گفتن از فقر سیاه‌نمایی نیست

برخی فکر می‌کنند، اگر درباره حقایق فقر و محرومیت صحبت شود، موجب سیاه‌نمایی در کشور می‌شود و دستاورد دولت‌ها به چالش کشیده می‌شود. شما در این باره چه نظری دارید؟

به هیچ وجه این طور نیست. اگر به مساله فقر با یک رویکرد سیاسی و در حد و اندازه رقابت‌های انتخاباتی پرداخته شود و موضوعات مرتبط با مستضعفان و نیازمندان، تبدیل به کارت بازی برخی فعالان انتخاباتی شود، آسیب‌زا خواهد بود؛ اما اگر در همه ایام سال، به موضوع فقر و محرومیت مانند سایر دغدغه‌های اجتماعی مثل امنیت و بهداشت و اقتصاد نگریسته شود، این مشکل به وجود نخواهد آمد.

بیشتر در این باره توضیح می‌دهید؟

وقتی جنگ هشت ساله بر مردم ما تحمیل شد، مردم را در جریان ابعاد و مخاطرات تجاوز دشمن قرار دادیم یا وقتی عناصر داعش به مجلس شورای اسلامی حمله کردند، مردم را به طور شفاف در جریان امور قرار دادیم یا این که وقتی یک بیماری در حال رشد و همه‌گیر شدن در کشور باشد، به مردم اطلاع‌‌رسانی می‌کنیم. در نتیجه این اقدامات، یک بسیج و اجماع ملی برای مقابله با مشکلات بزرگ ایجاد می‌شود و توان عظیم مردم برای مقابله با تهدیدها به میدان می‌آید که همواره هم کارساز بوده است.

به نظرتان کسی قبول می‌کند که اطلاع‌رسانی و ترغیب مردم برای مقابله با تهدیداتی که به عنوان مثال به آن اشاره کردید، سیاه‌نمایی و تضعیف کشور بوده است؟

هرگز! چرا که تبعات بی‌توجهی به این نوع تهدیدات و مخاطرات ملی، به مراتب بدتر است. بنده از این فرصت استفاده و تاکید می‌کنم که همه دست‌اندرکاران، اعم از مسئولان و مدیران کشور، دانشگاهیان، اصحاب رسانه و سایر گروه‌های مرجع اجتماعی، بایستی با شهامت و عزمی راسخ به این عرصه ورود پیدا کنند و موضوع مبارزه با فقر و استضعاف را فراتر از یک امر عادی پیگیری کنند.

در سال‌های اخیر، رهبر معظم انقلاب مطالبه‌ها و دغدغه‌های جدی و مهمی درخصوص محرومیت و آسیب‌های اجتماعی داشته‌اند و جلسات ویژه‌ای برای این موضوع با سران قوا و مسئولان کشور گذاشته‌اند. به نظرتان چرا این مسائل بدرستی مدیریت نمی‌شود؟

موضع و رویکرد رهبر معظم انقلاب راهگشای بسیاری از اقدامات می تواند باشد، اما یکی از موانع مهمی که در حال حاضر با آن مواجهیم، این است که فرآیند و مجرای رسمی، موثق و بلامنازعی برای اعلام آمار و اطلاعات و مباحث کلان مرتبط با فقر و محرومیت در کشور وجود ندارد.

برخی مسئولان به آمارهایی در این حوزه استناد می کنند.

مساله اینجاست که آمارها و شاخص‌های مختلفی از سوی مراجع گوناگون اعلام می گردد که مبتنی بر شاخص های متفاوت است و ممکن است مورد اجماع نظر مسئولان و خبرگان نباشد. به عنوان مثال، بانک جهانی و سازمان کائو در اعلام خط جهانی فقر، آخرین معیار را درآمد روزانه حداقل 9/1 دلار اعلام کرده است که بر این اساس، هم‌اکنون بیش از یک میلیارد نفر فقیر مطلق در جهان وجود دارد.

شاخص فقر در کشورمان چیست؟

در کشورمان گاهی شاخص فقر، تعداد افرادی است که تحت پوشش سازمان‌های حمایتی قرار می‌گیرند که به عنوان نمونه، یک میلیون و 620 هزار خانوار یعنی قریب 4 میلیون نفر مستمری‌بگیر تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی(ره) هستند و قریب 3 میلیون نفر هم تحت پوشش سازمان بهزیستی هستند که مجموعا با افرادی که به صورت موردی و غیرمستمر از کمیته امداد امام خمینی(ره) خدمات دریافت می‌کنند، به حدود 7 میلیون نفر می رسند. البته این آمار با توجه به خروج برخی خانوارها از نهادهای حمایتی دائما در حال تغییر است.

اما خیلی از نیازمندان نیز از خیریه‌های خصوصی خدمات می‌گیرند.

درست است. در کنار این آمار، افراد تحت پوشش خیریه های غیردولتی هم هستند که آمار دقیق و تائیدشده‌ای از مجموع آنها منتشر نشده است و دستگاه‌های متعددی مکلف نظارت بر این خیریه‌ها هستند، ضمن آن که ممکن است افرادی به سازمان‌های حمایتی و خیریه‌های مذکور مراجعه نکرده باشند و یا سازمان‌ها و خیریه‌ها، امکان و ظرفیت پذیرش همه متقاضیان را نداشته باشند و بعضی افراد در نوبت مانده باشند.

براساس تعریف خط فقر، افراد زیادی فقیر تلقی می شوند. این طور نیست؟

برخی مواقع، حداقل حقوق و دستمزد در قانون کار، ملاک خط فقر قرار می گیرد که بر این اساس و به گفته مسئولان امر در سال 1396، رقمی حدود 11 میلیون نفر در کشور زیر خط فقر قرار خواهند گرفت. چنین مواردی، همگی گویای این مطلب است که یک مرجع رسمی مشخص و فرابخشی در کشور، مسئول رصد و هدایت فعالیت‌های دولتی و مردمی برای مبارزه با فقر و محرومیت نیست. البته این به معنای نادیده گرفتن خدمات موثر نهادها و سازمان های حمایتی و خیریه‌ها نیست، بلکه به این معنی است که برای مبارزه با فقر، نیازمند انسجام بیشتری هستیم.

راهکار مقابله با فقر و محرومیت چیست؟

پاسخ این سوال در مجال یک مصاحبه نمی گنجد و باید کارشناسان و متخصصان حوزه‌های مختلف در این رابطه اظهار نظر کنند؛ اما آنچه می توان در این فرصت به آن اشاره کرد، این است که فقر و محرومیت، معلول علت های متفاوت و متعددی است که بعضا در بسترهای تاریخی شکل گرفته و ریشه در سال‌های بسیار دور دارد. نهادها و سازمان‌های حمایتی مانند کمیته امداد، بهزیستی و خیریه‌ها هم مسئول مواجهه با تبعات فقر و رسیدگی به امور محرومان و مستضعفان هستند و این در حالی است که ریشه فقر، از جای دیگری تغذیه می شود.

چه عواملی در این میان نقش دارد‌؟

بخشی از ریشه فقر در برخی قوانین و مقررات غیرعادلانه و برخی تصمیمات اقتصادی است و بخشی از آن نیز به ساختارهای اجتماعی مربوط می شود. بخشی دیگر هم به موارد غیرقابل پیش‌بینی مانند بیماری‌های لاعلاج، بلایای طبیعی و حوادث غیرمترقبه مربوط می شود.

با توجه به نقش عوامل متعدد در تولید فقر، نیاز به راهکاری جامع احساس می‌شود.

همچنان که عامل به وجود آمدن و گسترش فقر می تواند مجموعه‌ای از موضوعات متعدد باشد، برخورد ریشه‌ای با آن هم ابعاد مختلف تقنینی و مدیریتی پیدا می‌کند؛ لذا بایستی بسیاری از تصمیمات و پروژه‌های کشور، نسبت خود را با تولید یا انتشار فقر مشخص و معلوم کنند که آیا فلان پروژه یا فلان تصمیم، مستقیما یا غیرمستقیم منجر به تولید یا گسترش فقر خواهد شد یا نه، همچنان که درخصوص محیط زیست و امنیت اجتماعی،‌ این پیوست‌ها رعایت می شود.

پـروژه‌هـای مختـلف‌ بایــد استانداردهای مشخصی برای حفظ محیط زیست ‌رعایت کنند، در غیراین صورت به آنها اجازه فعالیت داده نخواهد شد؛ اما در رابطه با مساله عدالت اجتماعی و گرفتار شدن عده ای از هموطنانمان به فقر و محرومیت، چقدر این استانداردها مورد توجه قرار می گیرد؟

ببینید چطور برخی طرح ها و لوایح، به صرف این که منافع برخی اصناف را به مخاطره می‌اندازند از گردونه بررسی و تصویب خارج می شوند، اما این مساله چقدر در رابطه با دهک اقتصادی ضعیف جامعه اعمال می شود؟ به نظر می‌رسد، یک قشر اثرگذار و صاحب نفوذ اجتماعی، باید وکالت دفاع از محرومان و مستضعفان را در مجامع تصمیم‌گیری و اجرایی به عهده بگیرد که به اعتقاد بنده، صاحبان منابر، دانشگاهیان، خبرنگاران و هنرمندان بیش از همه می‌توانند با بیان و قلم و هنر خود به یاری فقرا و محرومان بیایند.

به نظرتان باید منتظر بمانیم تا فقر به‌صورت ریشه‌ای و بنیادین مرتفع ‌و عدالت اجتماعی به طور کامل برقرار شود؟

جواب این سوال ‌ منفی است، چون همین الان تکالیف مشخصی بر دوش حاکمیت و مردم است. نظام اسلامی موظف به تامین نیازهای محرومان و مستضعفان است و این رویکرد، یکی از مبانی جدی آموزه‌های دینی و گفتمان انقلاب اسلامی است که به صورت کاملا برجسته، در منویات و سیره عملی حضرت امام(ره) و رهبر معظم انقلاب تجلی دارد.

واقعیت آن است که دولت‌ها، به تنهایی قادر به تامین نیاز مستضعفان نیستند و این موضوع، مستلزم مشارکت آحاد مردم است. ‌آموزه‌های اسلامی هم سرشار از مفاهیم و تکالیف مهم دینی همچون زکات، صدقات، احسان و نیکوکاری است.

در رابطه با نهادی که بنده آنجا مشغول خدمت هستم، سال گذشته رقمی بیش از 1400 میلیارد تومان مشارکت مردمی داشتیم که نسبت به مدت مشابه سال 94، افزایش قابل توجهی یافته است و این نشان‌دهنده عزم راسخ مردم برای مقابله با فقر و محرومیت است.

آیا این عدد، پاسخگوی نیازهای حمایتی است؟

به هیچ وجه. درست است که این رقم، به ظاهر عدد بزرگی است، ولی واقعیت این است که نیاز امروز، خیلی بیشتر از این است و متاسفانه هنوز اتکای اصلی نهادهای حمایتی به اعتبارات دولتی است و این در حالی است که آنچه می‌تواند مشکلات را به حداقل برساند، ظرفیت بالای مشارکت‌های مردمی و منابع غیردولتی است.

برای افزایش مشارکت مردم چه برنامه‌ای دارید؟

لازمه افزایش مشارکت مردم، ارتقای سرمایه اعتماد اجتماعی است که به عنوان یک راهبرد اصلی از سال 94 در دستورکار کمیته امداد قرار گرفته است و همه تصمیمات و فرآیندها باید در راستای افزایش اعتماد عمومی باشد؛ آمارها و گزارش‌ها نیز حاکی است که از سال 94 تاکنون، شاهد افزایش اعتماد مردم هستیم. یکی از طرح‌هایی که توانسته بخوبی اعتماد مردم را جلب کند، طرح اکرام و محسنین است که در آن حدود 200 هزار یتیم و صد هزار کودک دارای سرپرست ناتوان به طور مستقیم تحت حمایت بیش از یک میلیون نفر از هموطنانمان قرار گرفته‌اند و سال گذشته بیش از 470 میلیارد تومان کمک کرده‌اند. در این طرح، هر حامی مشخصات کامل فرزند معنوی خود را می داند و با اطلاع از نیازها و شرایط فرزند معنوی خود، در رفع نیازها مشارکت می‌کند.

درخصوص زکات و صدقات هم مشارکت‌ها افزایش داشته است؟

در حوزه وجوه شرعی مانند زکات هم در سال 95، قریب 230 میلیارد تومان زکات واجب و مستحب جمع‌آوری شد که بر اساس عملکرد شش ماهه نخست سال 96، پیش‌بینی می‌کنیم این رقم تا پایان امسال به بیش از 300 میلیارد تومان افزایش یابد.

در رابطه با صدقات هم به دنبال استفاده از شیوه‌های نوین و بسترهای الکترونیکی به جای شیوه های فیزیکی قدیمی برای جمع‌آوری صدقات هستیم و تصمیم داریم ان‌شاءالله تا سال 1400 حداقل 80 درصد از وجوه نقدی را از طریق الکترونیکی جمع‌آوری کنیم. استفاده از اپلیکیشن، صدقه پیامکی و آسان پرداخت‌ها، مهم‌ترین شیوه های فعلی و آینده کمیته امداد برای جمع‌آوری صدقات خواهد بود.