بورس در انحصار کارگزاران

بورسی كه تا دوسال پیش فقط تعداد اندكی از شهروندان ایرانی در آن به داد و ستد می‌پرداختند و شاید خیلی‌ها حتی از سازو‌كار آن اطلاع نداشتند حالا یك‌سالی است به محبوب‌ترین بازار مالی برای سرمایه‌گذاری ایرانیان تبدیل شده است.

گرچه سال گذشته بورس رشدی حدود 180درصدی را تجربه كرد، اما به نظر می‌رسد این رشد در سال جاری بسیار بیشتر از سال 98 خواهد بود. به طوری كه میزان حجم معاملات صورت گرفته در سه ماهه اول امسال بیش از كل معاملات صورت گرفته طی سال 98 بوده است.

این یعنی اگر بورس با همین فرمان به مسیر خود ادامه دهد رشد بورس در سال جاری بیش از سه برابر سال گذشته خواهد بود.

با این حال آخرین مجوزی كه برای تاسیس یك كارگزاری صادر شده مربوط به سال 84 است. این در حالی است كه از آن سال تاكنون حجم معاملات در بورس ده هزار برابر و تعداد كدهای معاملاتی صد برابر رشد كرده، اما تعداد كارگزاران بورسی همان 107 كارگزاری فعال سال 84 است و طی 15 سال اخیر حتی یك مجوز جدید كارگزاری صادر نشده است! برخی كارشناسان این انحصار را مافیایی می‌نامند.

به‌طوری‌كه 15 سال پیش برای دریافت مجوز كارگزاری یك میلیارد تومان پول نیاز بود، اما به دلیل ثابت ماندن تعداد كارگزاری‌ها و عدم صدور مجوز جدید، اكنون پیشنهادهای هزار میلیارد تومانی برای خرید و فروش مجوز مطرح می‌شود. بالا بودن قیمت كارمزد و ثابت ماندن تعداد كارگزاری‌ها از جمله مهم‌ترین انتقاداتی است كه كارشناسان بازار سرمایه به وضعیت فعلی و قوانین موجود دارند. حسن قالیباف‌اصل، رئیس جدید سازمان بورس و اوراق بهادار دوشنبه هفته جاری در اولین نشست خبری خود اعلام كرد این سازمان برای كاهش كارمزد و صدور مجوز جدید برای كارگزاری‌ها برنامه‌های جدیدی دارد، اما هنوز جزئیات آن اعلام نشده است.

كاهش كارمزد شركت‌های كارگزاری

رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار گفت: درخصوص موضوع كاهش كارمزد كارگزاری‌ ها در جلسات هیات‌مدیره و كانون كارگزاران صحبت‌هایی شده و به این جمع‌بندی رسیده‌ایم كه كارمزدها باید كاهش یابند، اما این امر كه كارمزدها باید در چند مرحله كاهش ‌یابد، هنوز در حال بررسی است. حسن قالیباف‌اصل گر‌چه از تصمیم سازمان بورس و اوراق بهادار در راستای حركت به سوی كاهش كارمزدها خبر داد، اما متذكر شد این اقدام برای جلوگیری از آسیب به صنعت كارگزاری‌ها و دیگر نهادهای مربوط به بازار سرمایه باید با احتیاط انجام شود. وی از عدم محدودیت این سازمان در صدور مجوز خبر داد و با بررسی وضعیت كارگزاری‌ها در سایر كشورها گفت: ما جزو كشورهایی هستیم كه بیشترین تعداد كارگزاری‌ها را داریم. البته این امر، دلیلی بر عدم صدور مجوز جدید نیست، اما متغیرهای ما را برای تصمیم‌گیری افزایش می‌دهد. با این حال باید پذیرفت كارگزارانی می‌توانند به بازار سرمایه كمك كنند كه خود را تقویت كرده و ریسك بازار را افزایش ندهند. برداشت ما از این موضوع، گرفتن یك تصمیم واحد نیست. مباحثی مانند سرمایه، كارمزدها، مجوزهای جدید و... مطرح است كه با نهایی شدن این امر، تصمیم گرفته شده اعلام خواهد شد. برخی كارشناسان معتقدند سهامداران نیازی به كارگزاری برای خرید و فروش سهم ندارند، بلكه فعالیت آنها باید در قالب مشاوره سرمایه‌گذاری و مسائلی از این قبیل باشد. هر سهامدار با دریافت كد معاملاتی می‌تواند به سامانه سازمان بورس متصل شده و هزینه كارمزدی كه به جیب كارگزاری‌ها می‌رود به دولت برسد. طبق برآوردهای انجام شده توسط برخی تحلیلگران بازار سرمایه درآمد برخی كارگزاری‌ها در روز به حدود 200 میلیارد تومان می‌رسد. درآمد دولت از هر معامله در بورس 0.5 درصد ارزش آن در بخش فروش است، اما كارگزاری‌ها 0.5 درصد در خرید و 0.5 درصد در فروش كارمزد می‌گیرند. در حالی که این عدد در بسیاری از کشورهای دنیا بین 0.01درصد تا 0.02 درصد یعنی یک‌صدم کارمزد دریافتی در ایران است.

60درصد معاملات بازار سرمایه در انحصار 4 شرکت

پیمان مولوی،کارشناس بازار سرمایه در این زمینه به خبرنگار ما گفت: دو سالی است که بازار سرمایه، دوران خوبی را سپری می‌کند و هر روز وضعیت بهتر می‌شود، به‌طوری‌که ارزش معاملات در فصل بهار سال جاری از ارزش کل معاملات صورت‌گرفته در سال گذشته بیشتر است. وی افزود: زمانی که بورس در رونق است طبیعی است متقاضیان دریافت مجوز کارگزاری نیز افزایش ‌یابند.

به‌خصوص در شرایط فعلی که تعداد سهامداران و افراد دارای کد بورسی به‌شدت افزایش داشته این نیاز بیش از گذشته احساس می‌شود. مولوی به خرید و فروش مجوز کارگزاری‌های بورسی اشاره کرد و گفت: در سال 95 و 96 که وضعیت بورس عادی بود مجوز کارگزاری‌ها بین پنج تا شش‌میلیارد تومان بود اما متقاضیان دریافت مجوز کارگزاری خیلی کم بود. گرچه خرید و فروش مجوز به لحاظ قانونی ایرادی ندارد اما عدم صدور مجوز جدید باعث می‌شود تا قیمت‌های گزافی برای خرید و فروش مجوزهای موجود پیشنهاد داده شود که خود این موضوع باعث شده یک نوع انحصار به وجود بیاید. این کارشناس بورس تاکید کرد: اگر 30 سال پیش صحبت از خرید و فروش مجوز کارگزاری یا هر صنف و فعالیت دیگری می‌شد تعجبی نداشت اما در شرایط فعلی که کشورها از اقتصاد دیجیتال و دنیای تحلیل صحبت می‌کنند خرید و فروش مجوز به دلیل وجود انحصار در اعطای مجوزهای جدید جلوه خوبی ندارد. نوآوری در بحث کارگزاری‌ها مهم‌ترین گزینه است که متاسفانه هیچ توجهی به آن نمی‌شود و صرفا پول، تعیین‌کننده فعالیت کارگزاری‌ها شده‌است. به بیان بهتر ما در کشور به ثروت بیشتر از نوآوری اهمیت می‌دهیم درحالی‌که این نوآوری است که باعث می‌شود یک کارگزاری به رشد و توسعه برسد.

مولوی با اشاره به تعداد اندک کارگزاری‌ها در کشور تصریح کرد: زمانی که تعداد فعالان در یک بازار ثابت باشد و اجازه ورود افراد جدید به آن حوزه صادر نشود رقابتی هم شکل نمی‌گیرد و طبیعی است که کیفیت خدمات رفته‌رفته کاهش یابد. کارمزد کارگزاری‌ها هم بسیار مهم است که باید به آن پرداخت. نرخ کارمزد بورس در ایران بالاست درحالی‌که نرخ کارمزد در بازارهای موازی بسیار کمتر است.

این تحلیلگر اقتصادی با بیان این‌که اگر کارگزاری‌ها بخشی از درآمد خود را برای توسعه سرمایه‌گذاری کنند می‌توانند سهم بالاتری در بازار داشته باشند به جام‌جم گفت: چهار شرکت کارگزاری حدود 60درصد معاملات بازار سرمایه را انجام می‌دهند که این ناشی از سرمایه‌گذاری این شرکت‌ها در بخش توسعه است. هرچند باید پذیرفت، عدم اعطای مجوز جدید باعث شده فضای فعالیت کارگزاری‌ها رقابتی نباشد. در حالی که در زمینه مجوز کارگزاری‌ و مشاوره باید دست افراد را باز بگذاریم. در این صورت اگر افرادی در آن کارگزاری اطلاعات غلط به سهامداران خود بدهند مردم به واسطه تنوع انتخاب خود تصمیم می‌گیرند آن شرکت را کنار بگذارند.

به جای تعدد به فکر رشد کیفیت کارگزاری‌ها باشیم

علی صحرایی، رئیس بورس تهران اما در مقام یک مسؤول از عدم اعطای مجوز به کارگزاری‌های جدید حمایت می‌کند. صحرایی در پاسخ به سوال خبرنگار جام جم که چرا برای فعالیت کارگزاری‌ها در طول 15 سال گذشته مجوز جدیدی صادر نشده گفت: به جای این‌که مدام از ثابت ماندن تعداد کارگزاری‌ها و عدم صدور مجوز جدید حرف بزنید و خبر منتشر کنید،یک‌بار به این موضوع بپردازید که به جای افزایش تعداد کارگزاری‌ها باید کیفیت خدمات دهی شرکت‌های موجود افزایش یابد. ضمن این‌که سازمان بورس مسؤول اعطای مجوز کارگزاری‌هاست و طبیعتا آنها باید در این زمینه پاسخگو باشند. صحرایی درباره راه‌های افزایش کیفیت خدمات کارگزاری‌ها می‌گوید، شرکت‌های کارگزاری فعال باید در زمینه خدمات مشاوره‌ای، سواد مالی و خدمات سود سهام خدمات با کیفیت تری را ارائه کنند.

مضرات مجوز ندادن برای فعالیت کارگزاری‌ها

حامد فلاح، کارشناس بورس معتقد است ثابت ماندن تعداد کارگزاری‌ها باعث از بین رفتن رقابت می‌شود که خود این موضوع مشکلاتی را به دنبال دارد.

وی افزود: زمانی بود که در بورس تهران روزانه 300 میلیارد تومان معامله با یک میلیون سهامدار انجام می‌شد اما اکنون تعداد افراد دارای کد سهامداری به بیش از 10 میلیون نفر رسیده و روزانه 20 هزار میلیارد تومان در بورس معامله می‌شود. حجم متقاضیان دریافت کد سهامداری به قدری بالاست که برخی برای دریافت کد باید مدت‌ها معطل باشند.

مدیر سابق کارگزاری بانک دی با اشاره به کارمزد بالای کارگزاری‌ها ادامه داد: یکی از مضرات ثابت‌ماندن تعداد کارگزاری‌ها، بالا بودن نرخ کارمزد است. سازمان بورس یا باید این نرخ را کاهش دهد یا شرایطی را فراهم کند که با اعطای مجوز به کارگزاری‌های جدید فضای رقابتی ایجاد شود.

به گفته فلاح، فضای رقابتی نباید محدودیت داشته باشد. این در حالی است که اگر کسی در حال حاضر تقاضای دریافت کد معاملاتی داشته باشد خیلی از کارگزاری‌ها پاسخ او را نمی‌دهند. بر همین اساس سازمان بورس باید در زمینه اعطای مجوز جدید و کاهش کارمزد اقداماتی را انجام دهد.

محمدحسین علی اکبری - اقتصاد / روزنامه جام جم