تاثیر ضعیف مقاوم سازی دولتی

: مقاوم سازی در علم مهندسی عمران به معنای بالا بردن مقاومت یک سازه (ساختمان) در برابر نیروهای وارده است. امروزه از این اصطلاح بیشتر درباره نیروی زلزله استفاده می شود.

کد خبر: ۱۱۹۵۰۱

از دیدگاه علمی ، مقاوم سازی واژه کاملا درستی برای این منظور نیست ؛ چراکه منظور از اصطلاح «مقاوم سازی» به طور قطع بالا بردن مقاومت در برابر نیروی زلزله نیست ، بلکه منظور بهبود عملکرد اجزای سازه (ساختمان ) در برابر نیروی زلزله است. به همین دلیل اصطلاح «بهسازی» و در حالت خاص برای نیروی زلزله ، «بهسازی لرزه ای» اصطلاح بهتری است.
از دیدگاه علمی همه ساختمان هایی که براساس اصول و ضوابط حال حاضر آیین نامه های طراحی ساختمان ها اجرا نشده اند نیاز به مقاوم سازی دارند که خود 2 دسته اند:
1- آنهایی که پیش از تدوین آیین نامه های مربوط طراحی و اجرا شده اند و در زمان اجرای آنها آیین نامه ها و مقررات موردنیاز در کشور وجود نداشت.
2- آنهایی که در سالهای اخیر ساخته شده اند ؛ اما متاسفانه به دلیل کوتاهی کارفرمایان و اطلاع نداشتن آنها از اصول ساخت و ساز ، دست مهندسان متعهد را از کار کوتاه کرده و می کنند و به همین دلیل مسائل فنی لازم رعایت نمی شود یا به دلیل دسترسی نداشتن به مصالح و دانش فنی مناسب امکان رعایت اصول فنی وجود ندارد.
از دیدگاه علمی ، امکان مقاوم سازی همه این گونه ساختمان ها به لحاظ زمان ، هزینه و راهکار اجرایی وجود ندارد؛ چراکه به این ترتیب تقریبا باید همه کشور را دوباره ساخت. جا دارد ساختمان ها را به 4 دسته تقسیم کنیم:
1- ساختمان های حیاتی که به دلیل نوع کاربری و استفاده ای که دارند امکان انتقال تجهیزات را نداشته و از طرفی باید عملکرد خود را بعد از زلزله نیز حفظ کنند. مانند: مراکز درمانی ، ایستگاه های مخابراتی و تلویزیونی ، مراکز امنیتی ، پالایشگاه ها و ....
2- ساختمان هایی که در حال حاضر شرایط خاصی ندارند ؛ اما پس از زلزله به عنوان مراکز خدماتی و کمک رسانی موردنیاز هستند و لازم است که سرپا باشند ، مانند برخی سوله ها، مساجد ، مدارس ، مراکز مدیریت کلان و مراکز مدیریت بحران.
3- ساختمان هایی که پیش و پس از زلزله اهمیت خاصی ندارند ، ولی در صورت آسیب ، تلفات جانی زیادی در پی خواهند داشت مانند: مراکز عمومی ، استادیوم ها و برجها.
4- ساختمان های معمولی که هیچ کدام از موارد بالا را شامل نمی شود مانند: منازل مسکونی ، ساختمان های اداری و تجاری معمولی.اهمیت و نیاز مقاوم سازی از دیدگاه کلان به ترتیب از شماره یک شروع و تا شماره 4 کاهش پیدا می کند. مقاوم سازی دسته یک و دو کاملا به عهده دولت است.
دسته 3 میان دولت و کارفرمایان خصوصی (مردم) مشترک بوده و دسته 4 کاملا به عهده مردم است. نکته مهم اینجاست که در مقاوم سازی دسته یک و 2 تقریبا تاثیر مستقیم در کاهش تلفات زلزله ندارد و تنها مقاوم سازی دسته 3 و 4 است که در کاهش مستقیم تلفات زلزله نقش دارند ؛ اما بدیهی است که هزینه و زمان لازم برای مقاوم سازی دسته 3 و 4 به قدری زیاد است که عملا این موضوع را غیرممکن ساخته و به همین دلیل است که توجه دولت به دسته یک و دو و در موارد کمی به دسته سوم معطوف شده است.
روش و هزینه انجام مقاوم سازی
در حال حاضر در کشور ما تنها مرجع مقاوم سازی دستورالعملی است که به وسیله سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور با همکاری پژوهشکده مهندسی زلزله ، با عنوان «دستورالعمل بهسازی لرزه ای ساختمان های موجود» تدوین شده است. متاسفانه روش اجرای این دستورالعمل هنوز به طور کامل برای کارشناسانی که از آن استفاده می کنند ، مشخص نیست و هنوز مراکز مختلف در خصوص شیوه استفاده از آن توافق ندارند و متخصصان به سلیقه خود آن را اجرا می کنند. مراحل انجام مقاوم سازی به این صورت است: 1- ابتدا بازرسی از ساختمان و ارزیابی اولیه و کیفی انجام می شود. 2- بازرسی کامل و مطالعات کمی: در این مرحله احتمالا انجام برخی آزمایشات یا کنده کاری ها در ساختمان ضروری است. در این مرحله نیاز یا نبود نیاز ساختمان به مقاوم سازی مشخص می شود. 3- ارائه طرح مقاوم سازی: پس از انجام مطالعات کمی و در صورت نیاز، طرح مقاوم سازی ساختمان به صورت نقشه و دستور کار ارائه می شود. 4- اجرای طرح مقاوم سازی: ممکن است در این مرحله برخی از قسمتهای ساختمان به صورت موقت تخلیه شود.
در ساختمان های شخصی بسته به نوع ساختمان وتعداد طبقات ، ممکن است نیاز به تخلیه کامل ساختمان باشد.هزینه انجام مقاوم سازی 3 قسمت است: 1- هزینه مراحل 1 و 2 یاد شده که تقریبا برابر هزینه طراحی مجدد ساختمان است . 2- هزینه مرحله: 3 بسته به نوع ساختمان و نوع مقاوم سازی مورد نیاز متغیر است و ممکن است از یک تا چند برابر هزینه طراحی ساختمان باشد. 3- هزینه اجرا: به طور کامل بستگی به طرح مقاوم سازی دارد ، ولی به طور معمول هزینه این کار نسبت به همان مقدار عملیات اجرایی در ساختمان های در حال ساخت بیشتر است.
طرح های مقاوم سازی دولتی
با این حال بسیاری معتقدند که طرحهای مقاوم سازی دولتی هیچ تاثیری در کاهش خطرات زلزله ندارد و تنها 2 نتیجه مهم را در بر خواهند داشت . اول افزایش قدرت رویارویی با بحران های پس از زلزله و دوم کاهش خسارات مالی به بدنه دولت. البته تعدادی پروژه های مقابله با زلزله در بخش شریان های حیاتی در دست انجام است که انجام دادن و به ثمر نشستن آن پروژه ها می تواند تا حدودی به کاهش تلفات جانی و خطرات زلزله منجر شود.
در خصوص طرحهای مقاوم سازی دولت باید گفت که انتخاب ساختمان هایی که باید مقاوم سازی شوند بر اساس یک طرح جامع انجام شده و می شود که این طرح از دیدگاه های مدیریت بحران و امداد و نجات بسیار ناقص و معیوب است. نکته ای که بار دیگر نیاز به یادآوری دارد این است که دولت در حالی دست به مقاوم سازی و صرف بودجه های زیاد در این زمینه می زند که مشکل اساسی شهرهایی مانند تهران ، آمار بالای تلفات و خسارات در صورت وقوع زلزله است و با این روشها نمی توان آمار تلفات را کاهش داد.
بهتر است همزمان و به صورت موازی بودجه هایی اختصاص داده شوند که بتوانند در زمینه کاهش خسارات نیز مثمر ثمر واقع شوند ؛ البته این بودجه ها باید فراتر از پخش چند برنامه کوتاه تلویزیونی و چاپ چند پوستر و کتاب باشد.