فکرانه؛ برنامه‌ای رادیویی که همه‌کاره‌اش کودکان‌اند

وقتی می‌گوییم برنامه‌ای همه‌کاره‌اش کودکان‌اند؛ چون در استودیویش به روی بچه‌ها باز بود و مهمانان هنرمندش میزبانان کوچکی داشتند.

فکرانه تا قبل از کرونا، با حضور بچه‌ها ضبط می‌شد اما رفته‌رفته برای حفظ سلامتی بچه‌ها برای اولین‌بار از قابلیت‌های برنامه‌سازی رادیویی و بهره‌گیری از رسانه‌های نوین استفاده شد. بعد از آزمون و خطا در برنامه‌های تلفن همراه در فضایی دیگر کار دنبال شد.

این برنامه که روزهای چهارشنبه ساعت ۱۳ و ۳۰ دقیقه روی آنتن رادیو فرهنگ می‌رود، تلاش دارد به‌گونه‌ای بچه‌ها را با رادیو آشتی بدهد، به‌ویژه بچه‌های این دوره که خیلی درگیر شبکه‌های اجتماعی شده‌اند و حتی بهتر و بیشتر از بزرگ‌ترها هم می توانند با تلفن‌های همراه کار کنند.

همه این موارد این شبکه رادیویی را به این فکر واداشت که برنامه‌ای با تعامل بچه‌ها روانه آنتن کند که آنها حس مسؤولیت داشته باشند و به نوعی با رادیو مأنوس شوند. با عوامل این برنامه به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم که در ذیل مطالعه می‌کنید.

ارتقای خلاقیت و نوآوری در بچه‌ها

رکسانا حمیدی، تهیه‌کننده فکرانه به یکی از اهداف این برنامه اشاره می‌کند و می‌گوید: پرورش تفکر انتقادی و توانایی در تحلیل مسائل روزمره و قدرت ارزیابی و آشنایی کودکان با فرهنگ، هنر و ادبیات از اهداف برنامه است که آموزش در قالب بازی و سرگرمی جلو می‌رود.

تهیه‌کننده برنامه رادیویی فکرانه تصریح می‌کند: کرونا هرچه شدیدتر شد، ما فکرانه را با حضور بچه‌ها در فضای مجازی دنبال کردیم. ما غیر از بازی و سرگرمی و ارتقای خلاقیت و نوآوری بچه‌ها، بحث آشنایی با هنر ایران و جهان را پیش می‌بریم؛ بخشی که بچه‌ها باید بگویند این نقاش، مجسمه‌ساز و هنرمند کیست و آثارش را شرح بدهند. یا در فرهنگ لغات، چند کلمه بگویند؛ همه این اقدامات برای بالا بردن جنبه آموزشی برنامه است.

وی با اشاره به این‌که همه‌کاره برنامه ما کودکان‌اند، می‌افزاید: وقتی در استودیو بودیم بچه‌هایی که می‌آمدند اجرا و همه اتفاقات برنامه در دست آنها بود و فقط ما نقش هدایتگرانه داشتیم، برای بهتر شدن اتفاقات برنامه راهنمایی‌شان می‌کردیم مثل تئاتری که روی صحنه می‌رود. قبلا تعداد محدودی می‌توانستند بیایند و در برنامه ما خودی نشان دهند و از قابلیت‌ها و ظرفیت‌هایشان بگویند اما این فرصت در فضای ‌مجازی باعث شد تا همه ایران و حتی گروهی علاقه‌مند در خارج از کشور صدایشان را برای ما ارسال کنند و به‌خاطر بستری که در فضای مجازی برایشان ایجاد شده، می‌توانند صداهایشان را برای برنامه ما بفرستند و از ایده‌ها و خلاقیت‌های آنها بیشتر استفاده کنیم.

خواندن داستان برای بچه‌ها

وی در‌خصوص علاقه بچه‌ها به گویندگی و اجرا می‌گوید: رده سنی دبستان، سرمنزل اصلی برنامه فکرانه ‌است اما گاهی اوقات بچه ۱۴، ۱۵ ساله هم به‌خاطر جذابیت‌های اجرا و جست‌وجو و خلاقیت‌هایی که در برنامه ما وجود دارد شرکت کرده است. در جریان این برنامه، بچه‌هایی به گویندگی یا اجرا علاقه‌مند شده‌اند اما از خانواده‌شان می‌خواهم آنها را اهل مطالعه و اندیشه بار بیاورند و به سراغ کتاب و ادبیات و حوزه اندیشه بروند؛ چرا که خودمان ایده‌ای داشتیم که باید از این توجه به ظرایف صدا و فن بیان بگذریم و به اجراهای هدفمندانه برسیم. در‌ واقع به جای معطوف شدن روی صدا و بیان، درک و فهم بالایی از اجرا پیدا کنیم و به تعبیری سواد و بینش اجرا را بالا ببریم.

تهیه‌کننده برنامه رادیویی فکرانه خاطرنشان می‌کند: بخشی از این برنامه، خواندن داستان برای بچه‌هاست که در آن داستان، چالشی هست که بچه‌ها به کمک کارشناس در آن چالش قرار می‌گیرند و می‌توانند راجع به داستان نظر بدهند. هراتفاقی که در داستان رخ می‌دهد مورد پرسش قرار می‌گیرد و نظر بچه‌ها به این واسطه خواسته می‌شود. بچه‌ها از تجربیات خودشان درباره آن موضوع می‌گویند و این اتفاق در واقع کمک می‌کند تا بتوانند به‌گونه‌ای مسائل خودشان را هم بازنگری کنند. مثلا ما از بچه‌ها خواستیم در خانه صداهایی که می‌شنوند چه صدای یخچال و چکه آب و موارد دیگر را برای ما توصیف کنند تا قوه خیال‌شان بیشتر تقویت شود.

وی در‌خصوص بازه زمانی که برنامه فکرانه تولید می‌شود، توضیح می‌دهد: بازه زمانی پنج روزه‌ای برای تولید محتوای اولیه، طی می‌شود و دو روز هم تغییرات و ویرایش و ادیت آن صداها و نظرات و ایده‌هایی که ارسال شده به طول می‌انجامد همراه با موسیقی‌گذاری و درست شدن برنامه سرانجام به آنتن روز چهارشنبه ظهر می‌رسد.

این تهیه‌کننده ادامه می‌دهد: ما امروز از بچه‌ها می‌خواهیم به‌خصوص در دوران کرونایی که باید بیشتر در خانه بمانند، حتی توصیف‌های خودشان از صداهای لوازم آشپزخانه و اتفاقات مختلف را هم برای ما روایت کنند. این برنامه فکری و اندیشه‌ای است و رادیو بهترین رسانه برای اجرای آن است.

حمیدی خاطرنشان می‌کند: برنامه رادیویی فکرانه در شرایط جدید حتی رسانه‌های نوین را پشت سر گذاشته، چرا که دیگر نیازی به میکروفن و استودیو هم نیست. اولین‌بار در دوران شکل‌گیری رادیو و تلویزیون برنامه‌ای تولید شده که همه‌کاره‌اش بچه‌ها و کودکان‌اند. در زمانی که برنامه در استودیو ضبط می‌شد مهمانان هنرمندی که داشتیم همه مراحل اجرایی‌اش برعهده بچه‌ها بود. اصلا صاحب این برنامه، کودکان‌اند اما مدت‌ها در رادیو مشکل داشتم که می‌گفتند چرا این برنامه مجری ندارد؟

وی با اشاره به این‌که رادیو رسانه‌ای گرم و تأثیرگذار است، می‌افزاید: شاید این اتفاق و شرایط کرونایی، بازگشت به رادیو باشد برای خیلی از آدم‌هایی که بدون تردید در جهان مدرن و در بسیاری از کشورهای دنیا همچنان به جایگاه و هویت رادیو اعتقاد دارند؛ چرا که هنوز رسانه‌ای تأثیرگذار است و در برخی مواقع هیچ رسانه‌ای نمی‌تواند جای این رسانه را بگیرد. از طرفی همین انعطاف‌پذیری و قابلیت این‌که برنامه‌سازی با هر شرایطی را امکان‌پذیر کند، شاید بتواند همچنان امتیاز بالایی برای رادیو باشد.

این تهیه‌کننده تصریح می‌کند: وقتی مسابقه‌ای مثل عصر جدید درگیر تولید است یا تلویزیون نگران هزینه و عوامل زیاد برنامه‌ها و قید و بند دستورالعمل‌های بهداشتی است رادیو برنامه تعاملی با تعداد بالای بچه‌ها و والدین را همچنان مدیریت کرده و هرچند روند تولید طولانی‌تر شده اما رسانه‌های نوین را به خدمت گرفته است تا همچنان رادیو سرپا بماند.

برنامه رادیویی فکرانه پیش از این جمعه‌ها ساعت ۱۵ و ۱۵ دقيقه روی آنتن می‌رفت که البته تکرار برنامه‌های گذشته کماکان این ساعت و این روز از رادیو فرهنگ پخش می‌شود و برنامه‌های جدید کمتر از ۴۵ دقیقه زمان گذشته این برنامه با فرم و شکل و شمایل جدید چهارشنبه‌ها ساعت ۱۳ و ۳۰ دقيقه تا ۱۴ روی آنتن رادیو فرهنگ است.

مهارت بچه‌ها

نسیبه زمانی، روان‌شناس و کارشناس برنامه فکرانه، بخش داستان و تحلیل و گفت‌و‌گوی برنامه را بر‌عهده دارد و داستان‌هایی را انتخاب می‌کند که در آن چالش وجود داشته باشد و از بچه‌ها می‌خواهد تا موضوع اصلی داستان را بیابند و نحوه حل آن مسأله یا مواجه شدن با آن را پیدا کنند و فهم تازه‌ای از داستان داشته باشند تا از این طریق ذهن بچه‌ها به هیجان بیاید و باعث تفکر آنها شود که به گفته او نتیجه آن شکل‌گیری فضايی است که در آن گفت‌وگوی خلاقانه و انتقادی صورت می‌گیرد.

نسیبه زمانی، کارشناس برنامه فکرانه می‌گوید: برنامه فکرانه یکی از متفاوت‌ترین برنامه‌هایی است که تا به‌حال تولید شده است به این دلیل که هدف آن پرورش مهارت‌ها و ابعاد مختلف تفکر در کودکان است.
وی می‌افزاید: تفاوت مهم دیگر این برنامه با برنامه‌های دیگر، روند پیشبرد کار است. در دیگر برنامه‌های آموزشی کودک و نوجوان یک فرد مشخص آموزشی را به بچه‌ها ارائه می‌دهد اما در فکرانه بچه‌ها خودشان هم آموزش‌دهنده هستند و هم یادگیرنده و آنها با درگیر شدن در فرآیند مختلفی که در برنامه وجود دارد طی یک روند جست‌و‌جویی سعی می‌کنند خودشان آن را کشف کنند و به دانسته‌های جدیدی برسند و به این ترتیب از جایگاه یادگیرنده منفعل به یادگیرنده فعال تبدیل می‌شوند.

این کارشناس در ادامه درباره تاثیر داستان در رشد فکری کودکان تاکید می‌کند: اهمیتی که داستان در رشد و انتقال مفاهیم به کودک و حتی بزرگسال دارد از کسی پوشیده نیست. علاوه بر این داستان شرایط همذات‌پنداری را برای فرد به‌وجود می‌آورد که محرک بسیار مهمی در ارتباط با داستان به‌شمار می‌آید.

وی با اشاره به این‌که وجود بچه‌ها به‌صورت گروهی از ویژگی‌های این برنامه است، می‌گوید: بچه‌ها موقعیتی را تجربه می‌کنند که در آن نظر هم‌سن و سال‌های خود را هم با تجربیات متفاوت می‌شنوند. این موضوع می‌تواند دید چند‌جانبه به بچه‌ها بدهد و کمک می‌کند که چند بُعدی به موقعیت نگاه کنند و تجربیات غیرمستقیم بیشتری کسب کنند.

الگودهی به بچه‌ها

نسیبه زمانی، کارشناس برنامه با بیان این‌که یکی از ویژگی‌های این برنامه الگودهی به بچه‌ها‌ست، عنوان می‌کند: بچه‌های شرکت‌کننده در این برنامه و حتی بچه‌هایی که شنونده این برنامه هستند، متوجه خواهند شد که تا به‌حال از داستان، موسیقی یا مسائلی که در جامعه با آن روبه‌رو می‌شدند، ساده می‌گذشتند. باید گفت که این برنامه باعث می‌شود آنها به این فکر کنند که می‌توانند به تمام آنها به شکل دیگری نگاه کنند و ابعاد مختلف آن را بسنجند. از این جهت است که می‌تواند الگويی برای بچه‌ها باشد و قطعا در رشد تفکر آنها بسیار موثر خواهد بود. وی بیان می‌کند: ویژگی دیگری که فکرانه دارد این است که می‌تواند اعتماد به نفس بچه‌ها را افزایش دهد و آنها وقتی می‌بینند که می‌توانند روند برنامه را پیش ببرند به‌شدت در اعتماد به‌نفس آنها تاثیر می‌گذارد و حتی بچه‌هایی که برنامه را گوش می‌دهند، اين مسأله باعث می‌شود به این فکر کنند که ما هم می‌توانیم این کار را انجام دهیم و این باعث بالا رفتن اعتماد به نفس آنها می‌شود.

فاطمه عودباشی - رسانه / روزنامه جام جم