حاکمیت مسئول امنیت غذایی پایدار است/ امنیت غذایی در گروی آمایش سرزمین

از این رو جام جم آنلاین گفت‌وگویی با دکتر حسین شیرزاد رئیس هیئت مدیره و مدیرعامل سازمان مرکزی تعاون روستایی داشته تا از وی درباره اهمیت تعاون روستایی در کاهش مشکلات بخش کشاورزی یا همان امنیت غذایی کشورمان بپرسد که در ادامه می‌خوانیم.

• اهمیت توسعه روستاها در جلوگیری از ایجاد بحران غذا چیست؟
افکار عمومی معمولا غذا و روستا را در کنار هم می‌بینند، چون کشاورزان منبع اصلی تولید مواد خام غذایی بوده و کشاورزی هم در حال حاضر تقریبا تماما در مناطق روستایی انجام می‌شود. به همین دلیل ذهن‌ها اغلب یک رابطه گسست ناپذیر بین توسعه غذایی و توسعه روستایی می‌بینند که این ذهنیت، هم درست است و هم نادرست. از دیدگاه تخصصی توسعه روستاها مقوله‌ای جدا از توسعه کشاورزی و امنیت غذایی است. هرچند به دلیل همپوشانی جدا از هم نیستند. بطور کلی توسعه روستایی نیازمند بهبود شرایط معیشتی و درآمدی روستانشینان است و درآمد اغلب روستانشینان به کشاورزی وابسته است و در نتیجه توسعه کشاورزی یکی از مولفه‌های اصلی توسعه روستایی است. اما همه توسعه روستایی به توسعه کشاورزی باز نخواهد گشت. امروز بخش مهمی از زنجیره ارزش تولید مواد غذایی در خارج از محیط‌های روستایی رخ می‌دهد. مثل تولید نهاده‌هایی مانند، ماشین آلات، کود، سم، آموزش‌های حرفه‌ای که تمام این عناصر در توسعه کشاورزی و امنیت غذایی نقش دارند و ضعف در آنها موجب بحران غذایی خواهد شد.
به این ترتیب در پاسخ به سئوال شما باید گفت اولا باید توسعه روستایی و توسعه کشاورزی را از هم تفکیک کرد، ثانیا کشاورزی را فقط محدود به زراعت و باغبانی و دامپروری ندانست، زنجیره تولید کشاورزی از قبل از مرزعه شروع می‌شود که در مرحله تولید در مزرعه ادامه خواهد یافت و تا بعد از مزرعه و بازرگانی محصولات غذایی و کشاورزی امتداد خواهد یافت.
پس امنیت غذایی فقط به توسعه روستایی بستگی ندارد. هرچند که توسعه روستایی اثرات فراوانی در توسعه منابع انسانی شاغل در تولید کشاورزی چه به لحاظ تعداد افراد شاغل چه به لحاظ کیفیت نیروی انسانی خواهد داشت.

• با توجه به افزایش مهاجرت روستاییان به شهرها و شهرستان‌های بزرگتر بحرانی در تامین غذا نداریم؟
حاکمیت موظف به ایجاد امنیت غذایی است، بدین معنی که باید غذا به مقدار کافی با کیفیت مناسب در طول زمان در دسترس و قابل تهیه باشد. بحران وقتی ایجاد خواهد شد که ریسکی در فرآیند امنیت غذایی پایدار رخ داده باشد. به همین دلیل هیچ بحرانی فعلا در تامین غذای پایدار نداریم.
اما مشکلاتی است که اگر توجه کافی نشود ممکن است در آینده به بحران غذایی منجر شود. این مشکلات هم در بخش تولید است و هم در بخش بازرگانی هرچند مصرف هم درگیر مشکلاتی است. مصرف بی‌رویه و مسرفانه و دورریز بیش از حد مواد غذایی هم می‌تواند منجر به بحران بشود. بطور کلی یکی از مهمترین مشکلاتی که داریم تغییرات اقلیمی و کاهش آب قابل مصرف در کشاورزی است و در پی آن بهره‌وری پایین تولید نگران کننده شده است.

• استقرار جمعیت روستاها اصولا چه دستاوردی خواهد داشت؟
اصولا دو برداشت عمده در مورد سیاست‌ مناسب برای توسعه کشاورزی از طریق توسعه روستایی وجود دارد. یک نگاه معتقد است که باید با توسعه روستایی جمعیت و بویژه جمعیت جوان و مولد را در روستاها ماندگار کرد تا زمین‌های کشاورزی رها نشوند یا تغییر کاربری پیدا نکنند؛ مهمتر اینکه شهرها توان جذب این مقدار نیروی کار را نداشته و جمعیت یاد شده تبدیل به حاشیه نشین خواهد شد که مشکلات دیگری برای اقتصاد و اجتماع ایجاد می‌کند، لذا تثبیت در روستاها هم برای روستا خوب است و هم برای شهرها. اما دوم اینکه گروهی معتقدند زمین‌های کشاورزی توان پاسخگویی به تعداد زیاد جمعیت را ندارد. یعنی زمین مرغوب کشاورزی که زیاد نمی‌شود لذا اگر جمعیت مولد روستایی زیاد شود در نتیجه قطعات کشاورزی کوچک خواهد شد و در نهایت بهره‌وری کاهش و تولید هم کم خواهد شد که از لحاظ اقتصاد مقرون به صرفه نیست. این درحالی است که در میان دو دیدگاه، دیدگاه سومی هم وجود دارد که می‌توانیم در روستاها اشتغال ایجاد کنیم.

• منظور شما از اشتغال روستایی چیست؟
روستاها تنها محل تولید محصولات کشاورزی نیست. بسیاری از صنایع کوچک و متوسط می‌توانند در روستاها ایجاد اشتغال کنند و چه بهتر که این صنایع مرتب با کشاورزی باشند. مثلا صنایع فرآوری غذایی، بسته بندی، تولید نهاده‌های کشاورزی و غیره. پس باید به این نکته اعتقاد داشته باشیم که آبادانی روستاها برای دستیابی جمعیت روستایی به حقوق شهروندی بسیار مهم است و البته باید جمعیت روستاها به مشاغلی غیر از کشاورزی هم دسترسی داشته باشند تا واحدهای کشاورزی به جای کوچک‌شدن روند فعالیت یکپارچه را آغاز کنند. این راهکاری است که مانع از ایجاد اختلال در امنیت غذایی خواهد شد.

• بهره‌وری پایین از کجا ناشی می‌شود؟
معمولا از دانش ناکافی کشاورز، کوچک بودن واحدهای تولیدی، عدم امکان استفاده از کشاورزی مکانیزه، عدم امکان استفاده از مزایای تولید انبوه، ناتوانی در تولید محصولات بازار پسند و مواردی از این قبلی که همگی به خوبی در قالب تولید تعاونی قابل رفع هستند.

• طرح آمایش سرزمین چه تاثیری در امنیت غذایی کشورمان دارد؟
آمایش سرزمین یعنی تعیین اینکه چه بخشی از کشور برای انجام چه کارهایی مناسب است. کجا صنعت رشد کند؟ کجا کشاورزی؟ کجا جمعیت سکنی کند یا اینکه کجا کسی نباید سکونت داشته باشد. پس در بخش کشاورزی دقیقا باید ببینیم کدام مناطق مستعد کشاورزی هستند یا اینکه اصولا نباید در کجا کشت کنیم یا اینکه بهتر دامپروری یا سایر موارد را توسعه دهیم؟ متاسفانه به رغم تاکید مکرر کارشناسان و بخش اعظم مسئولان اجرایی هنوز ما آمایش سرزمینی در کل و برای بخش کشاورزی بخصوص نداریم. از همین رو می‌بینیم جایی که اصولا مناسب کشت صیفی نیست درحال تولید صیفی هستیم و جایی که باید صیفی تولید کنیم محصولات دیگری تولید می‌شود. صنایع لبنی جایی مستقر و متمرکز شده‌اند که اصولا تولید شیر در منطقه وجود ندارد. همه جا مرغداری می‌زنند و بعد ناچار می‌شوند هزینه‌های گزافی برای گرم کردن سالن یا انتقال مرغ‌ها به کشتارگاه بپردازند.
اگر آمایش سرزمین کشاورزی طراحی و اجرایی شود قطعا مسیر حرکت به سوی توسعه کشاورزی و امنیت غذایی بسیار روشنتر و هموارتر است. سرمایه‌گذاری‌ها هدفمندتر، منطقی‌‌تر و ضایعات کاهش قابل توجهی خواهد داشت. این درحالی است که بحران‌هایی مثل بحران‌های اقلیمی و کمبود آب به حداقل می‌رسند و همه این موارد مساوی است با امنیت غذایی بالاتر.

عمادعزتی/ جام جم آنلاین