نسبتا ۴۰ سالگی!

به‌جز غیبت انبوه کارگردان‌های سرشناس سینمای ایران در این رویداد، به ترکیبی از چند فیلمساز چهره و تعدادی کارگردان کمتر مطرح و چند فیلمساز فیلم اولی و فیلم دومی می‌رسیم که میانگین سنی آنها ۴۳ سال است. به‌جز این‌که این دوره تا اینجا جزو معدود سال‌هایی است که هیچ کارگردانی با سابقه فعالیت در سینمای قبل از انقلاب همچون مسعود کیمیایی، داریوش مهرجویی، علیرضا داوودنژاد و... در آن حضور ندارند، بلکه شاید اولین دوره‌ای هم باشد که حتی فیلمسازان شاخص دهه‌های ۶۰ و ۷۰ همچون ابراهیم حاتمی‌کیا، مجید مجیدی، کیانوش عیاری و... هم در آن غیبت دارند. از این نظر بیشتر به این می‌ماند که به جای بخش سودای سیمرغ، با یک بخش شبه نگاه نو (بخشی که در دوره‌های قبلی مخصوص فیلمسازان جوان و در واقع فیلم اولی‌ها بود) در سی و نهمین دوره جشنواره فیلم فجر طرف هستیم.

سهم زنان
نرگس آبیار، آیدا پناهنده و فرنوش صمدی، سه کارگردان خانم بخش اصلی سی و نهمین جشنواره فیلم فجر هستند. گرچه شاید این تعداد نسبت به جمعیت کارگردان‌های آقا، ناچیز به نظر برسد، اما کفه کیفیت این سه فیلمساز سنگین است. نرگس آبیار با پشتوانه ساخت فیلم‌های موفق و تحسین شده‌ای چون شبی که ماه کامل شد، نفس و شیار ۱۴۳ و سابقه درخشش در همین جشنواره فیلم فجر، یکی از مهم‌ترین چهره‌های فیلمسازی در این دوره است و باتوجه به تعاریفی که از تازه‌ترین ساخته‌اش، «ابلق» می‌شود، از حالا یکی از بخت‌های کسب عنوان بهترین فیلم است. آیدا پناهنده هم که پیشتر فیلم‌های موفقی چون ناهید و اسرافیل را کارگردانی کرده، با تازه‌ترین ساخته‌اش «تی تی»، یکی دیگر از کارگردان‌های مهم این دوره جشنواره است و او هم بخت موفقیت و دریافت جایزه دارد. برخی اهالی رسانه هم که نخستین ساخته سینمایی فرنوش صمدی را دیده‌اند، «خط فرضی» را از حالا جزو فیلم‌های قابل‌اعتنای جشنواره امسال می‌دانند.

سهم سینمای مقاومت
تک‌تیرانداز، روزی روزگاری آبادان، مصلحت، منصور و یدو ازجمله آثاری است که سوژه‌هایی مرتبط با انقلاب، دفاع مقدس یا مقاومت دارند. در این میان دو فیلم تک‌تیرانداز و منصور به دو شخصیت واقعی شهید عبدالرسول زرین و شهید منصور ستاری می‌پردازند. روزی روزگاری آبادان هم اولین تجربه کارگردانی حمیدرضا آذرنگ در سینماست و بستری جنگی و دفاع مقدسی دارد. او سال‌ها قبل هم به‌عنوان نویسنده و کارگردان، این اثر را در تئاتر روی صحنه برده بود. یدو هم اثر تازه‌ای از مهدی جعفری، کارگردان فیلم دفاع مقدسی و تحسین‌شده ۲۳ نفر است. جعفری این بار هم سراغ روایتی از جنگ رفته و به مقاومت کودکان و نوجوانان در ماه‌های اول جنگ در آبادان پرداخته است. همچنین باید به تغییر اسم فیلم مصلحت نظام اشاره کرد که آن‌هم حذف کلمه نظام از عنوان فیلم است. این تغییر به هر دلیل که هست، خواسته یا ناخواسته، باعث کاهش ضرب اسم فیلم شده و حالا دیگر کلمه تنهای مصلحت، چندان برای یک فیلم جذاب به نظر نمی‌رسد. همچنین از فیلم مصلحت، محصول سازمان هنری رسانه‌ای اوج به‌عنوان آثار بحث‌انگیز جشنواره امسال نام‌برده می‌شود. تهیه‌کنندگی فیلم را شفاه، تهیه‌کننده «دیدن این فیلم جرم است» به عهده دارد. هنوز اطلاعاتی درباره فضا و خلاصه قصه فیلم شیشلیک، اثر تازه و کمدی محمدحسین مهدویان در دسترس نیست اما بعید نیست که قصه این فیلم همچون دیگر آثار این کارگردان، ارتباطاتی با عرصه جبهه و جنگ یا مقاومت داشته باشد.

رقابت سیمرغی ۱۶ فیلم
ابلق به کارگردانی نرگس آبیار و تهیه‌کنندگی محمدحسین قاسمی، بی‌همه چیز به کارگردانی محسن قرایی و تهیه‌کنندگی جواد نوروزبیگی، تک‌تیرانداز به کارگردانی علی غفاری و تهیه‌کنندگی ابراهیم اصغری، تی‌تی به کارگردانی و تهیه‌کنندگی آیدا پناهنده، خط فرضی به کارگردانی فرنوش صمدی و تهیه‌کنندگی علی مصفا، رمانتیسم عماد و طوبا به کارگردانی کاوه صباغ‌زاده و تهیه‌کنندگی مهدی صباغ‌زاده، روزی روزگاری آبادان به کارگردانی حمیدرضا آذرنگ و تهیه‌کنندگی علی اوجی و عبدا... اسکندری، روشن به کارگردانی و تهیه‌کنندگی سیدروح‌ا... حجازی، زالاوا به کارگردانی ارسلان امیری و تهیه‌کنندگی سمیرا برادری و روح‌ا... برادری، ستاره بازی به کارگردانی هاتف علیمردانی و تهیه‌کنندگی علی سرتیپی، شیشلیک به کارگردانی محمدحسین مهدویان و تهیه‌کنندگی محمدرضا منصوری، گیج‌گاه به کارگردانی عادل تبریزی و تهیه‌کنندگی میرولی‌ا... مدنی، مامان به کارگردانی آرش انیسی و تهیه‌کنندگی مجید برزگر، مصلحت به کارگردانی حسین دارابی و تهیه‌کنندگی محمدرضا شفاه، منصور به کارگردانی سیاوش سرمدی و تهیه‌کنندگی جلیل شعبانی و یدو به کارگردانی مهدی جعفری و تهیه‌کنندگی محمدرضا مصباح. به‌جز آرش انیسی و حسین دارابی که به سال تولدشان دسترسی نداشتیم و از روی چهره‌شان می‌شود به جوانی‌شان پی برد، سن و سال باقی کارگردان‌های این دوره از این قرار است: آبیار (۴۸ سال)، قرایی (۳۷ سال)، غفاری (۵۳ سال)، پناهنده (۴۱‌سال)، صمدی (۳۷ سال)، صباغ‌زاده (۴۰ سال)، آذرنگ (۴۸ سال)، حجازی (۴۱ سال)، امیری (۴۵ سال)، علیمردانی (۴۴ سال)، مهدویان (۳۹ سال)، تبریزی (۳۷ سال)، سرمدی (۴۲ سال) و جعفری (۵۱ سال).

نکته بعدی حضور بارز و برجسته فیلمسازان فیلم اولی در این دوره است که جشنواره امسال را بیشتر به سمت نگاه نو سوق می‌دهد و شاید کمتر بتوان روی سودای سیمرغی بودن آن پافشاری کرد. در غیبت کارگردان‌های چهره و قدیمی و دست‌کم کمیت پایین افراد سرشناس، پیشکسوت‌ترین کارگردان‌های این دوره از نظر ساخت فیلم به ترتیب این سینماگران هستند: هاتف علیمردانی (که ۹ فیلم ساخته)، سیدروح‌ا... حجازی (که ۷‌فیلم ساخته)، محمدحسین مهدویان (که ۶‌فیلم ساخته)، نرگس آبیار و علی غفاری (که هر کدام ۵ فیلم ساختند)، آیدا پناهنده (که ۴ فیلم ساخته)، مهدی جعفری و محسن قرایی (که هر کدام ۳ فیلم ساختند) و کاوه صباغ‌زاده (که ۲ فیلم ساخته). باقی فیلمسازان این دوره یعنی فرنوش صمدی، حمیدرضا آذرنگ، ارسلان امیری، عادل تبریزی، آرش انیسی، حسین دارابی و سیاوش سرمدی، فیلم اولی هستند و با نخستین فیلم سینمایی خود در جشنواره فیلم فجر حضور دارند.

مهم‌ترین غایب‌ها
قاتل و وحشی اثر حمید نعمت ا...، مهم‌ترین غایب این دوره جشنواره فیلم فجر است. ظاهرا مشکلات ممیزی و عدم صدور پروانه نمایش، مانع نمایش فیلم برای داوران و درنهایت انتخاب برای رقابت در جشنواره شد. آفتاب نیمه‌شب ساخته شهریار بحرانی درباره شهید حسن طهرانی مقدم، چپ‌راست ساخته حامد محمدی و آهو نخستین ساخته سینمایی هوشنگ گلمکانی، از دیگر فیلم‌هایی هستند که اثری از آنها در فهرست نهایی نیست. پیش از اینها هم اعلام‌شده بود فیلم‌های قهرمان ساخته اصغر فرهادی، لامینور ساخته داریوش مهرجویی، مجبوریم ساخته رضا درمیشیان، شب داخلی دیوار ساخته وحید جلیلوند، در سی و نهمین دوره جشنواره فیلم فجر حاضر نخواهند بود.

فیلم‌های کوتاه و مستند
جلد (احسان معجونی)، شاهد (علی عسگری)، گوشت‌تلخ (فرید حاجی)، ماسک (نوا رضوانی)، ناهید (صمد علیزاده)، وضعیت اورژانسی (مریم اسمی خانی) شش فیلم نامزد شده در بخش فیلم کوتاه داستانی و ایساتیس (علیرضا دهقان)، خانه (افسانه سالاری)، رویاهای خالکوبی‌شده (مهدی گنجی)، کودتای ۵۳ (تقی امیرانی) و هجده هزارپا (مهدی شامحمدی) هم پنج فیلم نامزد شده در بخش فیلم مستند هستند. سعید پوراسماعیلی، امیر توده روستا، محمدعلی فارسی، محمد کارت و سام کلانتری، این آثار را داوری خواهند کرد.
روز گذشته همزمان با معرفی نامزدهای بخش‌های سودای سیمرغ، کوتاه و مستند، از پوستر سی و نهمین دوره جشنواره فیلم فجر هم با حضور خانم حاجی آقایی شهرستانی، مادر شهید دکتر منوچهر حاجی آقایی شهرستانی از شهدای مدافع سلامت رونمایی شد. طراحی این پوستر را طاها ذاکر و رضا تقی پور به‌عهده داشتند.