خطر در کمین بازارهای تاریخی

به گزارش جام‌جم، آثار تاریخی زیادی در کشورمان وجود دارد که نیازمند مرمت و حتی در آستانه تخریب است، اما حکایت بازارهای تاریخی، حکایت دیگری است؛ این بازارها امروز و با توجه به قدمت و سبک معماری‌شان، به آثاری تاریخی نیز تبدیل شده‌ است. اما این بازارها فرسوده است و روزبه‌روز فرسوده‌تر می‌شود و خطر تخریب بشدت تهدیدشان می‌کند. از سویی، ادامه کسب و کار و تردد و حضور انبوه جمیعت کاسب و شهروند در آنها نیز مانع از مرمت و نوسازی مطلوبشان شده است؛ امری که نگرانی از وقوع اتفاقاتی تلخ و ناگوار شبیه فاجعه پلاسکوی تهران را در این اماکن قریب‌الوقوع کرده و همه را نگران.

اما حتی این نگرانی بزرگ هم نتوانسته دستاویز متقن و محکمی باشد برای آغاز مرمت و نوسازی اصولی و مطلوب این بازارهای تاریخی. درواقع وقتی به سراغ این بازارها می‌روی همه را هم مدعی می‌بینی و هم شاکی؛ همه نهادها، همه بازاریان و همه آنها که مستقیم و غیرمستقیم متولی و مسئول رسیدگی به این بحران و فاجعه احتمالی هستند.

کار بازار شیراز از بیمه شدن گذشته

بازاری حدودا 250 ساله است و یادگار کریم خان زند، اما فرسوده و منتظر جرقه‌ای برای سوختن و ویران شدن به‌دلیل فرسودگی تاسیسات و عدم نوسازی و مرمت.

محمد فرخ‌زاده، رئیس سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری شیراز مطمئن است که وضعیت بحرانی بازار وکیل، خطر را در یک قدمی آن قرار داده، زیرا وجود ساختارهای قدیمی، مشکلات تاسیسات برقی، سیستم‌های گرمایشی نامناسب، سازه‌های قابل اشتعال و مشکل تردد خودروهای اطفایی و امدادی در هنگام بروز حادثه ناایمن، احتمال آتش‌سوزی و تخریب بازار را افزایش داده است. آتش‌نشانی شیراز، اداره میراث فرهنگی را مقصر هرگونه حادثه احتمالی در این بازار می‌داند.

اداره میراث فرهنگی شیراز اما می‌گوید تاکنون هرکاری در توان داشته برای مرمت و بازسازی انجام داده، آن هم با اعتبارات خودش و بدون همکاری دستگاه‌های اجرایی مانند آتش نشانی، اداره برق و مخابرات، که پیش از آن تعهد همکاری داده بودند.

گلایه و شکایات ادارات مختلف اما دردی از نگرانی کسبه بازار وکیل کم نمی‌کند. آنها می‌گویند موقع بارندگی، آب باران به وفور از دهها نقطه به داخل حجره‌ها و دالان اصلی سرازیر می‌شود و باوجود سیم کشی‌های ناایمن و روکار هر لحظه ممکن است به وقوع فاجعه‌ای عظیم منجر شود.

بعضی‌هایشان می‌گویند از سرناچاری و به‌خاطر همکاری نکردن ادارات مسئول، خود به تعمیر حجره‌هایشان اقدام کرده‌اند و برخی گلایه‌مندند که چرا میراث فرهنگی دستشان را برای تعمیر بسته و مجوز تعمیر نمی‌دهد. عده‌ای از کسبه هم برای بیمه آتش‌سوزی مغازه به چند شرکت بیمه‌گر مراجعه کرده‌اند و پس از شنیدن جمله «بازار وکیل ناایمن است» پاسخی منفی برای بیمه دریافت کرده‌اند. این یعنی شرکت‌های بیمه‌گر هم می‌دانند که آتش‌سوزی و تخریب و خسارت دیدن در یک قدمی بازار وکیل است و صرف نمی‌کند بیمه‌ها به آن ورود کنند.

وضعیت نگران‌کننده بازار کرمان

بازار تاریخی کرمان هم حال و روز چندان بهتری از بازار شیراز ندارد، شاهدش هم سخنان علی عسگری، مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری کرمان که چندی پیش در این خصوص هشدار داده که سیم‌کشی مغازه‌ها و انبارها در بازار کرمان استاندارد نیست و غرفه‌های بازار حتی تجهیزات اولیه آتش‌نشانی را در اختیار ندارند و وضعیت انبارها نیز اسفبار است.

وی با اشاره به این‌که حدود 1200 اخطاریه به بازاریان داده شده که از طریق فرمانداری و دادستانی پیگیری خواهد شد، گفته است که باید صاحبان این واحدها با عبرت از حادثه پلاسکو، امنیت این ساختمان‌ها را بالا ببرند تا خود و سایر شهروندان در معرض خطر قرار نگیرند.

بازار بزرگ و جهانی تبریز هم اگرچه با مشارکت کسبه به خوبی مرمت شده، اما همچنان با دو مشکل نداشتن کفپوش و آشفتگی سیم‌های برق و تلفن در جای‌جای آن روبه‌روست. بازار تاریخی مشهد هم که قدمتش نسبت به سایر بازارهای تاریخی کشور کمتر است و به سال 1350 می‌رسد، از خطر فرسودگی در امان نیست.

در کنار میراث فرهنگی باشید
نه مقابل آن

غلامرضا میثاقیان، سرپرست اداره کل حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در این باره به جام‌جم می‌گوید: گرچه نگهداری و مرمت آثار تاریخی و ازجمله بازارهای قدیمی وظیفه سازمان میراث فرهنگی است و آنچه در توان دارد در این راستا انجام می‌دهد، اما باید چند نکته را نیز در این میان مدنظر قرار داد؛ اول این‌که سازمان میراث فرهنگی با محدودیت شدید منابع مالی مواجه است. دوم و مهم‌تر این‌که آثار تاریخی متعلق به همه ماست.

وی می‌افزاید: مگر نه این‌که کسبه بازار سالانه مالیات پرداخت می‌کنند و عوارض نوسازی به شهرداری می‌دهند، پس آیا اداره مالیات یا شهرداری نباید بخشی از عوارض دریافتی را برای نگهداری این بازار که میراث ملی است، بازگردانند. از سوی دیگر خود کسبه اگر در منزلشان با خرابی و نشت لوله آب مواجه شوند، مگر دست به جیب نشده و به تعمیر آن اقدام نمی‌کنند، پس چطور است برای مرمت حجره و بازار که محل کسب و درآمدشان است، همکاری و مشارکت نمی‌کنند و فقط چشم به کار و کمک دولت و میراث فرهنگی دوخته‌اند.

وی درخصوص مرمت‌های غیراصولی بازارهای تاریخی مثل سیم‌کشی‌های برق که خطر آتش‌سوزی را به دنبال دارد هم می‌گوید: با این‌که طبق قانون هرگونه دخل و تصرف در آثار تاریخی و ثبت ملی شده و حتی مرمت و بازسازی آنها باید با مجوز میراث فرهنگی و هماهنگی با کارشناسان این سازمان باشد، اما متاسفانه بسیاری از کسبه بدون هیچ گونه هماهنگی با میراث، دست به مرمت‌های غیراصولی مثل سیم‌کشی‌های برق زده‌اند.

گوش کسی بدهکار نیست

وی تصریح می‌کند: ما در خصوص این‌گونه مرمت‌های غیراصولی دربازارهای تاریخی، تمام راه‌های قانونی را رفته و بارها تذکر داده‌ایم، اما متاسفانه گوش کسی بدهکار نبوده، حتی در برخی جاها تحت فشار هم بوده‌ایم که مجوز لوله‌کشی گاز بدهیم که زیربار این درخواست خطرناک کسبه نرفته‌ایم.

سرپرست اداره کل حفظ و احیای بناها، و بافت‌ها و محوطه‌های سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تصریح می‌کند: ما اکنون در جاهایی که بازاریان حاضر به مشارکت برای مرمت شده‌اند، مثل بازار تبریز ورود کرده و درحال مرمت آنها هستیم و حتی در مواردی که می‌دانیم وضع درآمدی کسبه مساعد نیست هم ورود کرده و خودمان هزینه مرمت را پرداخت می‌کنیم.

میثاقیان با تاکید بر این‌که درنهایت اگر همدلی و همکاری همه کسبه و همچنین نهادهای مختلف نباشد، میراث به تنهایی توان بازسازی و نگهداری از بازارهای تاریخی را نخواهد داشت، تصریح می‌کند: از همین‌جا به بازاریان شیراز هم که گفته‌اند میراث فرهنگی مجوز مرمت نمی‌دهد، اعلام می‌کنم من خودم آماده امضای تفاهم‌نامه همکاری با آنها و اعطای مجوز مرمت هستم.