شعر حسان، یک خاطره آیینی

اولین دیدارتان با مرحوم حسان را یادتان هست؟

من با مرحوم حسان دیدار خصوصی‌ای نداشتم و هم کلام نشدیم متاسفانه. خاک بر او خوش باد.

ویژگی‌های شعر مرحوم چایچیان چه بود؟

از منظر نقد ادبی اگر بخواهیم به شعر حسان نگاه کنیم، می‌بینیم که ایشان از لحاظ فرم و محتوا خیلی نوآوری خاص و برجسته‌ای نداشتند. یعنی این‌گونه نبود که ایشان بخواهند افزوده‌ای و پیشنهادی جدی و جدید بر شعر آیینی داشته باشند و بخواهیم از ایشان کار خاص و متفاوتی ببینیم، اما چیزی که ایشان داشتند و کیمیای ایشان بود، همین سادگی غریب و عجیب شعرش بود.

یعنی سهل و ممتنع؟

سهل و ممتنع بله اما نه به معنی سهل و ممتنع سعدی. نوعی سادگی در بیان مضامین که برخاسته از روح پالوده و آراسته ایشان بود و به این برمی‌گردد که حسان شعرش را زندگی می‌کرد.

پس شعر چایچیان را کجای شعر آیینی ببینیم؟

شعر چایچیان یک خاطره آیینی بود. برگ برنده چایچیان مقبولیت شعرش بود. شعرش در حسینیه‌ها،مساجد، قهوه‌خانه و پشت ماشین‌ها رفت و این اتفاقا اصلا چیز کمی نیست. هرکسی از هر طبقه اجتماعی که بود به محض برخورد با شعر حسان با آن ارتباط برقرار می‌کرد. این خاصیت شعر او بود. علامه امینی شعر ایشان را شنیده و خوشش آمده و یک فرد عامی و درس نخوانده هم از شعر ایشان استقبال کرده است.

خب، استقبال این‌گونه آیا خطرناک نیست؟ یعنی این‌که هم طبقه نخبگانی ما و هم طبقه کم مطالعه‌تر ما به این شعر استقبال داشته باشند مثلا شاعران جوان‌تر ما را دچار سردر گمی نمی‌کند که کدام روش درست است؟

جواب این سوال را سال‌ها قبل حضرت خواجه داده است: قبول خاطر و لطف سخن خداداد است... واقعا نمی‌شود ایراد گرفت که چرا شعر حسان که در جاهایی شاید بتوان ایرادهای ادبی هم بر آن گرفت این‌گونه مورد استقبال قرار گرفته و در بین عموم مردم دست به دست می‌شود. حافظ هم همین‌گونه است هم بر پشت کامیون‌ها شعرش هست و هم در مهم‌ترین مراکز آکادمیک شعر و جهان حافظ واکاوی می‌شود. البته ناگفته نماند مهم‌ترین دلیل مقبولیت او اتصال قطره به اقیانوس است، یعنی اهل بیت علیهم‌السلام.

حسان و هم‌نسل‌هایش از ابزار و ادوات امروزی در انتشار شعرشان برخوردار نبودند این استقبال از کجا نشأت می‌گیرد؟

حسان، صادق بود. شعرش صادق بود. دروغ گفتن به مخاطب در شعر خیلی زود لو می‌رود. مردم این صداقت را دریافت کردند و این صداقت سینه به سینه رفت. امشب شهادت نامه عشاق امضا می‌شود را ببینید ... این شعر برای شب عاشوراست و یک جوری شروع شده انگار خود حسان در خیمه سیدالشهدا بوده و برای ما دارد گزارش می‌دهد. یعنی شاعر به یک درد و درک صمیمانه و شفاف رسیده و آن را روایت کرده است.

از لحاظ متعهد بودن به متون روایی و مقاتل شعر حسان را چگونه می‌بینید؟

دانستن این محتواها برای شاعر آیینی خیلی واجب و ضروری است و شاعری که در زمینه اهل بیت علیهم‌السلام قلم می‌زند اینها جزو ابزار اولیه کار او به شمار می‌رود، اما دانستن به تنهایی کافی نیست. دانستن به تنهایی کارکرد قوی و اساسی ندارد. حسان از دانایی به بینایی رسیده بود، به دیدار رسیده بود و همین نگاه شهودی و اشراقی باعث می‌شد که حسان در مضمون شعرش حاضر و ناظر باشد. نفسش غائب بود و نفسش حاضر بود. نفسی گرم و خدایی...

حسان به رغم شعرش که خیلی جاها خوانده شد و دیده شد متاسفانه تشییع جنازه غریبانه‌ای داشت، چرا؟

درست است. این نجابت، شفافیت و صداقت؛ این حقش نبود و ای کاش با حضور هموطنان و شاعران و عزیزان بیشتر و بهتر برگزار می‌شد. بماند که روزگار ما روزگار غریبی شده است و متاسفانه باید اعتراف کرد که زمانه زمانه ناپسندی شده و قدر خوبانمان را کمتر دانسته‌ایم.