تینا چهارسوقی امین در گفت‌و‌گو با جام جم آنلاین:

چه زمانی باید نگران ادبیات نسل Z باشیم؟ / آشنایی با تفاوت‎های زبانی نسل Z و نسل Y

«چرا منو ایگنور میکنی؟»، «پیک می‌بازی درنیار!»، «بچه‌ها می‌خوام با گوشی جدیدم فلکس کنم»، «چنین رفتاری خیلی کرینچه» و ده‌ها جمله از این دست. این بخشی از ادبیات گفتاری نسل Z و یا همان متولدان بین سال‌های ۷۶ تا ۱۳۹۰ هستند. ادبیاتی عجیب، به ظاهر گستاخانه و مملو از واژگان غریب و عمدتا انگلیسی.

کد خبر: ۱۵۳۳۹۰۲

نویسنده هیلدا حسینی خواه

جام جم آنلاین - واقعیت همین است؛ نسل Z به دلیل گفتار خود با انتقادات زیادی مواجه است. اما دکتر تینا چهارسوقی امین دکترای زبان‌شناسی و پژوهشگر تحلیل گفتمان انتقادی و رتوریک سیاسی در گفت‌و‌گو با جام جم آنلاین تغییر گفتاری بین نسلی را موضوعی عادی ارزیابی می‌کند و می‌گوید نباید نگران تهدید‌های آن و غنای ادبیات فارسی بود. اما او مشکل را جای دیگری شناسایی می‌کند.

نگرانی نخست؛ تغییر واژگان فارسی؟

دکتر تینا چهارسوقی امین دکترای زبان‌شناسی و پژوهشگر تحلیل گفتمان انتقادی و رتوریک سیاسی در گفت‌و‌گو با جام جم آنلاین عنوان کرد: نقش زبان را اینگونه بررسی می‌کنیم که در وهله نخست باید بدانیم زبان وسیله‌ای برای ارتباط است و سپس در گام بعدی با معنا و مفهوم آن آشنا می‌شویم.

چهارسوقی امین گفت: از این موارد که بگذریم نقش بهتر آن را در مطالعات روان شناختی متوجه می‌شویم، جایی که به ما می‌‍‌گوید زبان ابزاری برای بازنمایی خود و سنجش وضعیت اجتماعی، بصری و فرهنگی بر اساس همان مطالعات شناختی است.

این پژوهشگر بیان کرد:، اما نقش زبان چه کمکی به زندگی اجتماعی فرد می‌کند؟ در مواجه با این سوال شاید ذهن فرد به سمت و سوی این مسئله برود که تغییر واژگان که بخشی از همان نقش زبان می‌تواند تاثیراتی منفی در زندگی اجتماعی داشته باشد. اما این چنین نیست و زمانی که نقش‌های زبان را فهمیدیم و مطالعه کردیم دیگر نگران از دست رفتن ظرفیت‌های زبانی نمی‌شویم.

وی ادامه داد: از سویی ما می‌خواهیم مدل‌های زبانی نسل‌های مختلف را بشناسیم، یعنی شیوه برقراری ارتباط بین نسلی را بفهمیم. نسل Y متولدان سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۷۵ هستند و نسل Z هم شامل متولدان سال ۷۶ تا ۱۳۹۰ می‌شوند.

شناخت پل ارتباطی با نسل Z

این مدرس دانشگاه افزود: ما نباید نگران تهدید‌های تغییر زبانی از سوی نسل Z باشیم. اولویت را باید بر روی شناخت این نسل بگذاریم و سپس وقتی به این شناخت دست پیدا کردیم باید نسخه بهتری برای ارتباط با نسل Z پیدا کنیم. در ادامه دیگر نگران این موضوع نخواهیم بود که نمیتوانیم با نسل Z ارتباط بگیریم. حالا ما پل ارتباطی با این نسل را شناخته‌ایم.

چهارسوقی امین اذعان داشت: مولفه‌های زبانی نسل Z را از جهات گوناگونی میتوان مورد نقد و بررسی قرار داد. باید به این نکته بسیار مهم توجه داشت که زیست و کنشگری در بافت دیجیتال رقم خورده است و مدل کنش‌های اجتماعی را موازی با فضای دیجیتال با این نسل تعریف می‌کنیم. مدل کنش‌های اجتماعی نسل Z کاملا با نسل Y متفاوت است. نسل Y به تدریج با فضای دیجیتال آشنایی پیدا کرد، اما این برای نسل Z خیلی سریع‌تر رخ داد. شرط کنشگری نسل Z در دنیای دیجیتال است.

سه معیار مدل حرف زدن نسل z

وی تصریح کرد: سه معیار مدل صحبت کردن نسل Z را می‌سازد. نخست استفاده از اسلنگ‌ها و یا زبان اصطلاحات و مولفه‌های عامیانه در صحبت عادی فرد است. دومین موردی که مدل صحبت کردن نسل Z را می‌سازد کدسوئچینگ و یا همان رمزگردانی است. یعنی جابجایی کلمات فارسی با انگلیسی. سومین مورد از اجزای مدل صحبت کردن نسل Z میم سازی است.

این پژوهشگر تحلیل گفتمان انتقادی و رتوریک سیاسی گفت: میم سازی یعنی کوتاه‌ترین روش برای ارائه مفهوم. در واقع ما با یک ارائه سریع و کپسولی مفهوم در این مورد هستیم. تنفر، احساس و دیگر موارد با این روش نشان داده می‌شود و اقناع بالایی هم دارد.

چه زمانی باید نگران ادبیات نسل Z باشیم؟ / آشنایی با تفاوت‎های زبانی نسل Z و نسل Y

مدل‌های زبانی نسل Z بر اساس کنش‌های اجتماعی است

مدرس دانشگاه خاطرنشان کرد: نسل Z با مورد اول یعنی اسلنگ‌ها می‌خواهد تعلق زبانی را که درون نسل خودش است نشان بدهد. با مورد دوم یعنی کدسوئیچینگ قصد دارد تمایز خودش را با نسل‌های قبلی نشان بدهد و در مورد سوم یعنی میم سازی به سمت زبان مشترک با تمامی‌نسل‌ها می‌رود.

چهارسوقی امین یادآور شد: ما با این مطالب متوجه شدیم که مدل‌های زبانی نسل Z کاملا بر اساس کنش‌های اجتماعی است. شاید آگاهانه هم نباشد، اما نسل Z سه مولفه‌ای که برشمردیم را به طور کامل مورد استفاده قرار میدهند.

وی تاکید کرد: این سه ویژگی که برشمردیم مختص به نسل Z نیست. موارد اول و دوم در نسل Y هم وجود داشته است البته خاستگاه استفاده از آنها بسیار تغییر کرده است. در نسل Y از مجموع کلماتی استفاده می‌شود که کاملا متفاوت با نسل Z ا ست که به این شرایط «تعلق نسلی» می‌گویند. مثلا نسل Y می‌گفت «تیپ طرف خز است»، اما نسل Z می‌گوید: «تیپ طرف لش و لوش است».

چهارسوقی امین افزود: در کدسوئیچینگ باز هم به این اشاره کنیم که نسل Y گام به گام با آن آشنا شد. این نسل کلمات انگلیسی را به نشانه پرستیژ بالای اجتماعی استفاده می‌کرد، اما نسل Z در رابطه با استفاده از کلمات انگلیسی در زبان خود هدف دیگری دارد و با مدل دیگری آن را ارائه می‌دهد.

من متعلق به این نسل هستم

چهارسوقی امین بیان داشت: نسل Z سعی می‌کند با ادبیات مختص به خودش بگوید من متعلق به این نسل هستم. زبان این نسل چابک است. استفاده از کدسوئیچینگ‌ها در این نسل لزوما به معنای فخرفروشی نیست، او می‌خواهد با مسیر جهانی همسویی داشته باشد. او با گفتن جمله‌ای مثل «وایب خوبی از فلان موضوع نگرفتم» می‌خواهد نشان بدهد متعلق به چه نسلی است.

این مدرس دانشگاه افزود: زبان نسل Z یک منطق زبانی دارد که بر اساس اعتقاد معنایی، فشردگی، نشانه‌ای و واکنش محوری است. این سه شبکه، مفهومی‌را می‎سازد تا به این ترتیب نسل Z بتواند تفاوت و تمایز خود را با نسل قبلی یعنی Y نشان بدهد.

وی ادامه داد: نسل Y در زبان مختص به خود روایت استدلالی، طولانی، با اطلاعات کامل و بدون ابهام دارد و گفتار‌های مبسوط را ترجیح می‌دهد. این درحالی است که نسل Z زبانی مبتنی بر «بین متنی» دارد. آنی است و عاطفی و هیجانی با قابلیت تکثیر زیاد توصیف می‌شود. قابلیت تکثیر بدان معناست که هم نسل‌های همان فرد به سرعت همان را در نسل خودشان منتقل می‌کنند.

دیگر به نسل Z ایراد نگیریم

چهارسوقی امین گفت: ما با آگاهی از تمامی‌این موارد دیگر با نحوه ارتباط زبانی نسل Z مخالفت نمی‌کنیم. اگر این موارد به کلی شناسانده شود دیگر شاهد این نخواهیم بود که مثلا یک آموزگار نحوه صحبت کردن دانش‌آموز خود را با ایراد مواجه کند و یا بگوید «این طرز صحبت کردن در شان تو نیست». پارادایم‌های زمانی مدام تغییر می‌کند و ما باید آن را بفهمیم و شبکه مفهومی نسل‌ها را بشناسیم. از این رو آگاهی دیجیتالی باید افزایش پیدا کند. فرهنگ نسل Z را باید زیست حالا ما پل ارتباطی با نسل Z را زدیم و باید بقیه راه ارتباط با این نسل را برویم.

درباره املا باید نگران باشیم

این پژوهشگر تحلیل گفتمان انتقادی و رتوریک سیاسی تاکید کرد: حالا سوال بسیار مهم این است؛ ما باید نگران غنای ادبیات فارسی باشیم؟ این سوال وقتی برای ما مهم‌تر می‌شود که بدانیم نسل Z در املا بسیار ضعیف است. البته نسل‌های قبلی هم در املا ضعیف بودند، اما در نسل Z موضوع مورد نظر در مرحله دیگری از ضعف قرار دارد. آنها نه تنها املای ضعیفی دارند بلکه از دست خط خوبی هم برخوردار نیستند.

چهارسوقی امین یادآور شد: نگارش نسل Z کوتاه و مختصر است. اینجاست که باید نگران نسل Z باشیم. البته نگرانی که بعد شناخت ما از نسل Z به وجود می‌آید منطقی‌تر است و باعث می‌شود به سمت و سوی سیاست‌های تجویزی برویم.

وی خاطرنشان کرد: برای این نگرانی می‌توانیم اقدامات موثری را انجام بدهیم. نیاز به برنامه‌های آموزشی تطبیقی داریم. باید کمک کنیم بهتر بنویسد و بهتر نگارش کند تا به مدل رسمی‌تر زبان نزدیک شود.

گردآوری پیکره زبان برای نسل جدید

این مدرس دانشگاه گفت: بخشی از این مسئولیت بر عهده زبان‌شناسان، سیاست‌گذاران، حکمرانان و به‌اصطلاح نگهبانان زبان فارسی است. این گروه‌ها نباید از سر ترس مدل‌های زبانی را انکار کنند، بلکه باید به گردآوری پیکره زبان فارسی بپردازند و برای آن معادل‌یابی کنند و از معادل‌های دیگر بهره بگیرند تا ذخیره واژگانی زبان فارسی افزایش یابد.

چهارسوقی امین اذعان داشت: زمانی معادل «پیامک» برای «SMS» پیشنهاد شد و در نهایت جای خود را در میان مردم باز کرد، اما امروز برای واژه‌ای مانند «ترند» چه میزان تلاش فرهنگی لازم است تا بتوان آن را جا انداخت؟ تا زمانی که یک مفهوم به رسمیت شناخته نشود و برای آن مفهوم‌سازی درستی صورت نگیرد طبیعی است که حتی بسیاری از افراد عادی ندانند «ترند» چیست.

وی افزود: ابتدا باید مفهوم آن آموزش داده شود، سپس معادل‌هایی مانند «گرایه» یا دیگر پیشنهاد‌ها مطرح شود و این روند ادامه یابد. ما در بسیاری از حوزه‌ها با همین مشکل مواجه هستیم. کسانی که به‌طور تخصصی با این واژه‌ها سروکار دارند آنها را بدیهی می‌پندارند در حالی که برای عموم مردم چنین نیست.

چهارسوقی امین عنوان کرد: باید این دایره یا پیکره زبانیِ مورد استفاده نسل جدید گردآوری شود. در گام بعد به بازنگری در مدل‌های آموزش ادبیات و حتی آموزش ادبیات کلاسیک نیاز داریم، بازآفرینی‌ای که بتواند با شیوه‌های نو و سبک‌شناسانه، آگاهی ادبی را منتقل کند. ممکن است نسل ما هنوز به دورخوانی، جمع‌خوانی کتاب یا خواندن اشعار شاعران قدیمی علاقه‌مند باشد، اما لزوماً نسل جدید با همان شیوه‌ها ارتباط برقرار نکند.

شیوه جدید شاهنامه خوانی

این مدرس دانشگاه یادآور شد: اخیراً کلیپ‌هایی دیده‌ام که روایت شاهنامه را با بازآفرینی موسیقایی جدید و حتی در قالب رپ ارائه کرده‌اند یعنی همان شاهنامه، اما با زبانی تازه معرفی شده است.

وی افزود: همچنین نمونه‌هایی محدود از کتاب‌های هنری جدید وجود دارد. برای مثال کتاب‌های «پاپ‌آپ» که اگر داستان شاهنامه با آن ظرافت‌ها و جذابیت‌ها در قالب چنین کتابی ارائه شود شاید ارتباط بسیار بهتری با نسل جدید برقرار کند. ممکن است این نسل نتواند با متن شعر شاهنامه به شیوه سنتی ارتباط بگیرد، اما با یک پاپ‌آپ‌بوک شاهنامه‌ای که داستان را به‌صورت دیداری و خلاقانه روایت می‌کند ارتباط عمیق‌تری برقرار کند.

وی ادامه داد: بنابراین باید دید جنس اقناع و فهم شناختی نسل Z چگونه است و محتوا را متناسب با آن تولید کرد و این خوراک فرهنگی را در اختیارشان گذاشت. تنها در این صورت می‌توان انتظار داشت نسلی که در فرایند جهانی‌شدن و در مسیر دیجیتال حرکت می‌کند، از ظرفیت‌های زبانی خود آگاه شود و بتواند از آنها استفاده کند. بسیاری از این نسل اساساً از این ظرفیت‌ها آگاه نیستند و در نتیجه نمی‌توانند از آنها بهره ببرند.

تینا امین چهارسوقی در پایان گفت: خروجی این وضعیت آن است که ما حتی نمی‌توانیم از آنها انتظار تولید متون نوشتاری قوی داشته باشیم. امروز اگر از بسیاری از نوجوانان و جوانان بخواهید یک نامه رسمی‌یا یک نوشتار رسمی‌بنویسند از عهده آن برنمی‌آیند چراکه ذخیره واژگانی، یعنی همان داده‌های درونی و ورودی لازم برای تولید چنین متنی، در آنها شکل نگرفته و اساساً چنین مهارتی از آنها خواسته نشده است.