سوگواری‌های مجازی برای مرگ‌های واقعی

جالب‌تر این بود که تقریبا در همان بازه زمانی بهمن فرزانه، مترجم بزرگ ایرانی که پای آثار بزرگی چون «صد سال تنهایی» مارکز را به ایران باز کرده بوده، با حضور افرادی کمتر از انگشتان دو دست تشییع جنازه شد و همین اتفاق هم بازار حاشیه‌ها و اظهارنظرها و ... را خیلی داغ‌تر کرد.

این سال‌ها کمتر با تشییع جنازه‌های جنجالی تا این حد خلوت یا شلوغ روبه‌رو بوده‌ایم و می‌توان گفت جامعه نسبتا برخورد متعادلی با آن داشته است. هر چند بازار سلفی‌بگیران در تشییع جنازه هنرمندان و افراد مشهور همچنان تا حدی خود را حفظ کرده است و هرگز حذف نشده است، اما نه با بی‌نهایت ازدحام که جلوی برگزاری مراسم را بگیرد روبه‌رو بوده‌ایم و نه با تشییع جنازه‌های ده نفره.

آیا به تعادل رسیده‌ایم؟

شاید با خود فکر کنید چه خوب که جامعه در این مسیر به تعادل نسبی رسیده است. اما این نگاه و روایت تا جایی درست است که بخواهیم جامعه و محیط بیرونی را نگاه کنیم و از فضای مجازی غافل باشیم. طی یک هفته گذشته سه هنرمند شناخته‌شده دیگر هم درگذشته اند که نگاهی به اتفاقات مردمی پس از مرگ آنها هم خود می‌تواند جالب باشد. پس از درگذشت عزت‌ا... انتظامی، بازیگر مطرح کشورمان که به او لقب آقای بازیگر داده شده، به طرفه‌العینی فضای مجازی پر شد از عکس‌های این هنرمند. هر کس سعی می‌کرد خودش یک رسانه باشد و بخواهد خبر را زودتر از دیگران اطلاع‌رسانی کند. گویی رقابتی که اصولا بین رسانه‌های بر خط یا همان خبرگزاری‌ها و سایت‌های خبری حاکم است، حالا به میان مردم آمده و همه در حال تلاش هستند تا خبر را زودتر از دیگری مخابره کنند. هر کسی با هنرمند متوفی عکسی دارد، آن را سریعا منتشر می‌کند و حتی اگر با مجسمه او و در خانه‌موزه‌اش هم تصویری را ثبت کرده، درست در همین روز آن را نشر یا بازنشر می‌کند و گویی حس می‌کند با این کار وظیفه‌ای را به انجام رسانده است. این کار را قبلا هنرمندان و سلبریتی‌ها انجام می‌دادند و محکوم می‌شدند به این‌که با انتشار عکس با فلانی می‌خواهند بیشتر دیده شوند، اما حالا این تب بیشتر دیده شدن ظاهرا طیف گسترده‌ای از جامعه را فراگرفته است و علاوه بر آن همه قصد دارند طوری به دیگران بگویند که دیدی من هم خبر دارم! یا دیدی من زودتر از تو خبر شدم! شاید بگویید این‌طور نیست و مردم فقط می‌خواهند ناراحتی‌شان را ابراز کنند. اگر کسی قصد بیان ناراحتی خود را داشته باشد، لااقل چند جمله را با حسی از فلان بازی به یاد ماندنی و ... فرد متوفی می‌نویسد، نه این‌که متن خبری یک کانال بارها و بارها کپی شده و در اینستاگرام منتشر شود.

تشییع جنازه‌های خلوت

حالا در برابر این ازدحام مجازی که گاهی آدم را خسته و دلزده هم می‌کند، عکس‌های مراسم تشییع جنازه‌ها را ببینید. در آیین خاکسپاری انتظامی با جمعیت زیادی روبه‌رو بودیم، اما همان‌طور که خیلی‌ها گفتند تصور حضور جمعیت خیلی بیشتری برای این آیین می‌رفت و آقای بازیگر بدرقه چندان باشکوهی را تجربه نکرد.

درست چند ساعت بعد از فوت انتظامی، ضیاءالدین دری، کارگردان مطرح تلویزیون و سینما که آثار برجسته‌ای چون «کیف انگلیسی»، «کلاه پهلوی» و ... را در کارنامه خود دارد، درگذشت و آیین خاکسپاری‌اش درست روز بعد از مراسم تشییع پیکر انتظامی برگزار شد؛ مراسمی خلوت و کم‌جان که نه‌تنها مردم در آن حضور نداشتند، بلکه خبری از حضور بازیگران هم نبود. اگر یک‌چهارم بازیگران همین دو سریال پر بازیگر هم در این آیین حضور پیدا می‌کردند و به انتشار عکس‌های خود با هنرمند متوفی اکتفا نمی‌کردند، شاهد چنین خداحافظی‌های کم‌فروغی نبودیم.

روز گذشته مراسم تشییع پیکر صادق صندوقی، تصویرگر پیشکسوت کتاب‌های کودکان و نوجوانان و کتاب‌های درسی هم به مراتب کم‌فروغ‌تر از این دو آیین برگزار شد و کار به جایی رسید که می‌توان گفت اندکی شلوغ‌تر از تشییع جنازه زنده یاد بهمن فرزانه - که در ابتدای گزارش ذکرش رفت - برگزار شده است. این هم در حالی است که از چهارشنبه تا جمعه فضای مجازی پر بود از کارت‌های صد‌آفرین و هزار آفرین و سایر تصویرگری‌های به‌یادماندنی این هنرمند.

محفلی برای...

با این اوصاف ذهن پر می‌شود از سوالات مختلف. آیا تشییع جنازه‌های هنرمندان پیش از این محلی برای خودنمایی بوده است؟ و حالا با وجود فضای مجازی تمایل کمتری برای حضور در این آیین‌ها وجود دارد؟ آیا آیین نیک مشایعت درگذشتگان دیگر برای مردم، هنرمندان و جامعه شکل و حال سابق را ندارد و تنها به محلی برای خودنمایی بدل شده است؟ این ادعا چندان خلاف واقع نیست، چرا که هنرمندان حاضر در این مراسم‌ها هم پشت تریبون می‌روند و دیگر از خاطرات هنرمند درگذشته حرف نمی‌زنند. مخالف‌خوانی‌ها و لوس‌بازی‌ها جای مرور خاطرات را گرفته و هرچه صف نماز میت کوتاه‌تر می‌شود، صف سخنرانان طولانی‌تر می‌شود، صف آوازخوانان طولانی‌تر می‌شود، صف از یاد برندگان طولانی‌تر می‌شود... آیا تشییع جنازه‌ها هم کارکرد خود را از دست داده‌اند؟

زینب مرتضایی فرد