اوضاع نابسامان «سامان»

ردش را که بگیری و پشت سرش را که نگاه کنی به باغ‌های یکی از استان‌های البرز، مازندران، گلستان، فارس، همدان، آذربایجان، کرمانشاه، قزوین و مرکزی می‌رسد، یا اصلا نه، به چهارمحال‌ و بختیاری و به شهری به نام سامان در حاشیه زاینده‌رود زیبا.

سامان بیش از هر چیز به طبیعت زیبایش شهره است و به گردشگرپذیر بودنش. تاکستان‌ها و باغ‌های زیبا و پرمحصول، زیبایی آن را دوچندان کرده؛ باغ‌هایی که در لابه‌لای شاخ و برگ درختان بسیاری از آنها میوه‌های خوش‌آب‌ورنگ و خوش‌طعم هلو برق می‌زند و شمارشان آن‌قدر هست که سامان را به قطب تولید هلوی چهارمحال‌و‌بختیاری و یکی از 10 قطب برتر تولید این محصول در کشور تبدیل کند.

تابستان که به نیمه خود نزدیک شود، یعنی به نیمه‌های مرداد، عطر هلوهای درشت و زعفرانی سامان هم در باغ‌های این شهر زیبا می‌پیچد و باغداران را هوشیار می‌کند که فصل چیدن و چشیدن آغاز شده است؛ فصلی برای چیدن هلوهای زودرس و زعفرانی و کاردی و انجیری که تا اواسط اولین ماه پاییز ادامه پیدا می‌کند.

این همه قشنگی اما برای باغداران سامانی توام با رنج و نگرانی است؛ رنج فروش محصول به پایین‌ترین قیمت به دلالان و واسطه‌هایی که از استان‌های همجوار خود را به سامان رسانده‌اند و توان خرید محصول از باغدار و فروش و عرضه آن در بازار سایر استان‌های کشور را دارند.

نعمت‌ا... اعرابی، ساکن روستای چم‌عالی شهرستان سامان یکی از همین باغداران نگران است که 40 سال از عمر خود را در باغ‌های میوه‌های سردرختی ازجمله هلو گذرانده است. این باغدار که از سال1360و 25سالگی به حرفه باغداری روی آورده و کار خود را در یک باغ 3000متری شروع کرده، پس از 40 سال کار خود را به یک باغ 10هکتاری گسترش داده است؛ باغی که عمده محصول آن هلو است.

گلایه‌ها کم نیست

کار در یک زمین 10هکتاری آن‌قدرها هم ساده نیست؛ به‌ویژه آن‌که هوای سرد و کوهستانی سامان باغ‌ها را در زمستان در معرض سرمازدگی قرار می‌دهد. کوهستانی بودن سامان هم کار تسطیح باغ‌ها پیش از کاشت نهال و حمل‌ونقل محصول پس از برداشت را سخت و هزینه‌بر کرده است.

اعرابی گلایه‌مند است و می‌گوید: یک هلوکار 9ماه زحمت می‌کشد تا حاصل دسترنج و زحمت یک‌ساله‌اش را با فروش خوب محصول بگیرد، درحالی‌که زمان برداشت باید آن را به قیمت ناچیز کیلویی 2000 تا 3000 تومان به واسطه‌ها و خریداران اصفهانی بفروشد و شاهد باشد که کمی آن‌طرف‌تر همین محصول به چند برابر قیمت فروخته می‌شود. فصل برداشت امسال هنوز از راه نرسیده اما اعرابی یادش هست که سال گذشته یک تن هلو به میدان میوه و تره‌بار شهرکرد برده و هر کیلوی آن را به قیمت 2500 تومان فروخته است اما پس از گذشت 10دقیقه یک خرده‌فروش همان هلو را از بنگاه‌دار خریداری کرده و یک کیلومتر آن‌طرف‌تر؛ آن‌هم در پیاده‌رو آن را بساط کرده و کیلویی 6500 تومان فروخته است. اعرابی می‌گوید اگر صنایع تبدیلی و فرآوری در سامان وجود داشت شاید متحمل این حجم از ضرر و زیان نمی‌شدند، اما این را هم می‌داند سرمایه‌گذار بخش‌خصوصی حاضر نیست سرمایه و کارخانه خود را فقط برای سه ماه ( که عمده تولید و تراکم هلوست) به این محصول اختصاص دهد و رایزنی‌ها در این خصوص بی‌نتیجه بوده‌است.

فروش به هر قیمتی

ابراهیم شیرانی‌فرادنبه، مدیر امورباغبانی سازمان‌جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری هم با مشکلات متعدد هلوکاران استان به‌ویژه شهرستان سامان بیگانه نیست و در این باره به جام‌جم می‌گوید: عمده محصولات کشاورزی چهارمحال و بختیاری به خصوص میوه هلو تقریبا در اواخر تابستان و اوایل پاییز به دست می‌آید و در فاصله زمانی بین 10روز تا یک ماه به بازار عرضه می‌شود. از سویی در همین مقطع زمانی کوتاه، محصولات باغی نقاط دیگر کشور هم به بار نشسته و به بازار عرضه می‌شود که همین مساله تراکم تولید و عرضه در یک بازه زمانی یکسان، مشکلات بسیاری را به‌دنبال دارد؛ از جمله کاهش شدید قیمت. نبود صنایع‌تبدیلی و بسته‌بندی را هم باید به مشکل نبود بازار خوب و قیمت پایین اضافه کرد که گاه باعث می‌شود محصول روی دست باغداران هم بماند. همین موارد باعث می‌شود باغداران محصول خود را به هرقیمتی به واسطه‌ها و دلالان بفروشند تا روی دست‌شان نماند.

جای خالی تعاونی‌ها

این مسؤول یادآور می‌شود اگر سردخانه‌های متعدد و مناسبی در سطح استان و شهرستان سامان بود، باغداران می‌توانستند محصول خود را به مدت بیشتری نگهداری کرده و به بهای اندک به واسطه‌ها نفروشند. شیرانی فرادنبه معتقد است اگر تعاونی‌های متعددی زیر نظر اتحادیه باغداران کشور تشکیل شود و فرآیند خرید محصولات و بازاریابی و عرضه‌مستقیم آنها به مصرف‌کننده با همت این تعاونی‌ها انجام شود، هم تولیدکننده و هم مصرف‌کننده سود برده و راضی خواهندشد.

ضرورت احداث صنایع فرآوری

به نظر می‌رسد در کنار ضرورت وجود تعاونی‌ها، احداث کارخانه‌ها و صنایع فرآوری هم نیاز جدی باغداران چهارمحال و بختیاری به‌ویژه سامانی‌ها باشد. مدیر امورباغبانی چهارمحال و بختیاری در این باره می‌گوید: میانگین ضایعات باغی در کل کشور بسیار زیاد است و هلو هم یکی از همین محصولات است که ضایعات سنگینی دارد. سالانه بیش از 30درصد محصول هلو به دلیل وزش بادهای شدید محلی در زمان برداشت در باغات سامان پادرختی و تبدیل به میوه درجه 3 و ضایعات شده و ضرر قابل‌توجهی نصیب تولیدکنندگان می‌کند، درحالی که اگر کارخانه‌های فرآوری محصول در سطح شهرستان و استان وجود داشت، همین محصولات پادرختی می‌توانست به انواع محصولات فرآوری شده مثل آبمیوه، لواشک و... تبدیل شده و جلوی ضرر و زیان باغداران را بگیرد.

درباره کهن‌شهرِ گردشگری سامان

می‌گویند شهرستان‌سامان که زیبایی‌اش را مدیون زاینده‌رود است، قدمتی هزارساله دارد؛ قدمتی که بی‌ربط به جریان مداوم این رود همیشه جاری نیست. به حالا نگاه نکنید زاینده‌رود خشک و کم آب است و سدهای بالادست نمی‌گذارند همیشه جاری و خروشان باشد.

برای قرن‌ها زاینده‌رود نغمه‌زنان جاری بوده و جریانش شهرها و روستاهای آباد زیادی را ایجاد کرده که یکی از آنها همین شهر سامان است؛ شهری کوهستانی در دامنه زاگرس و دره‌های عمیق، معروف به نگین چهارمحال و بختیاری با مناظر و چشم‌اندازهای زیبا، تابستانی ملایم و زمستانی سرد.

طبیعت سرسبز و باغ‌های پرمحصول در کنار بناها و آثار تاریخی متعدد همچون پل زمان‌خان، مقبره دهقان سامانی، آسیاب‌های آبی و امامزاده باباسید سامان را به یکی از شهرهای گردشگری ایران تبدیل کرده که در فصل‌های گرم سال پذیرای جمعیت زیادی از هموطنان از سراسر کشور است.

سامانی‌ها با دو زبان فارسی و ترکی سخن می‌گویند و بعد از باغداری و کشاورزی مهم‌ترین پیشه آنها قالیبافی است. و اما مهم‌ترین محصول باغ سامانی‌ها هم میوه خوش‌طعم و خوش‌رنگ هلوست که در چهار نوع زودرس، زعفرانی، زنجیری و کاردی و کمی هم رقم خارجی (مثل GHL آلبرتا) تولید می‌شود.

محمدحسن بیاتی - جام‌جم چهارمحال‌وبختیاری