امنیت غذایی داریم اما شکننده است

این درحالی‌که است که ایران نیز با توجه به تغییرات اقلیمی خاصی که طی چند سال اخیر تجربه کرده می‌بایست در این زمینه گام‌های مؤثری برداشته و برای آینده امنیت غذایی خود برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشد.
ازاین‌رو جام جم آنلاین گفت‌وگویی با دکتر آراسب دباغ‌مقدم، عضو کمیته تخصصی بهداشت و سلامت مواد غذایی سازمان نظام دامپزشکی داشته که در ادامه می‌خوانیم.

• علم کشاورزی در سراسر جهان به چه موضوعی تعبیر شده است؟
قبل از مطرح‌شدن بایدهای ایران در این زمینه بد نیست کمی توضیح درباره این روز داشته باشیم. در سازمان‌های وابسته به سازمان ملل یک سازمانی داریم به نام فائو یا سازمان غذا و کشاورزی جهانی که قدیم به هر دلیلی نام این سازمان را ترجمه می‌کردند سازمان خواربار جهانی؛ بنابراین از اسم این سازمان کاملاً مشخص است که جهت گذاری‌ها به چه سمت است. اما بطور کلی علم کشاورزی در تمام دنیا علم تولید غذاست، پس این علم عملاً کمک می‌کند از گرسنگی خارج شویم . تمام شاخه‌های مختلف مثلاً کشاورزی و دامپروری نیز در این گروه قرار دارند.

• اهمیت نام‌گذاری روز جهانی غذا در چیست و چطور این روز انتخاب‌شده است؟
سازمان فائو با توجه به رویکرد و دستور کارش یک روز را تحت عنوان روز «جهانی غذا» نام‌گذاری کرده است. بنابراین عموماً بحث رویکرد این سازمان تسهیل تولید غذا است و به دنبال توجه دادن به مسئولان بلندپایه کشورها است تا این سیاست‌گذاران متوجه شوند علی‌رغم تمام پیشرفت‌های فعلی گرسنگی هنوز در جهان وجود دارد و تعداد زیادی از ساکنان این کره خاکی گرسنه هستند.

• تعبیر گرسنگی چه زمانی مطرح می‌شود؟
بر اساس اصول علمی گرسنگی به دو بخش تقسیم‌بندی می‌شود یک گرسنگی ظاهری داریم و یک گرسنگی شدید داریم. این درحالی‌که است که اگرچه جمعیت زیادی از جهان شاید ظاهری سیر باشند، اما درگیر گرسنگی هستند که به چشم دیده نمی‌شود. ازاین‌رو باید برای آن گروه برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشیم؛ نکته قابل‌توجه اینجاست که این بخش بسیار قابل‌توجه و نگران‌کننده است. اما گروهی هم هستند که درگیر گرسنگی شدید هستند مثل کشورهای کمتر توسعه‌یافته که هرسال آمارهای مختلفی هم از آن منتشر می‌شود. در این بخش درگیر مباحث زیربنایی هستیم، مثلاً مسائلی مثل آب‌وخاک به‌عنوان مسائل زیربنایی کشاورزی و تولید غذا مطرح است.

• ظرفیت تولیدی کشورها در افزایش یا کاهش گرسنگی چیست؟
ببینید بالاخره ظرفیت کشورها در تولید غذا متفاوت است. در این زمینه مسائل مختلفی ازجمله موارد اقتصادی تأثیرگذار است. البته نباید جایگاه کنسرسیوم‌های در کشاورزی را نادیده گرفت. براین اساس می‌توان ظرفیت‌های تولیدی هر کشور را برنامه‌ریزی کرد و براساس آن نسبت به امنیت غذایی مناطق مختلف ارائه راهکار کرد.

• نقش فناوری‌ها در تولید غذا را چطور ارزیابی می‌کنید؟
ببینید اصولاً امکانات بالایی ازنظر طبیعی در ایران وجود دارد، اما به دلیل عدم استفاده از فناوری‌های نوین یا مدیریت منطقی به‌صورت بهینه مشکلاتی در تولید و تأمین خوراک ایجاد می‌شود. به‌عنوان‌مثال عدم استفاده از امکانات به‌روز آب‌رسانی و آبیاری اشتباه و عدم استفاده از دانش کارشناسان و متخصصان تولید غذایمان آن‌طور که باید و شاید نیست. البته نکته دیگری که حاصل این مشکلات است موضوع وابستگی به برخی نهاده‌های غذایی است به‌عنوان‌مثال نهاده‌های دامی مثل ذرت، سویا، علوفه، دانه‌های روغنی که خیلی‌ وقت‌ها وابسته به خارج هستیم. یا در بخش طیور که ظاهراً داخلی است می‌بینیم وابستگی داریم. همه این موارد باعث شده که اگرچه امنیت غذایی داریم اما این امنیت شکننده باشد.

• نقش دلال‌ها در امنیت غذایی واقعاً چیست؟
در بحث‌ امنیت غذایی چند نکته مهم است، یکی سهولت دست‌یابی و فراهم بودن است. در این زمینه به‌نوعی می‌توان گفت هم توزیع نقش دارد و هم تولید بومی. به این معنی که تولید همه نوع غذا را نداریم. بنابراین اینجا یک‌باره پای دلال‌ها به میان خواهد آمد. این روند دستیابی آسان به غذا را در بخش مصرف با چالش روبرو می‌کند. شاهد مثال این است که در پاره‌ای از دوران تولیدکننده در مزارع محصول عمده و زیادی تولید کرده ولی با توجه به حضور فعال دلال‌ها این محصول به بازار مصرف نمی‌رسد و درنهایت فاسد شده و از بین می‌رود.

• تعاونی‌ها در این زمینه چه جایگاهی دارند؟
به نکته خوبی اشاره کردید، وقتی در بخش تولید بیمار هستیم و دلال‌ها نیز از فرصت استفاده می‌کنند قطعاً توسعه تعاونی‌های روستایی می‌تواند عملکرد بهتری در تولید برایمان ایجاد کند. تعاونی‌هایی که خود کشاورزان سهامدارش هستند می‌تواند بهترین گزینه برای بهبود شرایط تولید و خروج دلال‌ها از بازار باشد. این روند در گسترش سفره‌های مردم نیز اثرگذار است.

• در این زمینه لطفاً بیشتر توضیح دهید.
ببینید موضوع تولید اقتصادی و قیمت مناسب در تأمین غذا تأثیرگذار است. امروز در دهکده جهانی این بحث مطرح است که افراد چه درصدی از درآمد ماهیانه خود را صرف خرید غذا می‌کنند، این عدد در کشورهای مختلف متفاوت است. مثلاً در یک کشور 15 یا 16 درصد درآمد ماهانه صرف خرید غذا می‌شود، بقیه صرف سایر امور زندگی‌شان می‌شود و در برخی کشورها این درصد به 50 تا 70 نیز خواهد رسید. بر همین اساس می‌گویند سفره مردم کوچک یا بزرگ‌شده است. حالا اگر به کاهش هزینه تحمیل‌شده دلال‌ها به خرید غذا توجه داشته باشیم با حذف این افراد از چرخه تولید غذا قطعاً زمینه کاهش قیمت غذا و درنتیجه گسترده‌تر شدن سفره‌ها را فراهم کرده‌ایم.

• با توجه به شرایط آب و هوایی ایران آیا واقعاً کشاورزی که اولین مرحله از تولید غذا است منطقی خواهد بود؟
البته واقعاً این بحث در کشورهای مختلف تعبیر متفاوتی دارد و درباره چنین نظر کلانی واقعاً باید با دقت اظهارنظر کرد. ولی من از دید خودم می‌گویم، اصولاً ما تعیین نکرده‌ایم که می‌خواهیم کشور صنعتی باشیم یا کشاورزی؛ یا اینکه هر دو را هم‌زمان می‌خواهیم. این چالشی است که باید واقعاً برای آن برنامه‌ریزی کنیم تا بتوانیم در بخش تعیین‌شده روند توسعه را تجربه کنیم.
ببینید در بخش صنعت وابستگی‌مان بسیار زیاد است. یکی از نشانه‌های اصلی نیز صنعت خودرو است که با بیش از نیم‌قرن سابقه فعالیت هنوز وقتی اسم تحریم می‌آید و شرکت‌های خارجی چهارتا قطعه را نمی‌دهند کل صنعت خودروسازی‌ ایران با چالش روبرو می‌شود. این درحالی‌که است که در بخش کشاورزی کمترین وابستگی به خارج از کشور راداریم، یعنی می‌تواند تا حد زیادی خودمان تولیدکننده باشیم حتی با امکانات فعلی که در داخل کشور است.
اما به دلیل بهره‌وری پایین متأسفانه منابع را از بین می‌بریم؛ حالا با این شرایط باید به افرادی که همیشه به بخش کشاورزی گلایه دارند که نمی‌توانیم در این زمینه تولیدکننده باشیم باید یادآوری کنیم، استفاده بهینه از منابع می‌توانیم تولید قابل‌توجهی داشته باشیم. این درحالی‌ است که جمعیت بالایی از ایرانیان در روستاها و نزدیک مزارع زندگی می‌کنند یا اینکه حرفه آنها کشاورزی است، درحالی‌که بسیاری از کشورها چنین امتیازی ندارند. به‌عنوان‌مثال آمریکا فقط 5 درصد جمعیت کشاورز دارد و ما با جمعیت 15 تا 20 درصدی روبرو هستیم، بنابراین می‌توانیم با مقایسه میزان تولیدات مشکل اصلی را بیابیم. البته نباید فراموش کنیم خیلی از کشورها مثل هلند کلاً به‌اندازه یک یا دو استان ایران جمعیت دارد. اما با استفاده از فناوری چند درصد از محصولات کشاورزی کل جهان را تولید می‌کند؟ پس پاسخ به سؤال شما این است که می‌توانیم در بخش کشاورزی حتی با همین منابع موجود و شرایط آینده پیشرفت‌های قابل‌توجهی داشته باشیم اگر بتوانیم بهره‌وری را بالا ببریم و از فناوری‌های نوین روز دهکده جهانی استفاده کنیم.

عماد عزتی / جام جم آنلاین