دیدن به کمک نوک زبان شاید ابتدا عجیب به نظر برسد،‌ اما تمرینی ده ساعته به فرد کمک می‌کند نه‌تنها دیدن جای اجسام، بلکه ابعاد و شکل و نحوه حرکت آنها احساس شود.

دکتر پریوش رنجبر، محقق ایرانی دانشگاه اوربرو (Orebro) سوئد نیز دستگاهی طراحی کرده است که به افراد نابینا یا ناشنوا امکان ارتباط با محیط پیرامون از طریق حس لامسه را می‌دهد. این دستگاه به شکل دستبندی است که صداهای پیرامون را به زبان ارتعاشات ترجمه و پیام مورد نظر را به فرد منتقل
می‌کند.

این فناوری با انتقال هشدارهای خطر از طریق پوست افراد، باعث ایجاد حس امنیت در افراد نابینا و ناشنوا خواهد شد. نوآوری انتقال ارتعاشات به کاربر، امسال جایزه نوآوری پست و مخابرات سوئد (PTS) را از آن خود کرد.

پژوهشگران رایانه و هوش مصنوعی دانشگاه ام‌آی‌تی (MIT) نیز موفق به طراحی سامانه‌ای شدند که علاوه بر مکملی برای عصای سفید، می‌تواند جایگزین آن باشد. این فناوری پوشیدنی دارای موتورهای ارتعاشی برای هشدار موانع و مسیرها به فرد نابیناست. در واقع این دستگاه سیگنال‌های لمسی را به جای پیام‌های صوتی انتقال می‌دهد.

سپیده شعرباف