عید مباهله؛ اتفاق شیعه و سنی بر فضیلت امیرالمومنین(ع)

روز مباهله در روایات و نقل‌های تاریخ اسلام چگونه نقل شده است؟
مسیحیان نجران اقلیت مهم دینی در شبه‌جزیره عربستان بودند. در حقیقت نجران در یمن قرار گرفته و فاصله بسیار زیادی با مدینه دارد. وقتی که اسلام فراگیر می‌شود و پیامبر اکرم مکه را فتح می‌کند، در سال نهم هجرت دسته‌دسته قبایل مختلف اسلام می‌آوردند. آن سال به عام‌الوفود مشهور است، وفود در اصطلاح به معنای هیات نمایندگی است و بدان معناست که از قبایل هیات‌های نمایندگی خدمت پیامبر می‌رفتند و اسلام می‌آوردند. لذا مسیحیان نجران احساس خطر می‌کنند و با خود می‌گویند که یا ما باید خودمان اسلام بیاوریم یا این‌که دیر یا زود برای اسلام‌آوردن سراغ ما می‌آیند. بنابراین خودمان به مدینه برویم و با پیامبر دین جدید به گفت‌وگو بپردازیم، شاید او با ادله‌ای که مطرح می‌کنیم از پس ما برنیاید و پاسخی برای ما نداشته باشد. برهمین اساس، هیاتی  10نفره‌ به سمت مدینه می‌روند که در این هیات، سه شخصیت اصلی و بزرگان کلیسای نجران نیز حضور داشتند. 
پس از سفر این هیات به مدینه گفت‌وگوهایی در رابطه با اعتقاد مسلمانان نسبت به حضرت عیسی و حضرت‌مریم شکل می‌گیرد. از آنجا که در مسیحیت،  اعتقاد به الوهیت حضرت مسیح در طول شش قرن فاصله میان پیامبر ما و حضرت مسیح شکل گرفته بود؛ اما این مسأله در اسلام نفی شده است و به همین دلیل نیز مباحث پیش‌آمده میان مسلمانان و هیات مسیحی به نتیجه نمی‌رسد. پس از آن پیامبر از آنها دعوت می‌کند که مباهله کنند. مباهله حرکتی دوطرفه است که دو نفر، دو گروه یا دو دسته در جایی جمع می‌شوند و از خدا طلب می‌‍‌کنند که خداوند بر دروغگویان غضب کرده و گروه اهل حق را سرفراز  کند. مسیحیان پیشنهاد مباهله را می‌پذیرند. پیامبر از آنها می‌خواهد که خودشان با فرزندان و زنان‌شان برای مباهله بیایند. در اینجا نکته این است که ظاهرا مسیحیان زنان‌شان را در این سفر همراه خود نبرده بودند اما پیامبر از آنها بدین شکل دعوت می‌کند تا آنها را همراهی کنند. البته در این مسأله این مورد را اضافه کنم که منظور پیامبر و قرآن از زنان به طور کلی جنس زن است و فرقی ندارد اگر مادر، دختر یا همسر باشد. 
روزی که مسیحیان برای مباهله رفتند، سه شخصیت اصلی کلیسای نجران و سایر بزرگان حاضر بودند اما در آن سو پیغمبر با اهل بیت خود برای مباهله رفته بود. نکته مورد توجه دیگر این است که پیامبر در مباهله کبار اصحاب خود را در این ماجرا نبرده بود. یعنی در مباهله، مثلا عمار یا سلمان، پیامبر را همراهی نکرده بودند و این اقدامی معنادار از سوی پیامبر بود. نتیجه این که وقتی مسیحیان می‌بینند پیامبر با اهل بیت خود برای مباهله آمده با خودشان می‌گویند این آقا اکنون هر چه از خدا بخواهد، اتفاق می‌افتد زیرا آن قدر به ادعای خود ایمان دارد که عزیزترین افرادش  را در معرض مباهله قرار داده و مشخص می‌شود این پیامبر تردید و شکی ندارد. از این رو مسیحیان حاضر نمی‌شوند مباهله کنند اما اسلام نیز نمی‌آورند و جزیه را می‌پذیرند یعنی تحت پوشش حکومت مدینه می‌روند و جزیه می‌پردازند. من در برخی منابع دیدم که دو نفر از برجسته‌ترین شخصیت‌های هیات مسیحی، در سال بعد یعنی در سال دهم هجرت به مدینه بازمی‌گردند و اسلام می‌آورند که این نشان می‌دهد این افراد حقانیت پیامبر را چشیده بودند.
نکته قابل توجهی که در مباهله است آیه آن است و مصادیق عبارات آیه چگونه تعبیر شده‌اند که امام علی، جان پیامبر خطاب می‌شود؟
مصداق عبارت نسائنا حضرت زهرا، مصداق ابنائنا حسنین و مصداق انفسنا نیز پیامبر و حضرت‌امیرالمومنین است. یعنی امیر المومنین جان پیامبر است. این گونه نیست که ما از این آیه درک غالیانه‌ای داشته باشیم و فکر کنیم که پیامبر و امام علی یکی هستند. بلکه این آیه نشان‌دهنده‌ شان و منزلت امام علی است.
روایت ماجرای مباهله در کتب اهل تسنن و شیعی متفاوت است. آیا اختلافی درخصوص این روز وجود دارد؟
در روایت مباهله میان شیعه و سنی اختلافی وجود ندارد و از نظر تاریخی به همین شکل نقل شده است. آن چیزی که محل سؤال است این که آیا این آیه دلالتی بر فضیلت امیرالمومنین دارد یا نه؟ برداشت ما این است که دلالت بر فضیلت امام علی دارد. در روایتی از امام رضا وجود دارد که بالاترین فضیلت امیرالمومنین که حتی از سایر فضیلت‌های دیگر اعم از حدیث منزلت و حدیث غدیر نیز بالاتر است؛ همین مباهله است. از نظر اهل سنت نیز مرحوم قاضی نورا... شوشتری در کتاب احقاق‌الحق از 60 منبع سنی نقل کرده است که نزول آیه مباهله را برای امیرالمومنین و فضیلت آن را برای ایشان ثابت می‌دانند. در آثار مختلفی نیز آمده است. از جمله شعری که ظاهرا یکی از شاعران هندی چند قرن قبل  آن را سروده و استاد پرویزبیگی حبیب‌آبادی آن را در شعرش تضمین کرده نشان‌دهنده اتفاق شیعه و سنی در ماجرای مباهله و فضیلت امیرالمومنین در این ماجراست. در این شعر آمده است که: علی را قدر، پیغمبر شناسد / که هرکس خویش را بهتر شناسد. این یکی از زیباترین ابیاتی است که مبتنی بر قرآن کریم و در مدح امیرالمومنین است.
آیا مباهله پیش از ماجرای مسیحیان نجران مرسوم بود یا این ماجرا از آن اتفاق بنا نهاده شد؟
به این شکل شاید مستندی برای آن نداشته باشیم اما انبیاء به طور کلی وقتی با لجبازی قوم خود روبه‌رو می‌شدند، چنین کاری را انجام می‌دادند. در ابتدا جلسه‌ای را برای ارشاد و تبلیغ می‎‌گرفتند اما وقتی افراد قوم نمی‌پذیرفتند؛ پیامبران وعده عذاب را به قوم‌شان می‌دادند. بعضی‌ها منکر می‌شدند و بعضی‌ها پیامبران را مسخره می‌کردند. در کل چنین فضایی مبتنی بر عذاب الهی وجود داشت و مباهله نیز صورت دیگری از این قضیه است. اما در کل مباهله تنها به انبیاء اختصاص ندارد. در کتاب رجال نجاشی آمده است که یکی از علمای شیعی به نام سهوانی که از اصحاب امام موسی کاظم بود؛ با قاضی موصل که از مخالفان شیعه بوده قرار می‌گذارند تا با هم مباهله کنند. دست یکدیگر را می‌گیرند و همدیگر را نفرین می‌کنند. فردای آن روز دست آن قاضی سیاه می‌شود و قاضی می‌میرد. در رجال نجاشی آمده است که اثر آن واقعه آن قدر بود که پس از آن علمای اهل سنت سهوانی را احترام می‌کردند و مقام و منزلت او را بزرگ می‌داشتند. بنابراین مباهله بدین شکل شاید با پیغمبر اکرم به منصه ظهور رسیده است اما پیش و پس از این ماجرا به طور کلی وجود داشته است.
اهمیت روز مباهله در نقل‌های تاریخی ما چگونه روایت شده است؟
جا دارد ما از روز مباهله به عنوان عید مباهله یاد کنیم. در منابع شیعه اعمالی که برای این روز رسیده، اعمالی است که برای اعیاد و روزهای مبارک سفارش شده است. از اعمال روز مباهله غسل است و دیگری روزه است. روزه در اسلام علاوه بر ماه رمضان، به جز عید فطر و عید قربان در اعیاد و روزهای مبارک در تاریخ اسلام بسیار سفارش شده است. همچنین روز مباهله نماز مخصوص به خود دارد که کمی پیش از ظهر خوانده می‌شود. به جز تمام این موارد؛ برای روز مباهله دعای خاصی از امام صادق رسیده است. 
به نظر می‌رسد که روز مباهله از روزهای مورد تاکید در مکتب اهل بیت بوده و شیعیان را گرامی می‌داشتند اما متاسفانه در روزگار ما به حاشیه رفته است. البته در چندسال اخیر، ما شاهد رشد توجه به مباهله نیز هستیم که این روند باید تداوم پیدا کند. بنده معتقدم ما باید روزهایی که ویژگی خاصی برای امیرالمومنین دارد را بزرگ کنیم. ما پیروان علی‌بن ابی‌طالب و محب ایشان هستیم اما واقعیت این است که برخی روزهای مختص به حضرت امیر به حاشیه رفته است. مثلا لیله‌المبیت که شب اول ماه ربیع‌الاول است، عده‌ای با ادامه عزاداری؛ هیچ اهمیتی به این روز مبارک نمی‌دهند. خوب است اگر متولیان امر با برگزاری کارهایی مانند مسابقه کتابخوانی، جشن، شادی یا ایجاد فضای رسانه‌ای ویژه؛ اذهان را به سمت روز مباهله و فضائل امیرالمومنین متوجه کنند.

منبع: ضمیمه مباهله روزنامه جام‌جم