تغییر در سیاست حمایت از دانش‌بنیان‌ها

در گزارشی که 23 اردیبهشت 98 در همین صفحه منتشر شد، معاون توسعه صندوق نوآوری، انواع روش‌های حمایتی به‌ویژه انواع تسهیلات صندوق نوآوری را به خوانندگان جام‌جم معرفی کرد. بی‌شک تسهیلات در تأمین برخی نیازهای مالی مجموعه‌های کسب‌وکاری می‌تواند مؤثر باشد. اما زمانی زیست‌بوم کسب‌وکار در کشور فعال خواهد شد که سرمایه‌های راکد خصوصی و دولتی حاضر به سرمایه‌گذاری‌های پرخطر در کسب‌وکارهای جدید شوند. در گزارش پیش رو دکتر علی ناظمی، معاون سرمایه‌گذاری صندوق نوآوری و شکوفایی نحوه استفاده از حمایت‌های صندوق در قالب سرمایه‌گذاری مستقیم و غیرمستقیم را در شرکت‌های نوپا و دانش‌بنیان شرح می‌دهد. این گزارش به کار آنهایی می‌آید که ایده یا طرح کسب‌وکاری خلاقانه‌ای دارند، اما در تأمین سرمایه مورد نیاز برای راه‌اندازی یا توسعه کسب‌وکار دچار مشکل هستند.
مأموریت صندوق نوآوری و شکوفایی، حمایت از مجموعه‌های کسب‌وکاری دانش‌بنیان است. تحقق این رسالت در حال حاضر از سه مسیر اعطای تسهیلات، حمایت‌های توانمندسازی و سرمایه‌گذاری در کسب‌وکارهای نوین و دانش‌بنیان دنبال می‌شود.
دکتر علی ناظمی در خصوص نحوه حمایت‌های صندوق نوآوری و شکوفایی به جام‌جم می‌گوید: صندوق نوآوری شکوفایی از ابتدای فعالیت بیشترین تمرکز خود را بر اعطای تسهیلات متنوع به متقاضیان قرار داده بود. علت اصلی این گرایش به این دلیل بود که در روش اعطای وام، فرد متقاضی با ارئه وثیقه پولی را دریافت می‌کند و در مدت مشخص آن را با سود مشخصی به صندوق برمی‌گرداند. بنابراین در این روش مدیریت منابع مالی و سازوکار گردش پول صندوق بسیار مشخص‌تر است. در حال حاضر صندوق بیش از ده نوع تسهیلات را به متقاضیان واجد شرایط بر اساس نوع نیازی که دارند اعطا می‌کند.
وی با اشاره به فعالیت‌های صندوق در زمینه توانمندسازی می‌افزاید: صندوق برای توانمندسازی شرکت‌های دانش‌بنیان در ارائه خدمات آموزشی، حقوقی، ثبت، دریافت گواهینامه‌های مورد نیاز، شرکت در نمایشگاه‌ها و دوره‌های بین‌المللی تسهیلات ویژه‌ای ارائه می‌کند که این مورد نیز براساس سازوکار مشخصی طی سال‌های فعالیت صندوق مورد بهره‌برداری قرار گرفته و از نیمه دوم سال گذشته این فعالیت‌ها توسعه بیشتری نیز یافته است.
معاون سرمایه‌گذاری صندوق نوآوری و شکوفایی با بیان این که مأموریت سوم صندوق یا همان سرمایه‌گذاری در کسب‌وکارها تا سال گذشته کاملا مغفول باقی‌مانده بود، تصریح کرد: این فرآیند به دلیل سازوکار پیچیده‌ای که داشته عملا طی سال‌های گذشته خیلی فعال نبوده است. در روش سرمایه‌گذاری، صندوق نوآوری و شکوفایی براساس برآوردی که از مجموعه کسب‌وکاری دریافت می‌کند با سهم مشخصی سرمایه‌گذاری کرده و در طول مدت قرارداد در سود و زیان شرکت سهیم خواهد بود. در این حالت سرمایه‌گذاری مدنظر صندوق از نوع سرمایه‌گذاری خطرپذیر است که تفاوت‌های بنیادی و پیچیدگی‌های زیادی با روش سرمایه‌گذاری سنتی دارد.

اهمیت توجه به صندوق‌های جسورانه بورسی

به گفته دکتر ناظمی، صندوق نوآوری و شکوفایی تا نیمه دوم سال 97 که دچار تحولات مدیریتی شد، عملا فعالیت خاصی در زمینه سرمایه‌گذاری در شرکت‌ها انجام نداده بود و به دلیل سازوکار پیچیده این فرآیند فقط دو مورد سرمایه‌گذاری در طول پنج سال فعالیت صندوق انجام شده بود.
معاون سرمایه‌گذاری صندوق نوآوری در این خصوص به جام‌جم می‌گوید: یکی از مشکلات سرمایه‌گذاری خطرپذیر این است که با توجه به چندساله بودن مشارکت‌ها، تحولات و نوسانات متعددی در کسب‌وکار و بازار ایجاد می‌شود. بنابراین برآورد قرارداد مناسب برای سرمایه‌گذاری عملا کار دشواری است و نیاز به سازوکار منعطفی دارد که با توجه به ماهیت صندوق عملا امکان‌پذیر نیست. از سوی دیگر، فرآیند بررسی شرکت‌ها و تعیین میزان سرمایه‌گذاری در شرکت‌های واجد شرایط نیز فرآیند اداری بسیار طولانی دارد و با توجه به نوسانات مداوم بازار به‌طور معمول بیش از یک سال زمان می‌برد تا طرح توجیهی متقاضی در کارگروه‌های متعدد بررسی، در صورت نیاز بازنویسی و در نهایت تأیید شود و به مرحله عقد قرارداد برسد. بنابراین مدل‌های سرمایه‌گذاری سنتی که پیش از این برای عملکرد سرمایه‌گذاری صندوق تعیین شده بود کارآمد نبوده است.
وی در ادامه تصریح می‌کند: برای بهبود شرایط و فعال‌کردن بخش سرمایه‌گذاری صندوق، در کنار حفظ روش سرمایه‌گذاری مستقیم با بودجه‌ای معادل 200 میلیارد تومان، دو ابزار جدید برای توسعه فعالیت‌های سرمایه‌گذاری صندوق با عنوان تأسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه و هم‌سرمایه‌گذاری انتخاب شد.
به گفته دکتر ناظمی، صندوق‌های جسورانه بورسی صندوق‌هایی برای سرمایه‌گذاری خطرپذیر هستند که در سازمان بورس شکل گرفته‌اند. وی در خصوص نحوه مشارکت صندوق نوآوری در ایجاد این صندوق‌ها توضیح می‌دهد: در اصل این صندوق‌ها برای سرمایه‌گذاری روی کسب‌وکارهای نوپا و سرمایه‌گذاری خطرپذیر ایجاد شده‌اند. بنابراین با مشارکت صندوق نوآوری و شکوفایی با این صندوق‌های جسورانه کنار امکان سرمایه‌گذاری در شرکت‌های دانش‌بنیان، امکان سرمایه‌گذاری در کسب‌وکارهای نوپا نیز فراهم می‌شد. در این روش سرمایه‌گذاری، صندوق نوآوری در تأسیس این صندوق‌ها مشارکت می‌کند و براساس قانون نیز تا 40درصد اجازه خرید سهام این صندوق‌ها را دارد و می‌تواند به عنوان مؤسس در این صندوق‌ها فعالیت کند. در حال حاضر حدود 285 میلیارد تومان برای تأسیس صندوق‌های جسورانه بودجه در نظر گرفته شده است. البته تعداد این صندوق‌ها در سازمان بورس کم و حدود شش صندوق است که صندوق نوآوری در تأسیس دو مورد از آنها مشارکت داشته، اما از آنجا که متقاضیان زیادی برای تأسیس صندوق‌های جسورانه وجود دارد، امیدواریم در آینده نزدیک شاهد رشد فزاینده صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه و به دنبال آن افزایش تمایل به سرمایه‌گذاری در کسب‌وکارها نوپا و نوین باشیم. پیش‌بینی می‌کنیم تا انتهای امسال در تأسیس پنج صندوق جسورانه دیگر نیز مشارکت داشته باشیم.
وی با اشاره به مزایای توسعه این صندوق‌ها می‌افزاید: در این روش نیز میزان مراجعه مستقیم به صندوق کاسته می‌شود. همچنین با توجه به ماهیت ویژه صندوق‌های جسورانه که دقیقا برای سرمایه‌گذاری خطرپذیر شکل می‌گیرند، سازوکارها و بستر مورد نیاز برای چنین سرمایه‌گذاری‌های فراهم خواهد بود. از سوی دیگر از آنجا که به جای طرف حساب شدن صندوق نوآوری و شکوفایی با شرکت‌ها، صندوق‌های جسورانه طرف حساب شرکت‌ها خواهند بود که ماهیت خصوصی دارند و از چابکی بیشتری برای انجام فرآیندهای برآورد و سرمایه‌گذاری برخوردارند. از سوی دیگر با افزایش تأسیس صندوق‌های جسورانه شرکت‌ها و مجموعه‌های بیشتری می‌توانند از خدمات و تسهیلات آن بهره‌مند شوند. همچنین با افزایش تعداد و تمرکززدایی، روند ارائه تسهیلات تسریع خواهد شد. به علاوه ماهیت آنها به شکلی است که می‌توانند تخصصی شوند و هرکدام در حوزه خاصی زیست‌بوم کسب‌وکارهای جدید را دریابند. به این ترتیب بررسی طرح توجیهی در هر شاخه‌ای به صورت تخصصی‌تر انجام خواهد شد و به همین جهت ارزیابی‌ها بسیار منطقی‌تر، صحیح‌تر و سریع‌تر خواهد بود.
دکتر ناظمی با اشاره به برخی اشکالاتی که به عملکرد این صندوق‌ها وارد است بیان می‌کند: در بیشتر کشورهای دنیا سرمایه‌گذاری خطرپذیر در بستر بورس انجام نمی‌شود اما با توجه به مجموع ویژگی‌های مثبتی که این صندوق‌ها فراهم می‌کنند، باید از ظرفیت به وجود آمده
برای گسترش فرهنگ سرمایه‌گذاری خطرپذیر در کسب‌وکارها و توسعه بازار استقبال کرد و برای بهبود آن تلاش کرد. ورود صندوق نوآوری و شکوفایی به این صندوق‌ها نیز برای کمک به تسریع روند فعال‌شدن شیوه سرمایه‌گذاری خطرپذیر در کشور است.

لزوم توجه به هم‌سرمایه‌گذاری

ابزار دوم صندوق‌نوآوری و شکوفایی برای سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در کسب‌وکارهای نوپا، استفاده از روش هم‌سرمایه‌گذاری (co-investment) است. در این روش، صندوق نوآوری و شکوفایی همراه با سرمایه‌گذار دیگری روی مجموعه‌ای سرمایه‌گذاری می‌کند. دکتر ناظمی درخصوص اهمیت این روش سرمایه‌گذاری به جام‌جم می‌گوید: «به دلیل میزان خطرپذیری بالا در سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر در بسیاری از کشورها از این روش برای کاهش میزان خطرپذیری سرمایه‌گذاران استفاده می‌شود. معمولا در روش هم‌سرمایه‌گذاری، بودجه مورد نظر برای سرمایه‌گذاری به جای یک طرح، به چند بخش تقسیم شده و در چند طرح مختلف سرمایه‌گذاری می‌شود.
به این ترتیب اگر چند مورد از این طرح‌ها نیز با شکست روبه‌رو شوند، تمام بودجه سرمایه‌گذار از دست نمی‌رود و ممکن است با موفقیت طرح‌های دیگر، سرمایه از دست رفته‌اش جبران شود. در حال حاضر این روش در کشور ما نیز در حال شکل‌گیری و توسعه است.»
معاون سرمایه‌گذاری صندوق نوآوری با اشاره به مطلوبیت این روش برای دولت‌ها می‌افزاید: «سرمایه‌گذاری موفق به بررسی‌های دقیق و تخصصی نیاز دارد که شاید امکان آن برای نهادهای دولتی به دلیل حجم بالای کارشان خیلی امکان‌پذیر نباشد. از سوی دیگر در روش سرمایه‌گذاری خطرپذیر، سرمایه‌گذار علاوه بر تأمین منابع مالی باید بتواند حمایت‌های آموزشی (منتورینگ) نیز برای مجموعه کسب‌وکاری فراهم کند و به نوعی در هدایت مجموعه و آموزش ادبیات کسب‌وکاری به این جوانان خوش‌ایده کمک کند. در این مورد نیز نهادهای دولتی به دلیل مشغله‌هایی که دارند، نمی‌توانند این نیاز مجموعه‌های نوپا را به خوبی برطرف کنند.»
دکتر ناظمی تصریح می‌کند: «از آنجا که دولت می‌تواند منابع مالی خوبی در اختیار کسب‌وکارها بگذارد، بهترین روش برای سرمایه‌گذاری خطرپذیر دولت‌ها، روش هم‌سرمایه‌گذاری خواهد بود. در این روش دولت به سرمایه‌گذاران بخش خصوصی مأموریت می‌دهد کسب‌وکارهایی را که برای سرمایه‌گذاری مناسب ارزیابی می‌کنند و در آنها سرمایه‌گذاری کرده‌اند را به دولت معرفی کنند تا سرمایه بیشتری به آنها تزریق کند. از سوی دیگر وظایف مدیریتی و هدایتی و مشاوره‌ای را نیز به آنها واگذار می‌کند. بخش خصوصی بیشتر از نهادهای دولتی نگران سرمایه خود خواهد بود. بنابراین تلاش بیشتری برای رسیدن به موفقیت خواهند داشت و به این ترتیب از سرمایه‌گذاری دولت موفق‌تر خواهد بود.»
وی در ادامه می‌افزاید: صندوق نوآوری و شکوفایی نیز در حال حاضر این نوع سرمایه‌گذاری را فعال کرده است. در این روش صندوق‌های موجود در کشور که نهادهای خصوصی و سرمایه‌گذار حرفه‌ای به شمار می‌روند از سوی صندوق نوآوری نیز نماینده هستند.
براساس سازوکاری که برای این روش در صندوق نوآوری و شکوفایی تعیین شده است، تمام صندوق‌های کشور می‌توانند پس از ارزیابی کسب‌وکارها در صورتی که بخواهند روی کسب‌وکاری سرمایه‌گذاری کنند، حداقل 20 درصد خودشان سرمایه‌گذاری کرده و آن را به صندوق نوآوری نیز معرفی کنند. صندوق نوآوری در صورت تأیید تا 80 درصد دیگر سرمایه مورد نیاز را براساس برآوردی که خواهد کرد تأمین می‌کند. در این حالت بر اساس قرارداد همکاری که میان صندوق نوآوری و شکوفایی و صندوق‌های سرمایه‌گذار خطرپذیر ایجاد می‌شود، این صندوق‌ها نماینده صندوق نوآوری برای سرمایه‌گذاری و طرف حساب شرکت سرمایه‌پذیر خواهند بود. میزان این ‌سرمایه‌گذاری بر اساس جذابیت آن کسب‌وکار برای صندوق نوآوری و شکوفایی تعیین می‌شود.
در حال حاضر، به گفته دکتر ناظمی بیشترین تمایل صندوق نوآوری و شکوفایی برای سرمایه‌گذاری خطرپذیر در کسب‌وکارهای مرتبط با نیازهای کشور و فناوری‌های آینده است. میزان سرمایه در نظر گرفته شده برای این روش سرمایه‌گذاری 500 میلیارد تومان برآورد شده است و بیشتر صندوق‌های کشور نیز به عنوان عامل برای اجرای این سرمایه‌گذاری اعلام آمادگی کرده‌اند و به‌زودی فهرست این صندوق‌ها در وبگاه صندوق نوآوری و شکوفایی منتشر خواهد شد. مدت زمان برآورد شده برای دریافت سرمایه از صندوق نوآوری پس از ارائه طرح توجیحی صندوق‌ها حدود 30 تا 45 روز خواهد بود که کمتر از زمانی است که در سایر کشورها صرف می‌شود. با کمک این ابزار سرمایه‌گذاری غیرمستقیم، علاوه بر امکان سرمایه‌گذاری در مجموعه‌های دانش‌بنیان، شرکت‌های نوپا و حتی دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها نیز می‌توانند برای طرح‌های اثرگذارشان از روش سرمایه‌گذاری استفاده کنند.

فعالیت‌های صندوق برای توسعه سرمایه‌گذاری خطرپذیر

1. انجام فعالیت‌های نهادی در کشور برای ایجاد زیرساخت‌های مورد نیاز و شکل‌گیری سابقه مشخص و روشن فعالیت‌ها در زمینه توسعه سرمایه‌گذاری خطرپذیر
2. برگزاری دوره‌های کوتاه‌مدت مورد نیاز کسب‌وکارهای نوپا و صندوق‌های سرمایه‌گذاری در صندوق نوآوری و شکوفایی
3. استفاده از تجارب صندوق‌های سرمایه‌گذار حرفه‌ای برای آموزش صندوق‌های جدیدتر در حمایت از دانش‌بنیان‌ها
4. همکاری در برگزاری دوره‌های آموزشی بلندمدت حرفه‌ای سرمایه‌گذاری خطرپذیر در همکاری با دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی کشور و موسسات بین‌المللی

از سرمایه‌گذاری سنتی تا خطرپذیر
به گفته معاون سرمایه‌گذاری صندوق نوآوری، یکی از مهم‌ترین مواردی که در جامعه باید فرهنگ‌سازی شود این است که ادبیات و دیدگاه سرمایه‌گذاری خطرپذیر از سرمایه‌گذاری‌های سنتی کاملا متفاوت است. به همین علت باید پیش از هر کاری دیدگاه صحیحی برای استفاده از سرمایه‌گذاری خطرپذیر در جامعه ایجاد شود تا بتوانیم شاهد تحول اساسی در زیست‌بوم کسب‌وکار کشور باشیم. در سال‌های اخیر با وجود تحول زیادی که در ساختار کسب‌وکارها به‌وجود آمده، اما هنوز بزرگ‌ترین سهم تأمین سرمایه کار در کشور از طریق اعطای وام است. وی سه تفاوت عمده این دو روش سرمایه‌گذاری را این گونه برشمرد:
1. در سرمایه‌گذاری سنتی همه موارد مانند مدت زمان طرح، نوع محصول، سهم محصول از بازار و بسیاری موارد دیگر مشخص است. سرمایه‌گذار می‌داند باید انتظار چه افقی را داشته باشد. این در حالی است که در سرمایه‌گذاری خطرپذیر نقشه‌های نهایی از ابتدای کار مشخص نیست و در حقیقت سرمایه‌گذار روی تیم یا یک ایده سرمایه‌گذاری می‌کند.
در بسیاری از آنها به دلیل تحولات لحظه‌ای فناوری در دنیا ایده‌ها باید به طور مداوم به‌روزرسانی و بهینه شود.
2. در سرمایه‌گذاری سنتی براساس برآوردهای دقیق، میزان سرمایه مورد نیاز در ابتدای کار تعیین و تأمین می‌شود. این در حالی است که در روش سرمایه‌گذاری خطرپذیر ممکن است در مراحل مختلف کار نیاز به تزریق مجدد سرمایه وجود داشته باشد.
3. در سرمایه‌گذاری سنتی بر اساس دارایی‌هایی مانند زمین، ساختمان و ماشین‌آلات سرمایه‌گذاری انجام می‌شود. این در حالی است که در سرمایه‌گذاری خطرپذیر در بسیاری موارد دارایی فیزیکی وجود ندارد، سرمایه‌گذاری روی ایده و طرح کسب‌وکار انجام می‌شود. برای مثال دارایی کسب‌وکارهای اینترنتی، مکان یا ساختمان نیست؛ بلکه آن زیرساختی است که برای به وجود آوردن کسب‌وکارشان طراحی کرده‌اند. بنابراین اساس برآورد ارزش کسب‌وکار برای تعیین سهم سرمایه‌گذاری ساختار پیچیده‌تری نسبت به سرمایه‌گذاری داخلی خواهد داشت.

حمایت‌ صندوق نوآوری فراتر از دانش‌بنیان‌ها
دکتر ناظمی با اشاره به این که براساس متن قانون، صندوق نوآوری و شکوفایی به طور مستقیم فقط می‌تواند به مجموعه‌های دانش‌بنیان خدمات ارائه کند، به جام‌جم گفت: با وجود این محدودیت نیز شرکت‌های نوپا و کسب‌وکارهای غیردانش‌بنیان برای استفاده از حمایت‌های صندوق نوآوری و شکوفایی می‌توانند با کمک نهادهای واسط از حمایت‌های صندوق نوآوری و شکوفایی استفاده کنند.
به گفته معاون سرمایه‌گذاری صندوق نوآوری، از پایان سال گذشته، طرح جدیدی برای اعطای تسهیلات و اعتبار به صندوق‌های پژوهش و فناوری به میزان بیش از هزار میلیارد تومان براساس سابقه عملکردی و میزان گردش مالی آنها در طول دوران فعالیتشان آغاز شده است. در این طرح صندوق‌های پژوهش و فناوری به‌عنوان بازوی همکار صندوق نوآوری و شکوفایی براساس سازوکارهایی که دارند می‌توانند از محل تسهیلات دریافتی از صندوق نوآوری یا از محل اعتبارشان به شرکت‌های نوپا در کنار شرکت‌های دانش‌بنیان اعطای تسهیلات و وام کنند. این صندوق‌ها در تمام استان‌ها مشغول فعالیت هستند و با توجه به ابعاد کوچک‌تری که دارند می‌توانند آسان‌تر و در مدت کوتاه‌تری تسهیلات مورد نیاز را تأمین کنند. این طرح میزان مراجعه مستقیم به صندوق نوآوری و شکوفایی را نیز کاهش داد و به این ترتیب صف طولانی بررسی پرونده متقاضیان نیز کاهش یافت. از طرف دیگر، ایجاد شدن نهادهای حدواسط، امکان ارائه تسهیلات به شرکت‌های نوپا را نیز فراهم کرده است.

عسل اخویان طهرانی

دانش