افزایش سرقت اموال عمومی در شهرهای بزرگ و كوچك نشانه چیست؟

این دو سرقت كه به‌تازگی در تهران رخ داده و می‌توانست پایانی خونین داشته باشد، حكایت تخم‌مرغ‌دزدهایی است كه عاقبت شتردزد شدند،‌ سارقانی كه به شهر و اموالش به چشم یك كیسه پول نگاه می‌كنند كه هر وقت دل‌شان خواست، درش را باز كنند و ناخنكی به آن بزنند؛ ‌چه یك لامپ كوچك از چراغ یك بوستان محلی باشد، چه چند تن آهن و فولاد از پلی ماشین‌رو.

اما آیا این سارقان كه از سطح شهر غنیمت جمع می‌كنند، واقعا فقیرند و از روی استیصال چنین می‌كنند، یا این‌كه قصد خرابكاری دارند و به عنوان یك وندال فقط می‌خواهند دق‌دل‌شان را سر شهر خالی كنند یا این‌كه اینها به صورت سازمان‌یافته كار می‌كنند و مطمئنا آنقدر زور و قدرت و نفوذ دارند كه دارایی‌های شهر و مبلمان شهری را بار بزنند، با خود ببرند و آب هم از آب تكان نخورد؟

اینها سوالاتی است كه تكرار بی‌وقفه سرقت اموال شهر در تهران و سایر شهرها پای آنها را به ذهن باز می‌كند، سوالاتی كه هر كارشناسی بسته به عینكی كه به چشم زده است، به آنها پاسخ می‌دهد.

عده‌ای می‌گویند علتش فقر، مهاجرت و پدیده حاشیه‌نشینی است، عده‌ای هم معتقدند ضعف امنیت و نظارت‌های ضعیف، برخی هم می‌گویند حقوق شهروندان كه در شهر پایمال شود و شهروند محترم شمرده نشود، این‌چنین تند واكنش نشان می‌دهد و به هیچ چیزی از اموال شهر كه به دستش بیفتد، رحم نمی‌كند اما این‌كه پاسخ درست كدام است، نیازمند مطالعه و بررسی است، ولی به هرحال تا پاسخ قطعی پیدا بشود، باید راه‌حلی برای مشكل بی‌دفاعی شهرها مقابل خیل عظیمی از سارقان خرد و كلان پیدا شود، وگرنه اگر جولان دست‌كج‌ها در شهر با همین سرعت پیش برود، از شهر فقط یك پوسته خالی باقی می‌ماند.

سارقان همه‌چیز خوار

مرور خبرهای مربوط به سرقت اموال عمومی در شهرها سرسام‌آور است: سرقت گسترده ورق‌ها و دریچه‌های فاضلاب در تهران، سرقت بزرگ از پل وردآورد،‌ افزایش سرقت شیرآلات فلزی در شب، دستگیری سارقان تجهیزات پارك‌ها و كابل برق در آبادان، سرقت دیوار حائل صوتی در اتوبان حكیم، ‌سرقت دیوارهای صوتی در پل صدر، سرقت دیوار صوتی در بزرگراه آزادگان،‌ سرقت بیش از هزار دریچه فاضلاب در بندرعباس، ‌دستگیری اعضای باند سرقت سیم و كابل برق در گلستان،‌ انهدام 24 باند سرقت سیم و كابل برق در اصفهان،‌ سرقت 4100 تابلوی ایمنی و 58 هزار كیلو گاردریل در جاده‌های كرمانشاه، ‌سرقت گاردریل در تهران با لباس كارگران شهرداری، سرقت 600 میلیونی گاردریل در مهاباد، سرقت نرده‌های پل عابرپیاده در گلدشت كرج، سرقت نرده‌های پل عابرپیاده در بندرعباس، ثبت ركورد روزانه 500 سرقت از تجهیزات شهری و دیگر دلت نمی‌خواهد بیشتر جست‌و‌جو كنی و بیشتر بیابی.

همه این خبرها یعنی این‌كه از صبح تا شب،‌ در روز روشن و در دل شب تار، دست عده‌ای حتی در جاهایی كه فكرش نیز به مخیله خیلی‌ها نمی‌رسد، در كیسه اموال شهر است.

سارقان اموال شهر به همه جور جنسی هم علاقه دارند. البته اگر آهن، مس یا هر نوع فلز دیگری باشد كه چه بهتر، ولی حتی اگر شیشه و پلاستیك هم دم دست باشد، آنها آن را می‌قاپند به طوری كه رضا شیرزادیان، معاون خدمات شهری شهرداری منطقه 18 كه به علت همجواری این منطقه با حاشیه‌های جنوبی تهران و حریم پایتخت همواره با سارقان چالش دارد، به ما می‌گوید این افراد حتی از بشكه‌های ترافیكی نمی‌گذرند.

این همه‌چیز خوار بودن دزدهای شهری اما كار دست سازمان‌هایی می‌دهد كه اموال‌شان به یغما می‌رود. دو ماه پیش كه مسعود رضا ثامنی، معاون مهندسی و توسعه شركت فاضلاب تهران واضح و شفاف توضیح می‌داد كه با سرقت حجم قابل توجهی از تجهیزات رو‌به‌رو هستند،‌ آمارهایش واقعا تكان‌دهنده بود.

او می‌گفت: «ما در پروژه فاضلاب تهران مجبوریم در همه معابر نگهبان مستقر كنیم كه این منجر به درگیری‌های گسترده شبانه شده است. تجهیزات، ماشین‌آلات، كمپرسور و ورق‌ به سرقت می‌روند و طبق ردیابی‌های ما در بازار ورق خلازیر فروخته می‌شوند.

اكنون وضعیت به گونه‌ای شده كه پیمانكاران با موضوع كنار آمده‌اند و ورق موج‌دار را كه باید یك میلیون و 200 هزار تومان بخریم، در بازار خلازیر همان جنس دزدیده‌شده را با 300 هزار تومان تهیه می‌كنیم. دریچه‌های چدنی فاضلاب هم به سرقت می‌روند و در یك‌سال اخیر، در برخی مناطق شاهد سرقت چند هزار دریچه بوده‌ایم كه این مساله در غرب تهران اوضاع وحشتناكی پیدا كرده است».

درددل‌های آذرماهی علی موسوی، معاون بهره‌برداری شركت آب و فاضلاب منطقه ۳ تهران نیز دست كمی از جملات یادشده ندارد: «در شهر تهران طی شش ماه اول امسال بیش از 2100 مورد سرقت دریچه فلزی گزارش شده، در حالی كه كل سال ۹۹، 2800 مورد سرقت دریچه روی داده بود كه اگر این روند ادامه داشته باشد، تا پایان سال ۱۴۰۰ تعداد سرقت‌ها نسبت به پارسال دو برابر می‌شود. در منطقه 3 تهران هم در شش ماه اول سال، بیش از ۴۵۰‌مورد سرقت دریچه فلزی اتفاق افتاده كه بیش از یك میلیارد تومان هزینه به آبفا و مردم تحمیل كرده است. حتی وقتی از دریچه‌های بتنی به جای فلزی استفاده می‌شود، باز هم به سرقت می‌روند تا آرماتورهای درون بتن فروخته شود».

سرقت دریچه‌های فاضلاب البته گستره‌ای به وسعت كشور دارد. بازهم آذر امسال بود كه مدیرعامل شركت آب و فاضلاب هرمزگان اعلام كرد از ابتدای سال 1400 تاكنون بیش از 1000 دریچه فاضلاب در شهر بندرعباس به سرقت رفته است و صد افسوس كه این سرقت‌ها فقط به دریچه فاضلاب و اجناسی از این دست خلاصه نمی‌شود.

بهمن پارسال مدیرعامل شركت توزیع نیروی برق استان كرمانشاه در گفت‌و‌گو با ایرنا اطلاعات تاسف‌آوری را بر زبان آورد. او گفت: «از ابتدای سال 99 تا پایان آذر فقط 6‌میلیارد تومان انواع سیم و تجهیزات برقی به سرقت رفته كه در مقایسه با مدت مشابه سال 98 رشدی 150 درصدی را نشان می‌دهد، به طوری كه به طور میانگین روزانه ۱۰ مورد سرقت انواع سیم و تجهیزات برق در استان اتفاق می‌افتد كه هر سرقت نیز باعث قطع شدن برق حدود ۱۰ خانوار به مدت سه تا چهار ساعت می‌شود».

درست در همین زمان مدیرعامل شركت گاز استان كرمانشاه نیز به ایرنا توضیح داد «به طور میانگین روزانه ۲۰ تا ۳۰ شیر علمك گاز در استان به سرقت می‌رود، حتی علمك‌هایی كه داخل زمین تعبیه شده‌اند».

آسیب‌شناسی سرقت‌ها

این‌كه عده‌ای كه جمعیت‌شان كم هم نیست از صبح تا شب بو می‌كشند تا كجا بتوانند بخشی از اموال عمومی را به سرقت ببرند، یك اتفاق عادی نیست و قطعا زاییده عللی است كه باید بررسی شود اما این‌كه این علت‌ها كدامند و چطور می‌شود آنها را از نظر درجه اهمیت دسته‌بندی كرد، موضوعی است كه گاه در موردش اتفاق‌نظر و گاه اختلاف‌نظر وجود دارد.

ما كه در این‌باره با رضا شیرزادیان، معاون خدمات شهری شهرداری منطقه 18 تهران صحبت كردیم، او گفت فقط و فقط یك علت وجود دارد و آن هم وضعیت بد اقتصادی است. گرچه نباید از آدم‌هایی كه مشكل مالی ندارند، ولی به دزدی عادت كرده‌اند نیز غافل شد.

این سوال را از فرزانه ساسانپور، استاد برنامه‌ریزی شهری دانشگاه خوارزمی اما كه پرسیدیم، گفت سرقت اموال عمومی شهر نه یك علت بلكه دلایل متعددی دارد.

او توضیح داد: «یكی از علت‌ها می‌تواند سلب اعتماد مردم از شهرداری باشد، به این معنی كه آنها انتظاراتی از مدیریت شهری دارند، ولی برآورده نمی‌شود و این اعتراض به صورت وندالیسم یا سرقت اموال شهر بروز می‌كند. این اعتراضات می‌تواند از سطوح بالاتر نیز وجود داشته باشد و در نهایت به سرقت یا تخریب اموال عمومی منجر شود. دلیل دیگر هم می‌تواند فقر تركیبی باشد، به طوری كه به سبب فشارهای اقتصادی، طبقه متوسط جامعه (كه همواره به عنوان بازوی تعادلی جامعه بین طبقه غنی و فقیر عمل می‌كند) ضعیف می‌شود و رو به سرقت اموال عمومی می‌آورد. مهاجرت نیز ممكن است یكی از ریشه‌های این معضل باشد. كلانشهرهایی كه به صورت قطبی عمل می‌كنند؛ جایی برای اشتغال، كسب درآمد، گمنامی و بی‌هویتی‌اند. زیرا بر اثر مهاجرت،‌ افراد مختلفی رو به سمت شهرهای بزرگ و كلانشهرها می‌آورند و به علت گمنامی در شهر ممكن است دست به سرقت بزنند.»

ساسانپور به عنوان یك مدرس دانشگاه در حالی دلایل سرقت اموال شهر را این‌گونه دسته‌بندی كرد كه مهرداد مال‌عزیزی، كارشناس مسائل شهری درگفت‌و‌گو با ما، ماجرا را از مسیری كاملا متفاوت تحلیل كرد. او گفت: «شهر، مثلثی است تشكیل شده از ساختمان‌ها،‌ مبلمان شهری و شهروندان كه اگر حقوق این سه ضلع خوب پیاده شود، همه خوب در كنار هم قرار می‌گیرند، ولی چون در شهرهای ما این سه ضلع با هم تناسب ندارند، كارها درمجموع خوب پیش نمی‌رود. مثلا درمورد تهران مشكل این است كه سطح اشغال شهر بالاست و تراكم انسان در هكتار زیاد است، در حالی كه فضای خصوصی در مترو و اتوبوس باید دو متر، سرانه فضای سبز باید 17 متر و سرانه فضای ورزشی 1.5 تا دو متر باشد كه هیچ‌كدام مهیا نیست. بنابراین مردم درچنین فضای پرتنشی كه حقوق شهروندی در آن رعایت نمی‌شود، عكس‌العمل نشان می‌دهند و دست به رفتارهای ناهنجار می‌زنند.»

راه چاره چیست؟

وقتی پل غول‌پیكر ایستاده در بزرگراه شهید همدانی تهران توسط سارقان (كه البته بعدا فاش شد پیمانكاران طلبكار شهرداری بودند) تكه‌تكه دزدیده شد، ناصر امانی، عضو شورای شهر گفت كه فقدان حفاظت آنلاین از سازه‌های سنگین از طریق دوربین‌های نظارت ترافیكی، یكی از دلایل عمده وقوع این سرقت‌هاست.

زمانی هم كه یكی از پل‌های عابرپیاده منطقه 21 تهران داشت در تاریكی شب قطعه قطعه می‌شد و توسط سارقان در یك تریلی بارز زده می‌شد، خیلی‌ها پرسیدند یعنی هیچ مسوول و ناظری نبود كه بتواند جلوی این دزدی آشكار را بگیرد؟

حالا هم كه به گواه آمارها و اظهارنظرهای مسوولان، روند سرقت اموال عمومی در شهرها رو به رشد است، سوال این است كه بالاخره باید چه كار كرد تا دست سارقان كوتاه شود؟

در پاسخ به این سوال نیز كارشناسان مختلف، نسخه‌های مختلفی را تجویز می‌كنند. مثلا مهرداد مال‌عزیزی، فرهنگسازی و احیای حقوق شهروندی را راه چاره می‌داند و فرزانه ساسانپور و رضا شیرزادیان، افزایش نظارت‌ها و مراقبت‌ها را.

مال‌عزیزی می‌گوید: «سرقت اموال عمومی در همه شهرهای بزرگ جهان وجود دارد اما كشورهایی كه راه‌حل پیدا كرده‌اند، آن را در برخوردهای ایذایی نیافته‌اند.

در مورد كشور ما مشكل این است كه از وقتی بودجه شهرداری‌ها قطع شد و این نهادهای عمومی مجبور شدند همه انرژی خود را بر كسب درآمد متمركز كنند، دغدغه‌های مالی در اولویت قرار گرفت و ملاحظات فرهنگی به اولویت‌های چندم سقوط كرد، پس طبیعی است كه در چنین فضایی حقوق شهروندی نمی‌تواند رعایت شود و در نتیجه شهروندان به كاستی‌ها واكنش نشان می‌دهند.»

فرزانه ساسانپور، استاد برنامه‌ریزی شهری اما در پاسخ به این سوال كه بهترین راه به حداقل رساندن سرقت‌ها چیست، می‌گوید: «سرقت اموال عمومی مشكلی منحصر به جامعه ما نیست، چراكه این قبیل اتفاقات در همه جوامع رخ می‌دهد، ولی در مورد جامعه خودمان لازم است این موضوع به‌دقت بررسی و تحلیل شود تا ریشه‌های آن مشخص گردد. زیرا بدون پی بردن به ریشه‌ها نمی‌توان راهكاری پیدا كرد. اما به نظر می‌رسد برای جلوگیری از تكرار سرقت‌ها باید بیش از هر چیز از حضور مدیران متخصص، كارآمد و نیز پایش، نظارت و كنترل‌های بهینه و بجا از سوی سازمان‌ها متولی بهره گرفت. چون اگر نظارت‌ها دقیق، سریع و هوشمندانه نباشد، سرقت‌ها ابعاد وسیع‌تری پیدا می‌كند و روزی می‌رسد كه هر آنچه از اموال شهر كه قابل تبدیل شدن به پول است، به سرقت می‌رود.»

رضا شیرزادیان، معاون خدمات شهری شهرداری منطقه 18 تهران نیز در این میان نسخه خودش را دارد و توضیح می‌دهد: «بهترین راهكار، گشت‌های مستمر و هماهنگی شهرداری‌ها با نیروی انتظامی است، چون نظارت‌ها كه مستمر باشد، سارقان فرصتی برای اقدامات خویش پیدا نمی‌كنند. نصب دوربین هم می‌تواند یكی از راهكارهای موثر باشد، همچنین فعال كردن مردم و ترغیب آنها به نظارت و مراقبت یعنی همان كاری که در منطقه 18 انجام شده و از نگهبانان گاراژها، سوله‌ها،‌ گلخانه‌ها، باغ‌ها و پمپ‌بنزین‌ها خواسته‌ایم حواس‌شان به كوچه و خیابان هم باشد كه نتیجه هم گرفته‌ایم، زیرا اگر پیش از این در طول هفته دو مورد سرقت گزارش می‌شد، اكنون این آمار به یك سرقت در 10 یا 15 روز رسیده است.»

مریم خباز - جامعه / روزنامه جام جم