روایتی زنانه از روابط پیچیده انسان‌ها

در ضمن دو نمایش آخرش در جشنواره تئاتر فجر حضور داشته است. اجرای «آسمان پا به ماه» در جشنواره چهل‌ویکم تئاتر فجر دلیلی شد که پای صحبت‌های او بنشینیم. در ادامه گفت‌وگو با سعیده آجربندیان را می‌خوانید.

نمایش آسمان پا به ماه را در چه شرایطی و براساس چه موضوعی نوشته‌اید؟
ایده نمایشنامه ۱۰ سال پیش به‌واسطه خبری که در مورد سرقت ادبی در رسانه خواندم شکل‌گرفت‌. مسأله‌ای که همیشه وجود داشته ‌است. دو سال به متن پرداختم و سپس به اجرای آن فکر کردم.

نمایش آسمان پا به ماه برای جشنواره چهل‌ویکم نوشته و کار شده؟
از سال ۹۱ که در شورای تصویب آثار تئاترشهر پذیرفته شد پیگیر نوبت اجرا بودم تا امسال که به پیشنهاد یکی از مدیران پیشین که متن را خوانده و در جریان این پروسه بودند تصویب شد و برای همین منظور در جشنواره فجر شرکت کردم.

شرایط تمرین نمایش چگونه بوده است؟
حدود دو ماه تقریبا هر روز تمرین داشتیم‌ تا بتوانیم در این رویداد نمایشی اجرا داشته باشیم. همه بازیگران نمایش تحصیلات دانشگاهی دارند و از بازیگران باتجربه تئاتر هستند.

آیا حمایت از کارتان قابل قبول بوده است؟
ما با قبول شرایطی که در فراخوان گفته ‌شده ‌بود تولید این نمایش را شروع کردیم.

اولین نمایشی را که در جشنواره فجر شرکت داده‌اید به خاطر دارید که در چه شرایطی اجرای‌تان پیش‌رفت؟
در دوره‌های گذشته به‌دلیل تعدد بخش‌هایی که در فراخوان جشنواره تئاتر فجر در نظر گرفته شده بود به اشتباه وارد رقابت با نمایش‌هایی شدم که در جشنواره دانشگاهی شرکت داشتند و موفقیت‌هایی کسب کرده بودند.

انتظار شما از جشنواره فجر چیست؟
ایجاد فضای امن برای گروه‌های شرکت‌کننده و امکان تماشای نمایش‌های جشنواره برای همه تماشاگران مشتاق.

سالنی که در اختیار شما قرار دادند به لحاظ ابعاد و امکانات درخور اجرای‌تان بود؟
کاملا. تماشاخانه ایرانشهر، سالن سمندریان را برگزیدم و پس از پیگیری خوشبختانه با درخواستم موافقت شد‌‌.

چه شیوه اجرایی‌ای را برای آسمان پا به ماه در نظر گرفتید؟
با توجه به این‌که نمایشنامه را تقریبا کارگردانی‌شده نوشتم، طراحی مینیمالیستی و فضای مدرن را مناسب اجرا دیدم و همین رویکرد را در جشنواره پیاده کردم.

این نمایش نسبت به کار قبلی‌تان چقدر متفاوت است؟
نمایش قبلی، «ناگهان همه برمی‌خیزند به آوازی دیگر»، بر مبنای رئالیسم جادویی شکل گرفت و اجرا شد. نمایش آسمان پا به ‌ماه اثر متفاوتی است. هرچند که همچنان یک شخصیت محوری درام است.

مبنای انتخاب بازیگر چگونه بوده و با توجه به این‌که بازیگر نقش اول نمایش (سایه) شناخته‌شده نیست، تعامل شما با وی چگونه بوده است؟
بازیگران نمایش تجربه تئاتر زیادی دارند و دو بازیگر نمایش تا مرحله دکترا ادامه تحصیل داده‌ و ۲۰ سال تجربه کار تئاتر دارند. برای انتخاب بازیگر در شرایط سختی قرار داشتم. قهرمان مدرن نمایش، نقش سایه، بسیار مهم بود. شخصیت آنتاگونیست درام آسمان پا به ماه شخصیت پروتاگونیست را به سفری فرامی‌خواند. ابتدا او‌ مقاومت می‌کند اما تحت‌تاثیر قدرت نیروی مخالف، قدم در مسیر تغییر می‌گذارد، پوست‌اندازی می‌کند و در پایان سفر دوباره متولد می‌شود. در دنیای امروز قهرمان نمی‌تواند ویژگی‌های قهرمان کلاسیک را داشته باشد. سرنوشت تراژیک او نمی‌تواند براساس همان الگوهای تکرارشونده رقم بخورد. پس قصه نمایش زیر پوسته‌ای نرم پیشروی می‌کند، که متاثر از شخصیت‌‌پردازی و اتمسفر نمایش است، نه اوج و فرود درام کلاسیک. حالا قهرمان این دنیا چگونه باید در فضای درام ظاهر شود؟ بازیگرش بر صحنه‌ای قدم بگذارد که نسبت نزدیکی با قاب سینما دارد اما زنده است و در حال نفس می‌کشد. از این حیث برای انتخاب بازیگر نقش سایه بسیار با چالش روبه‌رو بودم. در این ۱۰ سال که نمایشنامه متولد شده‌ بود بارها به بازیگر نقش سایه فکر کردم و منتظر بودم تا خود را نشانم بدهد. با فائقه شلالوند از طریق دکتر فرشید دولت‌آبادی آشنا شدم که سابقه همکاری با او را داشت. به پیشنهاد این کارگردان اعتماد کردم و در اولین دیدار با وجود فاصله‌ای که با نقش سایه داشت، دانستم که انگیزه و توان کافی برای رسیدن به نقش را دارد‌. قدرت تحلیل، پذیرش هدایت کارگردان، آمادگی برای تمرین منظم و هماهنگی با بازیگران و عوامل دیگر زمینه تعامل لازم بین ما را فراهم کرد.

ایده طراحی صحنه چطور به فکرتان خطور کرد؟ چرا همه چیز مینیمالیستی شده است؟
ساختارشکنی در صحنه‌هایی از نمایشنامه که تکرار می‌شود موجود است‌؛ دو رویکرد متفاوت با یک واقعه در زمان و مکان مشخص. این‌که چقدر فکر انسان به رفتار او نزدیک است؛ او چقدر کنش‌مند است و چقدر منفعل. طراحی مینیمالیستی این امکان را برای من به‌وجود آورد که بتوانم از زوایای مختلف نمایش را با کمترین زوائد در معرض تماشا قرار دهم.

با توجه به موضوع نمایش آیا حقیقت و وجدان بیدار در انسان مدرن همچنان جلوه‌ای دارد؟
جلوه‌ حقیقت‌طلبی و وجدان بیدار زمان‌مند نیست. در دورانی که با بمباران اخبار منفی اختلاس‌های میلیاردی، فقر، روابط نامتعارف و... مواجهیم در این نمایش ما با انسان اگزیستانس مواجهیم که مسأله‌اش، انتخاب است.

شعرهایی که در متن آمده در زمان نوشتن درام آمده یا از شعرهای قبلی‌تان آنها را به متن وارد کرده‌اید؟
از آنجا که نوشتن نمایشنامه دو سال به طول انجامید شعرها متولد شده و چند سال بعد در دفتر شعر «هشت بی‌سه‌نقطه‌نیست می‌شود» چاپ شد.

شرایط حضور بازیگران و اجرای عمومی چگونه است؟
شرایط کار کردن برای فجر بر مبنای کمک‌هزینه اعلام‌شده در فراخوان بود. از آن مبلغ هزینه‌های تمرین تا اجرا کم شده و مبلغ باقیمانده با توجه به درصدی که سال‌ها پیش برای تهیه تئاتر اعلام شده بود بین اعضای گروه تقسیم می‌شود.

نمایش شکل‌گرفته از رویا

نمایشنامه «آسمان پا به ماه» را حدود ۱۰ سال پیش نوشتم و داستان این نمایش اقتباس از اثری نیست، بلکه برگرفته از رویارویی من با اخباری درباره فیلمنامه‌نویسان جوانی است که بدون حفظ حقوق مادی و معنوی از اثرشان استفاده شده بود و در این خصوص پیگیری‌ها و تحقیقاتی با بخش حقوقی خانه سینما نیز داشته‌ام. همواره بحث سرقت ادبی در تاریخ مطرح بوده و من از این ایده در نگارش نمایشنامه استفاده کردم و وارد بطن زندگی و روابط پیچیده میان انسان‌ها شدم. روند نگارش حدود دو سال به طول انجامید، ابتدا با دو شخصیت و سپس دو شخصیت دیگر را اضافه کردم.نمایشنامه در فضایی رئال نوشته اما در آن به جزئیات بسیار پرداخته شده است. در اجرا با فرم بازی شده و ساختار بوطیقایی و ارسطویی را با شیوه اجرایی مینیمالیسیتی دنبال کردم و پیش بردم.شخصیت محوری نمایش یک زن است و این نمایش روایتی زنانه دارد. در بطن این درام قصه‌ای وجود دارد و جزئیات برایم مهم است و کم‌فروشی نکردم و تماشاگر نیز متوجه این موضوع خواهد شد. امیدوارم توانسته باشم همه آنچه مد نظر داشتم به مخاطب منتقل کنم. در بحث نورپردازی، آهنگسازی، صحنه، ویدئوآرت، بازی و... همه عوامل تمام سعی خود را به کار گرفتند. خوشبختانه چهل‌ویکمین دوره جشنواره تئاتر فجر، فراخوانی ساده و شفاف داشت و این امکان را به شرکت‌کنندگان داد که آگاه باشند در کدام بخش حضور خواهند داشت.

روزنامه جام جم