راز محبوبیت یک خواهر

کشش و محبتی که ریشه در باورهای شیعه و انجام رسالت خاندان وحی دارد. با هجرت امام هشتم(ع) به ایران، فاطمه ثانی نیز همراه برخی دختران خاندان موسی بن جعفر(ع) و برخی یاران آن حضرت راهی ایران شد تا رسالت زینب گونه خود در نشر اهداف تاریخ ساز برادر را به انجام رساند.

گرچه این هجرت در قم پایان یافت اما اصل ماجرا از همان شهر و بقعه ای که بر مزارش ساخته شد آغاز شد.

بشارت به وجود بارگاهی از زنان خاندان عصمت و طهارت در قم، توصیه های اهل بیت به زیارت او وتجمع علمای شیعی در آن شهر همه و همه حکمت نهفته در این سفر تاریخی را روشن می کند.

حالا این شهر حرم اهل بیت است، حرمی که یک زن آن را بنا کرده است تا شیعه در بستر رویدادهای تاریخی از انحراف مصون بماند. از این رو می توان حضرت معصومه را از تاثیرگذارترین زنان تاریخ اسلام دانست.

آیت الله حبیب الله احمدی در گفت وگوی پیش رو به بیان راز شهرت دختر موسی بن جعفر پرداخته است و به ما می گوید چرا میان امامزاده ها فاطمه معصومه از سوی معصومین پیش از خود و امامان معاصرش اینگونه ستایش شده است.

آیت الله حبیب الله احمدی؛ از مدرسین خارج فقه حوزه علمیه قم و نویسنده 14 جلد کتاب درباره زندگی اهل بیت(ع) است. او همچنین کتابهایی پیرامون پژوهش قرآنی به رشته تحریر در آورده است.

علت شهرت حضرت معصومه (س) بین امامزاده هایی که منتسب به امام موسی کاظم هستند، چیست؟

طبق روایت تاریخی مشهور حضرت معصومه دختر موسی بن جعفر(ع) در اول ذیقعده سال 173 هجری در مدینه متولد شد. و تا زمان هجرت به ایران در همان شهر زندگی می کرد. در سال 201 هجری به ایران هجرت کرد و پس از تحمل یک دوره بیماری کوتاه در سن 28 سالگی درشهر قم درگذشت و در همان شهر به خاک سپرده شد.

امام موسی کاظم(ع) دارای فرزندان بسیاری بود. از بین فرزندان امام موسی بن جعفر، چندین فرزند ایشان مشهورند. احمد بن موسی و محمد بن موسی که در شیراز مدفونند. و در بین دختران هم حضرت فاطمه معصومه از دیگران شهرت بیشتری دارد.

علت اینکه ایشان از چنین شهرت والایی برخوردارند دو چیز است: یکی که ایشان خواهر تنی علی بن موسی الرضا(ع) است. یعنی همانطور که پدرشان یکی است، مادر بزرگوارشان هم یکی است. این همتباری علت شهرت حضرت فاطمه معصومه می باشد.

علت دوم فضایل حضرت معصومه است که موجب شهرت آن حضرت شده است. که به نظر من علت اصلی شهرت همین مورد دوم است.

چه فضایلی؟

فضایل حضرت معصومه در روایات معصومین آمده است. مهمترین فضیلت ایشان در نام حضرت معصومه نهفته است. نام ایشان فاطمه معصومه است. در منابع چهار تن از دختران موسی بن جعفر(ع) به نام فاطمه معصومه ذکر کرده اند. ائمه اصرار داشتند که دخترانشان را فاطمه بنامند. همانطور که اصرار داشتند پسرانشان را علی بنامند. در مورد این اسم ترکیبیِ فاطمه معصومه روایتی خواندم که از همه مهمتر است. امام صادق(ع) فرمودند: به زودی در قم خانمی از فرزندان من مدفون می شود که فاطمه نامیده می شود. پاداش زیارت ایشان بهشت است. هر کس فاطمه معصومه را زیارت کند پاداشش بهشت است. این را امام صادق علیه السلام، جد بزرگوارشان می گوید. در این روایت، نام ایشان، فاطمه آمده است.
در روایتی دیگر، امام رضا(ع) در مورد خواهر مکرمه اش می فرماید؛ هر کس معصومه را در قم کند مثل اینست که مرا زیارت کرده است. در اینجا نام ایشان، معصومه ذکر شده است و در روایت قبلی فاطمه. در همین رابطه روایت دیگری اضافه کنم از ابن الرضا، جواد الائمه(ع) ایشان فرموده است؛ هرکس عمه مرا در قم زیارت کند، بهشت پاداش اوست‌. بهشت پاداش زائر فاطمه معصومه سلام الله علیها است. از این روایات ناب، جالب و گویا، بخشی از فضایل فاطمه معصومه(س) به خوبی روشن است.

وجود بارگاه حضرت معصومه در شرافت یافتن قم چه نقشی دارد؟

شرافت و عظمت قم که در دنیا می درخشد به خاطر فاطمه معصومه(س) است. اگر قم به عنوان حرم اهل بیت یاد شده، همه اینها محورش مرقد نورانی ایشان است. روایتی از امام صادق علیه السلام در این باره عرض می کنم؛ درباره اهل قم آمده که بلاد با برکت اهل العلما و الفقها است.

تعدادی از یاران امام مهدی (عج) از قم می باشند. شهر قم معدن علم و فضیلت است. معنای این حدیث روشن است، بخاطر حوزه پرآوازه تشیع در قم است که چنین عنوانی گرفته است. ما در زمانی زندگی می کنیم که طبق روایت امام صادق(ع) عظمت و شهرت قم همه دنیا را فراگرفته است. امام صادق(ع) از دو مردم دو شهر ستایش می کند، اهل قم وکوفه. مردم را یاران اهل بیت(ع) معرفی می کند و مردم کوفه را چون کوه. از این رو بدگویی از اهل کوفه کار اشتباهی است. این که شعار می دهیم به اشتباه که ما اهل کوفه نیستیم، علی تنها بماند، درست نیست.

شعار صحیحش اینست که ای کاش مثل اهل کوفه از امیرالمؤمنین دفاع می کردیم. اهل کوفه بهتر یاران اهل بیت بودند. بیشترین یاران قیام های اهل بیت از کوفه بودند.

از امام صادق نقل شده که خدا حرمی دارد، و آن مسجد الحرام است، رسول‌الله هم حرمی دارد و آن مدینه است. علی(ع) هم حرمی دارد و آن کوفه(نجف) است. و برای ما اهل بیت هم حرمی است و آن شهر قم است. بخاطر اینکه در آنجا خانمی از اولاد من مدفون می شودکه فاطمه نامیده می‌شود. بنابراین شرافت و کرامت شهر قم به وجود حضرت معصومه است که برای این شهر همیشه برکت بوده است. چرا فاطمه معصومه مشهور نباشد؟ چرا تالی تلو معصوم نباشد؟ چرا حرمش در کنار حرم الله، حرم نبوی و حرم امیرالمؤمنین قرار نگیرد؟

بزرگترین فضیلت اینست حرم های مهم و بابرکت و بافضیلت چهار حرم را نام می برد که چهارمی حرم حضرت فاطمه معصومه(س) است. فضیلت از این برتر چه می تواند باشد؟کدام امامزاده از امامزادگان بزرگوار ائمه علیهم السلام درباره اش چنین روایتی می یابید که حرمش در ردیف حرم امیرالمؤمنین، حرم نبوی و بیت الله الحرام قرار بگیرد؟ این بالاترین فضیلت و باعث شهرت ایشان است.

بارگاه حضرت معصومه چه آثار فرهنگی برای ما دارد؟

مهمترین اثر وجود بارگاه حضرت معصومه(س) در قم آثار فرهنگی و معنوی که برای ایران و جهان داشته است. سالانه میلیون ها زائر به قم مشرف می شود و از برکات معنوی بارگاه آن حضرت بهره مند می شود، کسی نمی تواند منکر کرامات امام زاده ها بخصوص حضرت معصومه(س) شود. علاوه بر آن این حوزه علمیه ای که پرآوازه و پر افتخار تشیع است به خاطر این حرم است. به خاطر حرم فاطمه معصومه(س) این حوزه دایر شده است. اگر حرم نبود، معلوم نبود اینجا حوزه با این عظمت و آوازه بلند در قم در مهد تشیع سامان بگیرد.

البته شکل گیری حوزه قم از زمان اشعریون است که از یمن به ایران مهاجرت کردند ودر قم مستقر شدند. پس از مهاجرت آنها محدثین و راویان حدیث که از این قبیله بودند در قم حاضر شدند و به حضرت معصومه پناه آوردند. و باعث شکل گیری حوزه علمیه قم شدند.

تاسیس حوزه شیعی قم در آینده جهان تشیع چه آثاری داشت؟

یکی از ثمرات شرافت قم و برکات حضور حضرت معصومه در قم، نهضت امام خمینی است. حوزه قم لنگرگاه و سنگر و دژ محکم در برابر تمام مذاهب و اعتقادات باطل است. برکت اصلی مدفون شدن فاطمه معصومه(س) برپایی حوزه است‌. البته یکی از ثمرات آشکار و مهم آن همان نهضت امام خمینی است .این مساله کمی نیست. این تحولی که به برکت همجواری فاطمه معصومه شروع شد، تحول عظیمی در معادلات سیاسی و اجتماعی و حتی اقتصادی جامعه و خاورمیانه پدید آورد.زنجیره ای شکل داد که در منطقه تاثیرگذار بوده و هست و همه دشمنان دین و شیعه، تاثیرگذاریش را پذیرفته اند. پایه های اسراییل را به لرزه در آورده است به گونه ای که به اعتراف سران نظام اشغالگر قدس آنها دیگر در خانه های خود احساس امنیت نمی کنند.

زندگی شخصی حضرت معصومه چه تاثیری از فضای فکری و اندیشه اجتماعی ایشان داشت؟

بله. مهمترین نکته زندگی حضرت این است که فاطمه معصومه به دلیل شرایط اجتماعی ازدواج نکرد. ازدواج نکردن حضرت به خاطر نبودن هم کفو نیست. در روایات آمده است که مسلمان کفو مسلمان است. شما نگاه کنید همسر ائمه آدمهای معمولی بودند. بنابراین مجرد ماندن حضرت معصومه علت اجتماعی و سیاسی داشته است. در آن زمان عباسیان و برمکیان حاکم بودند و شیعیان در تنگنا بودند. اگر ازدواجی انجام می گرفت تلاش می کردند این ازدواج را بصورتی کنترل کنند که زندگی بر آنها بسیار سخت شود. من فکر می کنم اینکه امام موسی بن جعفر توصیه کرد که دخترم ازدواج نکند این درست نیست. امام موسی بن جعفر علیه السلام توصیه کرده بود که دخترانش بخاطر جو سیاسی و اجتماعی و ظلم و ستمی که حاکم بود، با مشورت علی بن موسی الرضا ازدواج کنند. از بین دختران فقط یک دختر موفق شد ازدواج کند آنهم در مصر. بقیه دختران صلاح نبود ازدواج کنند، یعنی علی بن موسی الرضا تا زمانی که زنده بود، صلاح نمی دید که خواهرانشان ازدواج کنند. آنهم بخاطر مسایل سیاسی و اجتماعی خاص آن زمان، نه اینکه هم کفو نداشتند، نه اینکه ازدواج نکردن مطلوب باشد. ازدواج یک سنت نبوی و دینی است. از این جهت دختران جامعه نباید براین پندار باشند که چون حضرت معصومه ازدواج نکرد، ما هم ازدواج نمی‌کنیم.

چه درسهایی از اندیشه سیاسی و اجتماعی حضرت معصومه برای بانوان جامعه قابل استنباط است؟

خانمها باید در جامعه هوشیار باشند، در صحنه های فرهنگی و اجتماعی مشارکت کنند و از همه مهمتر آزاد اندیش باشند. برای پیشرفت جامعه باید زنان آزاد اندیش باشند. نباید انتظار داشته باشیم بانوان چشم بسته مطیع باشند. در مورد مصالح کشور و سیاستهای عمومی کشور آزادانه و اندیشمندانه دخالت کنند. این باید فرهنگ سازی شود که زنان آزادانه نقد کنند، و فعالیت داشته باشند. اینکه همه فکر ما تنها حجاب باشد ، درست نیست. حجاب فضیلت مهمی است اما مهمتر از آن آزاد اندیشی بانوان ایرانی است. وقتی اطاعات کورکورانه نباشد خود آنها حجاب را انتخاب می کنند و کار به حل مشکلات در کف خیابان نمی رسد. باید فضایی فرهنگی برای بانوان ایجاد شود.

من معتقدم خانمها باید عفیف باشند در عین حال در برابر مسایل مهم اجتماعی بی تفاوت نباشند.

نازلی مروت - گروه فرهنگ و هنر