حج، برنامه مدبرانه الهی با زوایا و ابعاد و گسترهای متفاوت از سایر برنامههای دینی محسوب میشود. درحقیقت حج ستون زندگی انسان است که دربردارنده پیامها و درسهای مهمی برای ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی بشر است. به تعبیر قرآن، حکمت حج «قیاما للناس» یعنی ستون زندگی بشر بوده که حائز آموزهها، تعالیم و تمرینهایی شفاف و تاثیرگذاری برای جامعه بشری و نسلهای حال و آینده است و به او چگونگی انتخاب ارکان زندگی و سبک زندگی صحیح را میآموزد. حج، یک پدید فرهنگی زنده و زاینده است که تولید فرهنگ میکند و هموارکننده مسیر زندگی مطلوب است. نمونه عینی جامعه آرمانی است که خودسازی، جامعهسازی و تمدنسازی در آن موج میزند.
حج، به عنوان یک مناسک حائز فضیلتهای سادهزیستی، تعلیم همزیستی و اجتناب از گناهان، گذشت و ایثار است که از درسها و توصیههای مهم در فرآیند جامعهسازی و تمدنسازی حتی در ادبیات مدرن به حساب میآیند. هم مسؤولان حج و هم حجاج در عین غنیمت شمردن آگاهانه این نعمت بزرگ از قصد قربت الیا... و انجام امور به صورت محکم، متقن و همراه با ابتکار برای کسب فیض و معرفت بیشتر تلاش داشته باشند. این مساله، مستلزم برخورداری از آمادگی درونی قبل از این سفر معنوی و پرهیز از امور فرعی و ناپسندی همچون بازارگردی است. به تعبیر رهبر معظم انقلاب، در این سفر الهی نباید جای اصل و فرع عوض شود. هدف اصلی حج (سوغاتی واقعی سفر حج) را که قرائت قرآن، نماز و طواف در مسجدالحرام است را تحت تاثیر قرار دهد و نباید وقت گرانبها را برای کارهای بیهوده هدر داد.
از ویژگیهای کلیدی و مهم دیگر حج، فضای اخوت و نگاه توام با صفا و برادری میان حجاج است که بزرگترین عامل در مقابل راهبرد تفرقهافکنانه دشمنان اسلام و مسلمین است. به تعبیر رهبر انقلاب، حج مظهر اتحاد امت اسلامی است. باید همه تلاش کنند ترفندهای انگلیسیها به منظور ایجاد اختلاف مذهبی خنثی و مسیر نفوذ آنها برای ایجاد خلل در موضوع اتحاد مسلمانان مسدود شود. راه تحقق این مهم، ارتباطگیری و تعامل با زائران کشورهای دیگر و استفاده از قرآن و قراء خوب برای افزایش اتحاد حول مساله فلسطین به عنوان مساله اول جهان اسلام و هشدار دادن نسبت به مخاطرات طرحهای توطئهآمیز رژیمصهیونیستی به عنوان بلای فوری و نقد جهان اسلام است. تبیین عوارض و نتایج خطرناک مساله عادیسازی روابط با رژیم غاصب صهیونیستی که برخلاف خواسته و اعتقاد ملتهای مسلمان است از ضرورتها و تکالیف زائران ومسؤولان و نخبگان است.
موضوع دیگری که به دلیل تکرار در سالهای گذشته و آثار تلخ آن ذهن زائران بیتا... الحرام را به خود مشغول کرده و بخشی از نگرانی و دغدغه زائران و مسؤولان حج را تشکیل میدهد، بیموالاتی و کم کاری دولت میزبان در برابر امنیت جانی زائران، افزایش هزینههای حج است. دولت سعودی باید به وظایف سنگین خود در تامین امنیت جانی زائران و تأمین امنیت همه زائران بهویژه زائران ایرانی و جلوگیری از تکرار فجایع گذشته و همچنین تجدید نظر در افزایش هزینهها اهتمام جدی داشته باشد.
خلاصه اینکه، حج نمونه کوچکی از جامعه اسلامی برتر و مظهر تمدن نوین اسلامی است که در آن، عروج اخلاقی، معنوی، روحی، تضرع و خشوع در کنار پیشرفت زندگی مادی مطرح است. نکته حائز توجه اینکه ابعاد سیاسی حج از ویژگیهای این فریضه استثنائی است که منطبق با خواسته و دستورات اسلام است و درواقع همان تکلیف دینی و عبادت است. در بعد سیاسی حج توجه به طرحها و توطئههای دشمن و رعایت اصل تولی و تبراء، حمایت از مساله اول جهان اسلام و حمایت از مظلومان، توجه به اصل قرانی أَشِدّاءُ عَلَی الْکفّارِ رُحَماءُ بَینَهُمْ بسیار مهم است که این روزها آمریکا و رژیمصهیونیستی، مصادق عینی و عملی کفار و خصم هستند و تطبیع مصداق خلاف این اصل قرآنی است.