فراشان مهربان امام مهربانی‌ ها

گاهی جارو به دست، گاه با پر غبارروبی و گاهی چراغ خطبه‌خوانی در دست، نگاه‌شان آرام و نجیب و مهربان در سراسر رواق‌ها و صحن‌ها می‌چرخد و می‌کاود تا خدمتی در آستان مطهر روی زمین نماند و حتی گوشه‌ای از حریم کبریایی، چشم‌انتظار خدمت‌رسانی‌شان باقی نماند.

نام‌شان فراش است و لباده و شلوار سیاه‌رنگ بر تن دارند و از قدیم‌الایام در همه مناسبت‌ها و آیین‌ها، از خطبه‌خوانی گرفته تا غبارروبی و نظم‌بخشی و شست‌وشو و تطهیر و راهنمایی زائران، پای ثابت خدمت‌رسانی‌اند.

نام‌شان فراش است و با آن چهره گشاده و ادب و متانت دلچسب و دل پرشور، زیور و زینت صحن و سرای حرم شده‌اند؛ آن‌قدر که آدم دلش می‌خواهد برای لحظه‌ای هم که شده جامه سیاه آنها را بر تن کند و از دریچه نگاه نافذ و مهربان آنها آستان و زائرانش را به تماشا بنشیند؛ درست مثل کبوترانی که از روی گنبدها و گلدسته‌ها و طاق ایوان‌ها و رواق‌ها آرام و سربه‌زیر به رفت‌وآمد زائران چشم دوخته‌اند و بال و پرشان غیر از آسمان حرم، میل باز و بسته شدن در آسمان دیگری را ندارد.

خاطرات ناب خدمت به رزمندگان در آستان رضوی

سیدحسین احمدزاده، یکی از قدیمی‌ترین خادمان فراش حرم رضوی است. احمدزاده ٨٨ سال دارد و از 36 سال پیش لباس خدمت به زائران امام رئوف را بر تن کرده است.

این خادم کهنسال تا دل‌تان بخواهد لحظات ناب در روضه رضوان تجربه کرده و خیر و برکت از این آستان به حدی در زندگی‌اش جاری شده که به گفته خودش امکان بازگویی تک‌تک آنها در این مجال نیست: ابتدای خدمت من در آستان همزمان با دوره‌ای از دفاع مقدس بود. آن زمان تقریبا هر روز مجروحان جنگی را به‌منظور دعا و زیارت از بیمارستان به حرم می‌آوردیم. سه‌شنبه‌‌شب‌ها از آن ایامی بود که حتما انتقال رزمنده‌ها به‌منظور شرکت در دعای توسل صورت می‌گرفت.

همراهی با رزمندگانی که برخی از آنها به خیل شهدا پیوستند واقعا خاطره‌انگیز و روحانی بود و حال‌وهوای آدم را عوض می‌کرد. هنگامی که صحن جمهوری اسلامی ساخته می‌شد هم خادم آن بخش بودم و شاهد لحظه‌لحظه جان‌گرفتن این صحن. آن‌زمان در مراسم و مناسبت‌های خاص گلاب و شکلات پخش می‌کردم و خلاصه بیکار نمی‌نشستم. حالا که برمی‌گردم و به پشت‌سرم نگاه می‌کنم حس غرور و افتخار از خدمت به زائران امام مهربانی‌ها وجودم را لبریز می‌کند و این خدمت و افتخار را تا زمانی که توان در بدن دارم حفظ خواهم کرد.

دل غیرمسلمان‌ها هم می‌رود برای این امام

سید تقی گرجی‌ نیا یکی دیگر از خادمان حرم مطهر است که موی خود را از 30 سال پیش تاکنون در خدمت به زائران آستان قدس رضوی سفید کرده است.

گرجی‌نیا سرکشیک ششم فراشان است و مسؤولیت خادمی را کاری بزرگ می‌داند و می‌گوید: تک‌تک لحظات خدمت به زائران سرشار از خیر و برکت و خاطره است اما یکی از خاطرات زیبایی که از دوران خدمت برایم به یادگار مانده، مربوط به سفر به یکی از کشورهای خارجی است. در آن سفر با فردی غیرمسلمان آشنا شدم و گفت‌وگوی ما به حرفه و کار من در حرم امام‌رضا(ع) و خدمت به زائران و جایگاه امام‌هشتم در میان شیعیان کشیده شد. درنهایت هم چند بسته متبرکی که همراه بود را به او هدیه دادم. با هم دوست شدیم و پس از مدتی پیگیری کرد که بازهم از متبرکات حرم برایش بفرستم و گفت هر هزینه‌ای هم داشته باشد، پرداخت می‌کند. دلیلش را که جویا شدم گفت که همسرش به این کار اصرار دارد و معتقد است زمانی که متبرکات امام‌رضا(ع) در خانه‌مان بوده، نور و معنویت خانه زیاد شده و حس خوبی در منزل ایجاد شده است.

گرجی‌نیا معتقد است همین اتفاق نشانه‌ای است برای این‌که دل‌های پاک زیادی در سراسر جهان تشنه معرفت و معنویت اهل‌بیت(ع) هستند و باید کار فرهنگی بیشتری درخصوص معرفی فرهنگ رضوی در اقصی‌نقاط دنیا انجام دهیم.

خدمت رسانی منظم از دوران صفویه تاکنون

فراشان آستان نورانی امام رضا (ع) همگی تحت اداره فراشان آستان خدمت می‌کنند؛ نهادی با قدمت حدود 400سال که از مهم‌ترین بخش‌های حرم و در تعامل مداوم با زائران است و محمد قلندریان، رئیس این اداره درباره‌اش به ما می‌گوید: در وقف‌نامه‌هایی مثل طومار علیشاهی که از زمان صفویه به جای مانده است، اشاراتی به خادمان و فراشان حرم مطهر شده است و در حدود سال ١٠٠٨ هجری قمری اسنادی از خدمه‌هایی مثل عودسوز وجود دارد. پس از انقلاب اسلامی و با گسترش فضاهای زیارتی و ساخت رواق‌های جدید، فضای خدمتی اداره فراشان هم توسعه یافت و هم‌اکنون محدوده خدمتی از بالاسر حضرت شروع و رواق‌های دارالسیاده، دارالنور، دارالولایه، دارالهدایه و رواق‌های زیرسطحی مثل دارالحجه، شیخ طوسی و شیخ حر عاملی و حضرت معصومه(س) را شامل می‌شود.

قلندریان درباره خدمات ارائه شده این مجموعه می‌گوید: اولویت کاری ما تطهیر حرم مطهر، رفع نجاسات و بازگشایی مسیر است. همچنین در مراسم آیینی صفه، ١۴فقره مراسم هر صبح و شام برگزار می‌شود که اجرا و چیدمان آن با فراش‌هاست. مراسم خطبه‌خوانی در فصول سرد سال که در دارالحجه برگزار می‌شود هم زیرنظر فراشان اجرا می‌شود و خادمان این بخش در کنار خدام، دربان و کفشدار خدمت‌رسانی می‌کنند.

به گفته وی، بخش آیین رضوان که زیر نظر اداره فراشان است هم خدمات پرداخت ضریح، پنجره‌های نقره و فولاد و حتی اماکنی همچون خواجه ربیع و آب شرب در رواق‌ها را به‌عهده دارند. همچنین بخش زلال رضوان که مدتی است مسؤولیت برپایی نماز در کل رواق‌ها را به‌عهده‌ دارند،زیر نظر اداره فراشان است.

فراتر از صحن‌ها و رواق‌ها

دامنه خدمت فراشان رضوی محدود به داخل حرم نمی‌شود و مدتی است به مرزهای بیرونی حرم و در تعامل بیشتر با مردم ، ادارات و نهادهای خدمات رسان شهری هم کشیده شده است. رئیس اداره فراشان حرم رضوی می‌گوید این خدمات پس از ابلاغیه جدید مدیریت عالی حرم مطهر به‌عهده اداره فراشان گذاشته شده است. بر همین اساس همکاری با بهزیستی خراسان رضوی بخشی از فعالیت اداره فراشان است، به‌طوری‌که حدود ١٧٠نفر با معرفی این نهاد، تحت حمایت خادمان فراش قرار گرفته و از پوشاک و خوراک مناسب در بازه‌های زمانی گوناگون بهره‌مند می‌شوند. همچنین برپایی ایستگاه‌های صلواتی در نقاط مختلف شهر، تهیه بسته‌های معیشتی در طرح مواسات و همدلی، امدادرسانی در حوادثی همچون سیل و زلزله و... از سایر خدمات اداره فراشان است.

چگونه فراش می‌شوند؟

قلندریان به جمعیت فراشان حرم هم اشاره‌ای کرده و می‌گوید: هم‌اکنون ٧۵٠نفر زیر نظر اداره فراشان خدمت می‌کنند که از این تعداد ٧٢ نفر نیروی رسمی و حدود ۴٨٠ نفر نیروی افتخاری و بقیه نیروی تشرفی هستند.

وی درباره چگونگی تشرف این افراد به جامعه خادمان حرم هم می‌گوید: برای حضور در جمع خدام، پس از ارائه درخواست و قبول آن، نیروها به مدت 10سال به‌عنوان خادم تشرفی کار می‌کنند و پس از آن با ارائه درخواست مجدد و بررسی در مدیریت می‌توانند به‌عنوان خادم افتخاری فعالیت کنند و از مزایای آن مثل دفن در حرم مطهر بهره‌مند شوند. رئیس اداره فراشان حرم رضوی می‌گوید از هر صنف و رده شغلی و تحصیلی درمیان فراشان وجود دارد و هیچ تفاوتی در نوع و کیفیت خدمت آنها وجود ندارد.

قلندریان تاکید می‌کند کار فراشان تعطیل بردار نیست، کمااین‌که در زمان شیوع ویروس کرونا که رواق‌ها تعطیل شد، خدام اداره فراشان در سایر نقاط حرم فعال شدند و به نوعی کار شست‌وشو و ضدعفونی اماکن متبرکه و نظافت ضلع غربی حرم را به‌عهده گرفتند.

موقوفات فراشی

مثل همه بخش‌های حرم مطهر، بخش فراشان هم موقوفاتی دارد که از قدیم به یادگار مانده و به این موقوفات اضافه هم می‌شود.

رئیس اداره فراشان حرم رضوی درباره این موقوفات می‌گوید: موقوفات مهدی قلی خان قرائی، محمدباقر سمنانی، مهرجان بیگم و ملک التجار در اماکن مختلف حرم و با کارکردهای روضه خوانی، کمک به فقرا و... در حال فعالیت هستند.

طاهره فجر داوودلی - ایران / روزنامه جام جم