دادخواست علیه وعده‌های پوچ

به گزارش جام جم آنلاین به نقل از روزنامه جام جم، اما یک یا دو دوره چهارساله گذشته و خبری از وفای به عهد نشده است. به نظر می‌رسد که بعد از گذشت این همه سال و تجربه ادوار مختلف انتخابات ریاست جمهوری، شاید این‌بار وقت آن باشد که نامزد‌های انتخاباتی برابر با توصیه رهبر معظم انقلاب، در قبال وعده‌های داده‌شده، متعهد شوند که در یک بازه زمانی مشخصبه چه وعده‌هایی می‌توانند جامه عمل بپوشانند.

 

رهبر معظم انقلاب در این‌باره به نامزد‌ها تاکید کردند که درباره موضوعات عدالت اجتماعی، کاهش فاصله فقیر و غنی، مبارزه باملاحظه با فساد، تقویت تولید داخلی و مبارزه با قاچاق و واردات بی‌رویه و افرادی که با پرکردن جیب خود از طریق واردات کمر تولید داخلی را می‌شکنند، صراحتا موضع بگیرند.

 

دقت در بیانات رهبری نشان می‌دهد که تذکرات حاوی دو نکته است؛ اول این‌که نامزد‌ها قرار نیست هر وعده‌ای را بدهند و اساسا اگر طرح و برنامه‌ای هم باشد، باید با توجه به اولویت‌های اساسی کشور به‌ویژه در حوزه‌های مسائل کلان جامعه، مثل مباحث اقتصادی و عدالت اجتماعی قرار داشته و نامزد‌ها باید به این دغدغه‌های اصلی توجه کنند. چراکه اکنون زمان شعار دادن درباره رویکرد‌های دولت آینده، درباره برخی مباحث کم‌اهمیت و حاشیه‌های غیرضروری نیست.

 

نکته دیگر هم این‌که نامزد‌ها در قبال وعده‌هایی که در مورد مسائل اصلی کشور می‌دهند، مسوول‌اند و باید نسبت به اجرایی کردن آن، تعهد بدهند. وقت آن گذشته است که نامزدی قبل از انتخابات وعده چند صد روزه برای حل مشکلات بدهد، دوره چهارساله مدیریت اجرایی کشور را بگذراند و خبری از تحقق وعده‌ها نشود.

آیا قانون جدیدی لازم است؟

واقعیت آن است که تاکنون سازوکاری برای تعهد گرفتن از نامزد‌ها تعریف نشده تا بدین واسطه بتوان فرد پیروز در انتخابات را براساس آن، نسبت به اجرایی نشدن وعده بازخواست کرد. اما با این وصف همواره این مطالبه به عنوان یک حقوق عمومی محفوظ است که رئیس‌جمهور و دولت مستقر را در قبال بی‌توجهی به شعار‌های انتخاباتی، باید مؤاخذه کرد.

 

این توقع هم وجود داشت که نمایندگان مجلس در جریان رسیدگی به طرح قانون انتخابات ریاست جمهوری به این مهم توجه کنند و نامزد‌ها را در برابر شعار‌ها و وعده‌هایی که داده‌اند، مسوول بدانند. با این حال به نظر می‌رسد که در همین ایام باقیمانده به روز رای‌گیری هم می‌توان هم از منظر حقوقی و اعمال نظر نهاد‌های نظارتی و همچنین اهالی رسانه، متعرض اقدامات برخی نامزد‌ها به‌واسطه ارائه شعار‌های غیرواقعی و غیرعملیاتی شد.

 

طبعا این‌گونه کنش‌های سیاسی و حقوقی، زمانی اثر لازم را خواهد داشت که ضمانت اجرا داشته باشد و به نظر می‌رسد که با توجه به تاکید رهبر معظم انقلاب مبنی بر تعهد دادن نامزد‌ها و وظایف دستگاه‌های نظارتی برای مراقبت ودیدبانی از نحوه اجرایی شدن این وعده‌ها، نیازمند ایجاد یک سازوکار قانونی با تدبیر مجلس هستیم که روند گرفتن تعهد و همچنین نحوه نظارت دستگاه‌های ناظر، از مسیر حقوقی لازم عبور و ضمانت اجرا پیدا کند.

 

یک نکته این‌که بازخوانی برخی شعار‌های انتخاباتی نشان می‌دهد که برخی نامزد‌ها چندان به ظرفیت‌ها و منابع موجود کشور توجهی ندارند و برنامه‌هایی را در جهت بهبود شرایط اقتصادی کشور ارائه می‌دهند که با توجه به شرایط موجود، امکان تحقق آن نیست.

 

از سویی دیگر برخی نامزد‌ها وعده‌هایی می‌دهند و با قاطعیت از امکان اجرایی شدن آن سخن می‌گویند. این در حالی است که اجرایی شدن برخی از این برنامه‌ها، نیازمند مصوبه یا قانونگذاری از سوی برخی از مراکز و نهاد‌ها مثل مجلس است و تا طرحی به تایید نمایندگان و شورای نگهبان نرسد، نمی‌توان آن را عملیاتی کرد.

 

از این منظر، در همین مرحله هم اهالی رسانه می‌توانند نامزد‌ها را به خاطر ارائه این برنامه به چالش بکشانند و هم دستگا‌ه‌های ناظر و دست‌اندرکاران انتخابات این امکان را دارند که به نامزد‌های انتخاباتی به‌واسطه این وعده‌ها تذکر بدهند. بدیهی است که الزام نامزد‌ها به تعهد دادن در قبال وعد‌ه‌های داده‌شده، منوط به ارائه برنامه‌هایی است که از زمان‌بندی مشخصی برخوردار باشد.

 

نامزد‌ها باید مشخص کنند که چه برنامه‌هایی را به صورت کوتاه مدت، میان‌مدت و بلند‌مدت و ظرف چه بازه زمانی اجرایی خواهند کرد.

به عبارت دیگر زمانی می‌توان از نامزد‌ها و همچنین رئیس‌جمهور آینده بازخواست کرد که طرح‌ها و برنامه‌ها از معیار‌های مشخص، منظم و دقیق برای امکان‌سنجی برخوردار باشد. طرح مباحث کلی در قالب وعده‌ها و شعارها، شرایط را برای عیارسنجی از منظر عمومی و حقوقی فراهم نمی‌کند.

 

موضوع دیگر وظیفه دستگاه‌های نظارتی، بعد از استقرار دولت است. به این نکته باید توجه داشت که ابزار‌های حقوقی برای دستگاه‌های نظارتی مثل مجلس، دیوان محاسبات، دیوان عدالت اداری، دستگاه قضایی و... فراهم است. طبعا نمایندگان می‌توانند در زمان استقرار دولت مطابق با تکالیفی که در حوزه نظارت دارند، در قالب تذکر کتبی و شفاهی، اخطار، سوال و استیضاح هیات دولت و رئیس‌جمهور را به‌واسطه بی‌توجهی نسبت به اجرایی کردن وعده‌های داده‌شده یا بداجرایی مصوبات مجلس به چالش بکشاند. از سویی دیگر مردم، اهالی رسانه، انجمن‌های مردم‌نهاد و... هم می‌توانند با رصد کردن عملکرد و رویکرد‌های رئیس‌جمهور و دولت، مثل همیشه به وظیفه دیدبانی و نظارت بپردازند.

 

خیرا... پروین، استاد حقوق دانشگاه تهران، نامزد‌ها را مسؤول شعار‌های ارائه شده می‌داند و می‌گوید توسل به ابزار‌های خلاف چارچوب‌های اخلاقی و بهره‌گیری از فضای انتخاباتی برای طرح شعار‌های احساسی و همچنین دادن شعار‌ها و وعده‌هایی که قابلیتی برای اجرای آن وجود ندارد و علاوه بر آن مسؤولان هم به واسطه در دست گرفتن قدرت از توان یا انگیزه کافی برای انجام آن برخوردار نیستند خلاف چارچوب‌های اخلاقی است و از این رو نامزد‌ها برای جلب آرای عمومی نمی‌توانند به هر شیوه‌ای تمسک بجویند.

وی با بیان این‌که نامزد‌ها متعهدند به شعار‌های خود عمل کنند و این تعهد نیز به واسطه اعلام عمومی کاندیدا‌های انتخاباتی جنبه رسمی پیدا می‌کند، خاطر نشان کرد: طبق اصل ۸ قانون اساسی یکی از نهاد‌های نظارتی مردم هستند که باید مثل دیده‌بان در قبال دولت عمل کنند. اگر مسؤولی شعاری داد و آن را اجرایی نکرد، مردم می‌توانند با استفاده از افکار عمومی برای تحت فشار قرار دادن کارگزاران بی‌تعهد اقدام کنند. طبعا در این مرحله نقش احزاب، رسانه‌ها، انجمن‌های مردم‌نهاد و... بسیار پررنگ است.

این کارشناس مسائل حقوقی، با اشاره به این‌که پارلمان به عنوان یکی از مراجع مهم نظارتی باید نقش خود را به صورت جدی‌تر در برابر بی‌تعهدی مسؤولان انجام دهد، گفت: نمایندگان مجلس نماینده کل ملت هستند و دستگاه مقننه به عنوان نهادی که به صورت فراگیر نظارت آن شمولیت دارد می‌تواند با استفاده از ابزار‌های قانونی مثل استیضاح، سوال، احضار، تذکر، تحقیق و تفحص در صورتی که کارگزاران به وعده‌های خود عمل نکردند آن‌ها را به چالش بکشاند.

 

علی فتاحی، قائم‌مقام پژوهشکده شورای نگهبان بابیان این‌که باید رئیس‌جمهور به مشکلات کشور آگاهی و اشراف کامل داشته باشد، گفت: به‌این‌ترتیب اصل اساسی در انتخاب رئیس‌جمهور، انتخاب اصلح است. در این مسیر وعده‌ها و شعار‌هایی که نامزد‌ها مطرح می‌کنند باید در راستای واقعیات امروز کشور باشد، هرچند دراین‌ارتباط براساس سیاست‌های کلی انتخابات که رهبری درسال ۹۵ ابلاغ کردند، نامزد‌ها نباید وعده‌های خارج از اختیارات قانونی خود مطرح کنند، اما درعین‌حال سازوکار حقوقی مشخصی در ارتباط با پیگیری این موضوع نداریم.

فتاحی تأکید کرد: عدم وجود سازوکار مشخص به معنای رها کردن و نپرداختن به آن نیست و باید فرآیند مشخصی برای آن ایجاد کنیم و در این زمینه قانون خاصی نوشته شود.

فتاحی اضافه کرد:می‌توان با استفاده از ظرفیت نهاد‌هایی مانند مجلس، دیوان محاسبات، سازمان بازرسی و ... مستند به سیاست‌های کلی نظام و در چارچوب وظایف قانونی خود وعده‌های داده‌شده از سوی رئیس‌جمهور منتخب را مورد نظارت قرارداد.

قائم‌مقام پژوهشکده شورای نگهبان در توضیح این سازوکار‌ها گفت: مجلس می‌تواند با استفاده از ابزار نظارت سیاسی همانند رأی اعتماد به کابینه و سؤال و استیضاح مقامات، رئیس‌جمهور و وزرا تحقق وعده‌های انتخاباتی رئیس‌جمهور را مورد نظارت و ارزیابی قرار دهد.

وی تأکید کرد: نباید نامزد‌های انتخاباتی هر وعده‌ای بدهند و برای آن‌ها نیز پاسخگو نباشند، به‌عنوان‌مثال نامزدی که وعده پول به مردم می‌دهد باید بررسی شود آیا چنین اقداماتی در برنامه‌های وی یا وزرای پیشنهادی‌اش بروز و ظهور خارجی دارد یا خیر.

وی در پاسخ به این سوال که در طول سال‌های گذشته نیز چنین ابزار‌هایی وجود داشت، اما همچنان شاهد عدم تحقق وعده‌های انتخاباتی هستیم، گفت: این موضوع مربوط به نبود تکلیف قانونی برای رسیدگی به وعده‌ها بوده به همین دلیل باید به‌صورت مشخص قانونی نوشته شود تا وظیفه هر نهادی به‌طور خاص تعیین شود.

وی تأکید کرد: البته تمام این اقدامات منوط به نوشتن قانونی در این زمینه است، زیرا همان‌طور که اشاره کردید در طول سال‌های گذشته هم این سازوکار‌ها وجود داشته، اما شاهد برخورد با عدم تحقق وعده‌ها و پاسخگو نبودن روسای جمهور بودیم.

 

نعمت احمدی، وکیل دادگستری البته دیدگاه دیگری دارد. به گفته این کارشناس مسائل حقوقی ارائه شعار‌ها و وعده‌های انتخاباتی از سوی نامزد‌ها در تمام دنیا مرسوم است و در عین حال کشور‌های مختلف نسبت به برخورد با خلف وعده‌های صورت گرفته از سوی بالاترین مقام اجرایی روش‌های متفاوتی دارند.

احمدی با اشاره به این‌که در بسیاری از کشور‌ها احزاب نقش مهم و تعیین‌کننده‌ای در انتخابات دارند خاطرنشان کرد: احزاب پشتوانه تعهدات یک نامزد انتخاباتی هستند و می‌دانند که سرانجام عمل‌نکردن به این وعده‌های انتخاباتی برافتادن احزاب از سریر قدرت است و از این‌رو، در وهله اول این احزاب هستند که به‌عنوان اولین نهاد نظارتی در قبال عملکرد دولت متبوع، خود را موظف و مسؤول می‌داند، اما با توجه به این‌که نقش احزاب در ایران کمرنگ است بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که این خودنظارتی به شیوه مطلوبی اجرایی شود.

 

به‌گفته این کارشناس، از نظر حقوقی یک مسؤولیت کیفری داریم که به‌واسطه اصل قانونی بودن جرم و مجازات مشخص می‌شود. یعنی قانونگذار قانونی بگذارد و یک مساله را به‌عنوان جرم تعریف کند و متعاقب آن اگر عملی خلاف آن انجام شد مجازات برای آن تعیین می‌شود. در مورد تعهداتی که نامزد‌ها می‌دهند ما قانونی نداریم که مثلا در قبال وعده‌های فریبنده‌ای که کاندیدا‌ها می‌دهند مسؤولیتی کیفری متوجه آن شود.

احمدی تصریح کرد: در کنار مسؤولیت کیفری، یک مسؤولیت حقوقی و مدنی هم وجود دارد که مطابق آن در قبال خسارتی که صورت گرفته مطالبه مجازات می‌شود. از این حیث به نظر می‌رسد قانونگذار می‌تواند قانونی بنویسد که مطابق با آن اگر وعده‌هایی که از سوی نامزد‌ها داده می‌شود مطابق با امکانات و ظرفیت‌ها و منابع موجود کشور نباشد، دستگاه‌های ناظر نسبت به تخلفی که صورت گرفته اقدام کنند.

 

نصرا... پژمان‌فر، رئیس کمیسیون اصل ۹۰ بیان می‌کند که کاندیدا‌ها در وهله نخست باید از طرح شعار‌ها و مسائلی که موجب فریب مردم می‌شود و توقع نابجایی را از فضای انتخاباتی ایجاد می‌کند، بپرهیزند؛ چون در غیر این صورت زمینه نارضایتی آحاد مردم فراهم می‌شود. پس لازم است موضوعات و اقدامات طرح‌شده توسط نامزد‌های انتخاباتی مورد بررسی قرار گیرد تا اگر قابلیت اجرایی ندارند یا در بازه زمانی تعیین‌شده به مرحله اجرا نرسیده‌اند از سوی مقامات مسؤول عمل مجرمانه تلقی شود.

 

مجلس شورای اسلامی باید در ذیل قانون انتخابات، به بحث و بررسی در این خصوص بپردازد تا تعهدات کاندیدا‌ها قابل پیگیری باشد. این موضوع تنها زمانی محقق می‌شود که قانون به‌صراحت به این موضوع اشاره کند؛ زیرا تنها در این صورت می‌توان ضمانت اجرایی تعهدات و برنامه‌های انتخاباتی را مورد بررسی قرار داد.

 

احمد توکلی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام هم با اشاره به این‌که ابزار‌های مختلفی برای نظارت وجود دارد و می‌توان با تکیه بر آن نسبت به بی‌تعهدی مقامات مسؤول، کارگزاران و دولتمردان اقدام کرد، گفت: در شرایط کنونی و با توجه به تجربه‌هایی که در ادوار مختلف انتخابات ریاست‌جمهوری شاهد آن بودیم رسانه‌ها و سازمان‌های نظارتی می‌توانند وعده‌ها و شعار‌های اعلام شده از سوی نامزد‌ها را به مثابه ابلاغیه دستوری یک رئیس‌جمهور تلقی و آن را ثبت کنند و زمانی که یکی از نامزد‌ها در انتخابات پیروز شد و توانست به‌عنوان بالاترین مقام اجرایی به انجام وظایف بپردازد در دوران استقرار دولت او نسبت به اجرایی‌کردن وعده‌های داده شده مطالبه‌گری کنند.

 

توکلی هم متعقد است شکل‌گیری احزاب قوی می‌تواند یک ضمانت محکم برای انجام وعده‌های انتخاباتی تلقی شود. اگر احزاب قوی در ایران پا بگیرند و سازوکار‌های حزبی برای فعالیت‌های انتخاباتی فراهم شوند، بی‌تفاوتی در قبال شعار‌های انتخاباتی هم کمرنگ خواهد شد، چون احزاب هستند که برای پیروزی نامزد متبوع خود تلاش می‌کنند و در صورت پیروزی در قدرت قرار می‌گیرند. طبعا در چنین شرایطی بقای حزب منوط به کسب قدرت و استمرار آن است و از این جهت، برای این‌که همچنان در قدرت باقی بماند گزیری ندارد که از کارگزاران مورد حمایت خود مطالبه‌گری کند و آن‌ها را نسبت به انجام وعده‌ها و شعار‌های انتخاباتی تحت فشار بگذارد.