روزی روزگاری حیات‌وحش

روند تغییرات کره زمین به سمتی پیش می‌رود که جمعیت حیات‌وحش کاهش یابد و حتی خطر انقراض نسل بسیاری از زیست‌مندان کره زمین را تهدید می‌کند. از نگاه کارشناسان، دخالت‌های انسانی بیشترین تاثیر را در روند کاهش جمعیت حیات‌وحش دارد که باید برای آن تدبیری اندیشیده شود، زیرا در صورت ادامه دخالت انسان در زیستگاه‌ها، نسل خود بشر نیز در معرض تهدید قرار خواهد گرفت.

صندوق جهانی حیات‌وحش در لندن اعلام کرده است از سال 1970 تا کنون، کره زمین 58 درصد از جمعیت حیات‌وحش خود را از دست داده است. بر اساس گزارش این صندوق، اگر چنین روندی ادامه یابد، زندگی دو سوم مهره‌داران تا سال 2020 تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.

آن‌طور که در گزارش این مجموعه جهانی ذکر شده، آمارها نشان می‌دهد جانداران اکوسیستم‌های آبی شامل رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و زمین‌های مرطوب تا‌کنون بیشترین لطمه را دیده‌اند. جمعیت گونه‌های آب شیرین از سال 1970 به این سو، 81 درصد کاهش داشته است. فعالیت‌های انسانی از قبیل تخریب زیستگاه‌ها، تجارت حیوانات وحشی، آلودگی هوا و تغییرات آب و هوایی روی روند کاهش جمعیت حیات‌وحش دنیا اثر گذاشته است. از سوی دیگر کارشناسان حیات‌وحش هشدار داده‌اند ششمین انقراض زمین در حال رخ دادن است و روند آن نسبت به آنچه در گذشته پیش‌بینی شده بود، شدیدتر است. کارشناسان مکزیکی در بررسی گونه‌های معمول و نایاب دریافتند جمعیت منطقه‌ای و بومی در بسیاری از نقاط زمین از بین رفته‌است.

به گفته آنان، افزایش جمعیت انسانی و مصرف بیش از حد، عامل این بحران است. آنها همچنین هشدار داده‌اند این وضعیت بقای تمدن بشری را تهدید می‌کند. در خلال این هشدارها، برخی کارشناسان ایرانی نیز اعلام کردند 90 درصد جمعیت حیات‌وحش کشور طی سه دهه اخیر از بین رفته و در برخی منابع نیز آمده 90 درصد جمعیت علفخواران کشور در این مدت از طبیعت حذف شده‌اند. آماری که البته از سوی برخی دیگر از کارشناسان رد می‌شود.

مستند نیست

محمد آیت‌اللهی، مدیر‌کل پیشین دفتر امور حیات‌وحش سازمان حفاظت محیط زیست آمارهای ارائه شده در زمینه حذف 90 درصد جمعیت حیات‌وحش کشور‌ را غیر منطقی توصیف می‌کند.

او به جام‌جم می‌گوید: ارائه چنین آماری با بزرگنمایی همراه بوده و درباره جمعیت حیات‌وحش غلو آمیز صحبت شده است. این آمار نمی‌تواند صحت داشته باشد.

آن‌طور که آیت‌اللهی توضیح می‌دهد آمارها باید توسط شکاربانان و محیط‌بانان در مناطق تهیه و به چنین آمارهایی استناد شود.

به اعتقاد او، حضور شکاربانان و محیط‌بانان در مناطق حفاظت شده و زحماتی که آنها می‌کشند، عاملی است که سبب شده از نسل حیات‌وحش ایران حمایت شود.

او ادامه می‌دهد: البته باید دید منظور ارائه‌دهندگان این آمار چه بوده و معتقدند نسبت به چند سال قبل جمعیت حیات‌وحش کاهش 90 درصدی داشته است، اما اگر منظور کاهش جمعیت در سه دهه اخیر بوده، قطعا چنین چیزی صحت ندارد.

زیستگاه‌ها بسرعت تخریب می‌شوند

مطالعات متعدد انجام شده از سوی دانشمندان نشان می‌دهد گونه‌های جانوری به‌طور چشمگیر با سرعتی بیش از میلیون‌ها سال قبل در حال انقراض هستند و حتی این انقراض‌ها با توجه به تاثیر از دست رفتن تدریجی تنوع زیستی نسبتا نادر بوده‌اند. کارشناسان دریافته‌اند یک‌سوم از این هزاران گونه‌ای که جمعیت‌ قابل توجهی از آنها از بین رفته، اکنون حتی جزو گونه‌های در معرض تهدید هم قرار ندارند و تا 50 درصد از تمامی گونه‌های جانوری منفرد در دهه‌های اخیر از بین رفته‌اند.

جمعیت میلیاردی پستانداران، پرندگان، خزندگان و دوزیستان در تمامی سیاره زمین از بین رفته‌ است. همچنین میلیاردها حیوان به دلیل کوچک‌ترشدن زیستگاه‌هایشان نابود شده‌اند. افزایش جمعیت کره زمین یکی از عواملی است که به کوچک شدن زیستگاه‌ها منجر می‌شود. افزایش سطح اراضی کشاورزی به منظور تامین غذای مورد نیاز بشر، جنگل تراشی، توسعه مناطق صنعتی و غیره عرصه را بر زیستمندان کره زمین ـ بجز انسان ـ تنگ کرده است. در ایران نیز کشاورزی ناپایدار و استفاده بیش از حد از منابع آب زیرزمینی برای تامین آب بخش کشاورزی، از 600 دشت کشور، 400 دشت را بحرانی کرده است. افزایش جمعیت دام اهلی در اراضی ملی، غذای علفخوران را کم کرده و به تبع آن، جمعیت گوشتخواران هم تحت تاثیر قرار گرفته است.

آن‌طور که حمید گشتاسب میگونی، مدیر‌کل دفتر زیستگاه‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست به جام‌جم می‌گوید‌ آمار دقیقی از این که زیستگاه‌های کشور طی سه دهه اخیر به چه میزان تخریب شده است، در دست نیست.

او می‌گوید: آماری که می‌توانم در این رابطه ارائه کنم، این است که در هر ثانیه بین 300 تا 350 متر مربع جنگل و مرتع و مناطق حفاظت شده در کشور نابود می‌شود.

گشتاسب میگونی عنوان می‌کند: کلا در طول چند دهه گذشته به دلیل تخریب‌هایی که داشته‌ایم، حیات‌وحش و تنوع زیستی کشور آسیب‌ دیده است، چراکه‌ وقتی محیط زندگی حیات‌وحش تخریب می‌شود، تاثیر منفی روی جمعیت آنها دارد‌.

بی‌خبری از حیات‌وحش

اگرچه آمار مستند و دقیقی از کاهش میزان جمعیت حیات‌وحش در دسترس نیست، اما هوشنگ ضیایی، کارشناس حیات‌وحش در این ارتباط به جام‌جم می‌گوید: جمعیت حیات‌وحش بر اساس آماربرداری‌های سال گذشته، نسبت به سال‌های قبل کاهش نداشته و خوشبختانه افزایش جمعیت هم داشته‌ایم، اما نسبت به دهه‌های قبل جمعیت حیات‌وحش خیلی کاهش داشته است. البته نمی‌توانم در این رابطه عدد دقیقی اعلام کنم.

او درباره دلیل نبود آمار دقیق درباره جمعیت حیات‌وحش می‌افزاید: سال‌هاست از یوزپلنگ آماربرداری می‌کنیم و هنوز نمی‌توانیم بگوییم 40 قلاده یوزپلنگ داریم یا 60 قلاده، زیرا آماربرداری گوشتخواران مشکل است. با دوربین‌هایی که داریم در برخی مناطقی که تصور می‌کردیم پلنگ و شاه روباه وجود ندارد، ‌موفق به ثبت این حیوانات شده‌ایم. زیرا معمولا گوشتخواران شبگرد هستند و خود را مخفی می‌کنند، بنابراین ارائه آمار دقیق از آنها کار دشواری است.

به گفته ضیایی، کمبود پرسنل سازمان حفاظت محیط زیست، کاهش اعتبارات این سازمان و به تبع آن کمبود اعتبارات آماربرداری‌ها سبب شده آماربرداری جمعیت حیات‌وحش با مشکل مواجه شود.

آن طور که او می‌گوید ‌در کشورمان جمعیت حیات‌وحش به مناطق خاصی محدود شده است؛ مثلا در گذشته گورخر در تمام کویرهای کشور از کرمان تا اصفهان و ابرقو مشاهده می‌شد، اما اکنون تعدادی گورخر در توران و بهرام گور وجود دارد.

جمعیت این علفخوار بر اساس آمار خوشبینانه 2000 و بدبینانه 1500 راس بود که امروز به 450 راس رسیده است. این آمار از کاهش 90 درصدی جمعیت گورخر حکایت دارد.

این کارشناس حیات‌وحش می‌گوید: بیش از یک میلیون قبضه سلاح در دست مردم است و خیلی‌ها نیز که چیزی برای شکار ندارند،‌ لطمه زیادی به جمعیت حیات‌وحش کشور وارد می‌کنند، زیرا تعداد زیادی از افراد، فرهنگ شکار کردن ندارند و به هر موجود زنده‌ای تیراندازی می‌کنند.

با توجه به گفته کارشناسان باید تاکید کرد تخریب زیستگاه‌ها، اشغال چشمه‌ها توسط گوسفندان، خشکسالی‌های اخیر، حمله سگ‌های گله به حیات‌وحش، رقابت غذایی بین دام اهلی و حیات‌وحش همچنین وجود بیماری‌های مشترک عواملی است که بر جمعیت حیات‌وحش تاثیر گذاشته است، بنابراین برای حفظ اندک باقیمانده حیات‌وحش کشور باید راهکارهایی اجرا کرد که مانع تخریب بیشتر محیط زیست کشور شود.

لیلامرگن