یک عارف انقلابی

دلیل این شور و اشتیاق و نفوذ سخن و کلام آیت‌ا... در دل و جان جوانان چه بود؟ این سؤالی است که در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر علی سرلک که خود از روحانیون مورد علاقه جوانان است، مطرح کردیم و دیدگاه‌های این کارشناس مسائل مذهبی را در پی می‌خوانید.

مرحوم آیت‌ا... فاطمی‌ نیا به‌رغم جایگاه والای معنوی و عرفانی‌شان هیچ‌گاه منبر رفتن و ارتباط با مردم را ترک نکردند و به همین واسطه، تاثیرات قابل‌توجهی روی نسل جوان داشتند. شما راز محبوبیت ایشان را در چه می‌دانید؟

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های آقای فاطمی‌نیا، بی‌تکلفی و زلال بودن ایشان بود و عناوینی همچون استاد اخلاق، محقق، اهل سلوک و اهل عرفان که برای ایشان به کار برده می‌شد باعث نشد به آن غره شوند، بلکه با شوخ‌طبعی و درک درستی که از مخاطبشان در هر رده‌ای از معرفت داشتند با آنها برخورد می‌کردند و هر که در جلسات درس، سخنرانی یا در مراودات و معاشرت با ایشان حاضر بود، این احساس را داشت که می‌تواند نسبتی با آیت‌ا... فاطمی‌نیا برقرار کند و از او بهره‌مند شود و در محضر ایشان جایگاهی داشته باشد.

آقای فاطمی‌نیا بی‌تکلف بود. مجلس و محل نشست و برخاستش اصطلاحا دهلیز بود. چهره گشاده و متبسمی داشت و با مردم به زبان خودشان گفت‌وگو و دغدغه‌های آنان را درک می‌کرد و در همه ایام عمر مبارکشان، نسبت به متعالی کردن روح و قلب مردم، دلسوزانه برخورد می‌کرد و در نوشته‌ها و تحریرها این دلسوزی و خیرخواهی موج می‌زد. شکر خدا از این جهت مردم هم نسبت به ایشان به‌ویژه نسل جوان، اقبال و استقبال خوبی نشان دادند و از محضر پرفیض ایشان فراوان استفاده کردند.

از گذشته هم، منبر را یک رسانه می‌دانستند. چه ویژگی‌هایی باید در این منبر مدنظر قرار گیرد تا بتواند طیف‌های مختلف مخاطبان را به خود جذب کند و چطور می‌توان جوانان را به چنین مجالس مذهبی سوق داد، امتیازی که در مجالس مرحوم فاطمی‌نیا نیز مشهود بود؟

منبر، قطعا رسانه است و چند ویژگی بسیار مهم دارد. نخست برای خدا بودن و برای خدا گفتن است و باید رضایت خداوند را در نظر داشت نه این‌که به دنبال مرید باشیم. بنابراین اولین اصل آن است که این منبر برای خدا باشد و حتی اگر جایی مخاطب هم از گفته‌ای آزرده خاطر شد اگر برای رضای خدا باشد ایرادی ندارد. دومین ویژگی یک منبر خوب این است که حرف خودمان را نزنیم، بلکه معیار قرآن و اهل‌بیت(ع) باشد. منبر آقای فاطمی‌نیا، مشحون از معارف قرآنی و اهل‌بیتی بود یا برخی از بیانات استادان طی طریق کرده و اهل نفس را بیان می‌کردند. ویژگی سوم که باید در یک منبر گیرا وجود داشته باشد، لحن کلام و زاویه دیدی است که سبب می‌شود در انتخاب واژه‌ها و مفهومی که درصدد بیانش هستیم رحیمانه و رحمه للعالمینی برخورد کنیم.

مسأله بعدی که یک منبر می‌تواند مخاطبان امروزی را به آرامش برساند، اطمینانی است که خود خطیب و منبری دارد، وقتی آقای فاطمی‌نیا سخنی می‌گفت معمولا این تعبیر را در کلامشان فراوان به کار می‌بردند که تا من یقین و باور نداشته باشم، سخنی را به زبان نمی‌آورم و گاهی خداوند را به چیزی که عنوان می‌کردند، شاهد می‌گرفتند که این سخن را از سویدای قلب و باورشان می‌گویند. این ویژگی‌ها می‌تواند یک منبر را برای نسل جوان امروزی که ذهن و دلش در معرض شلیک تیرهای مسموم از فضای رسانه‌ای است، جذاب و گیرا کند. به هرحال آقای فاطمی‌نیا، جزو گنجینه‌های اهل منبر ما بودند که متاسفانه از ایشان محروم شدیم.

به نظرتان برجسته‌ترین ویژگی‌های شخصیتی مرحوم فاطمی‌نیا چه بود و کدام وجهه از شخصیت ایشان برای شما جذاب بود؟

ایشان بسیار اهل گفت‌وگو بود. سال‌ها پیش که طلبه جوانی بودم، بارها پیش آمده بود که با ایشان صحبت کنم. مرحوم فاطمی‌نیا خیلی اهل شنیدن بود و به تعبیر قرآن «اُزُن» بود و حوصله ایشان در شنیدن مشهود بود. دیگر این‌که آیت‌ا... فاطمی‌نیا اهل محبت و معاشرت کریمانه بود. وقتی می‌نشست و گفت‌وگو می‌کرد به قدری محضرشان شیرین و معاشرت با ایشان دلپسند بود که همیشه جمع‌ها و گعده‌هایی که با حضور این عالم برپا بود، بسیار خاطره‌انگیز می‌شد. سومین ویژگی ایشان این بود که به کانون خانواده و به‌ویژه خانواده خودشان بسیار محبت و توجه داشتند و لطایف، ظرایف و جزئیات برایشان بسیار مهم بود. نقل است یک روز همسرشان خوابیده و عبای ایشان را روی سرش کشیده بود. ظاهرا آقای فاطمی‌نیا همان یک عبا در دسترس‌شان بود و بدون عبا به جلسه رفتند. فرزند ایشان گفتند بدون عبا خوب نیست و آبروی شما در خطر است و ایشان در جواب گفته بودند عبا روی مادر شما بود و اگر آن را برمی‌داشتم خواب مادرتان آشفته می‌شد، اگر عبا و آبرو بنا به آشفته شدن خواب مادر شما باشد، من نه آن عبا را می‌خواهم و نه آن آبرو را.

به‌رغم این‌که اهل سلوک بودند اما بسیار متشرع و به ظواهر شرعی پایبند بودند. خاطرم هست اوایل دهه۷۰ که ایشان برای سخنرانی به حرم حضرت معصومه(س) دعوت شده بودند، مرحوم آیت‌ا... لنکرانی هم نماز ظهر می‌خواندند. زمانی که آقای فاطمی‌نیا می‌خواستند به منبر بروند، بعد از نماز، دست آیت‌ا... فاضل لنکرانی را بوسیدند و سپس به منبر رفتند تا به همه جوانان بگویند فقاهت و فقه بسیار اصالت دارد. من این جمله را بارها از ایشان شنیده‌ام که در فراز منبر می‌فرمودند عارفی که فقیه نباشد، عرفانش بی‌پایه و بی‌مایه است، یعنی مسلک عرفانی باید چارچوب نظری، فقاهتی و شریعتی داشته باشد. نکته دیگری که علاقه‌مندم یادآوری کنم که بسیار هم در منبر به ایشان کمک می‌کرد، این بود که بسیار محقق و پژوهشگر بودند و عمق یک مفهوم را جست‌وجو می‌کردند. لغت‌شناس و بر تاریخ مسلط بودند و این مسأله استحکام محتوایی زیادی به اظهارات مکتوب و شفاهی ایشان می‌بخشید.

و اما یک ویژگی مهم مرحوم فاطمی‌نیا، انقلابی بودن ایشان بود. عالمی که در عین حال عارف، مورخ و حکیم بود و نسبت به برخی اشکالات انتقاد هم داشت اما در کلیات، نسبت به نظام و شخص رهبری یک مدافع تمام قد بودند و مخالفت با رهبری و تضعیف ایشان را بالاترین گناه می‌دانستند و این جزو ویژگی‌های کسانی است که عرفان خاکستری، انزواگرا و مسؤولیت‌گریز ندارند. ایشان صحنه را می‌شناختند و تشخیص می‌دادند جریان‌ساز این مواجهه تمدنی، رهبری است و هرچقدر می‌توانستند از ایشان حمایت می‌کردند.

فقدان مرحوم فاطمی‌ نیا چه تاثیری بر فضای معنوی جامعه و مجالس وعظ و خطابه خواهد داشت؟

در روایات ما آمده، وقتی عالمی از دنیا می‌رود شکافی به وجود می‌آید که هیچ‌گاه این شکاف پر نخواهد شد اما حداقل باید بدانیم شهر بدون عالم اخلاق و انسان موحد، شهر سخت‌تری برای زندگی کردن است. طی این سال‌ها، بزرگانی همچون مرحوم خوشوقت، مرحوم حق‌شناس، مرحوم آیت‌ا... مهدوی‌کنی، مرحوم ضیاءآبادی و... را از دست داده‌ایم و مرحوم فاطمی‌نیا هم متأسفانه از میان ما رفتند. جوانان باید بدانند توجه و اقبال به این بزرگان می‌تواند روح و جانشان را نورانی کند. فکر می‌کنم فوت ایشان تلنگری برای همه باشد که قدر بزرگانمان را بدانیم. این قدرشناسی در همه زمان‌ها حجت بوده و هست و آنچه باید از رهگذر زندگی و درگذشت ایشان بیاموزیم، همین مسأله است. ضمن این‌که خود ایشان هم بسیار ملتزم به بهره‌مندی از علما و عرفا بودند. خداوند روح بلند ایشان را با اجداد طاهرشان محشور کند و درگذشت این عالم و حکیم برجسته را خدمت حضرت ولی‌عصر(عج)، ارادتمندان ایشان و مردم ایران به‌خصوص جوانان تسلیت می‌گویم.

گروه سیاسی روزنامه جام جم