وسواس معمولا از فکرهای تکراری شروع می‌شود. لزوما نشانه‌اش شستن مکرر دست‌ها و وسایل‌شخصی نیست. می‌تواند حتی فکر کردن به این‌که کاری را درست انجام داده‌ام یا نه باشد یا حتی احساس مسئولیت در مقابل اتفاقات ناگوار. وسواس پدیده غریبی است. ممکن است سروکله‌اش از نوجوانی شروع شود و نوجوان را درگیر اضطراب و فشار روانی زیادی کند. آمارها نشان می‌دهد از هر صد نوجوان یک نفر به اختلال وسواس فکری مبتلاست. این آمار شوخی نیست و با این حساب میلیون‌ها کودک از اختلال وسواس فکری رنج می‌برند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که وسواس مشکلی ژنتیکی است. اتفاقات استرس‌زا می‌تواند یک عامل خطر برای نوجوانان مستعد ابتلا به وسواس فکری و عملی باشد. نوجوانانی که دچار تروما می‌شوند ممکن است دچار اختلال استرسی پس از حادثه شوند که ممکن است با وسواس فکری و عملی اشتباه گرفته شود. افکار ناخواسته و مزاحم ناشی از تروما ممکن است باعث بروز رفتارهای وسواسی و جبری در نوجوان شود.
وسواس چیست؟
محمد ابراهیمی، روان‌شناس بالینی و استاد دانشگاه در این رابطه به جام‌جم می‌گوید: «در مقام تعریف می‌توانیم بگوییم وسواس، فکری است که مدام در سر تکرار می‌شود. این افکار وقت‌گیر است و فشار روانی زیادی را به فرد وارد میکند و باعث اختلال اضطراب و ناراحتی شدید می‌شود. تردیدهای زیاد، نگرانی در مورد میکروب، بیماری یا حتی مرگ، ترس شدید در مورد رویدادهای منفی یا انجام اشتباه یک کار، نگرانی در مورد ناقص بودن یا درست نبودن امور، افکار یا تصاویر ناراحت‌کننده و ناخواسته از آسیب‌رساندن به خود یا دیگران، افکار یا تصاویر جنسی مزاحم و ناخواسته، نگرانی در مورد ناراحت‌کردن خدا، نگرانی در مورد انجام کارهایی که به دیگران آسیب می‌رساند (مانند رانندگی با ماشین)، افکار ناخواسته در مورد خودکشی و احساس مسئولیت برای بروز اتفاقات بد از نشانه‌های وسواس فکری و عملی نوجوان به‌شمار می‌رود.»
تشخیص وسواس
تشخیص وسواس نیاز به پزشک دارد. این روان‌شناس بالینی ادامه می‌دهد: «تشخیص وسواس در نوجوانان چندین مرحله دارد و باید توسط یک متخصص آموزش‌دیده مانند روانپزشک یا روان‌شناس انجام می‌شود.» او می‌گوید: «پزشک از طریق صحبت با بیمار می‌تواند وسواس را در او تشخیص دهد.» این استاد دانشگاه در رابطه با این‌که روانپزشک بهتر است در این رابطه ورود پیدا کند یا روان‌شناس می‌گوید: «یک متخصص آموزش‌دیده با نوجوان در مورد احساسات، افکار، علائم و الگوهای رفتاری‌اش صحبت میکند. هدف شناسایی هرگونه وسواس یا اجبار خاصی است. روان‌شناس در ابتدا سعی میکند موضوع وسواس فکری و عملی یا OCD را ریشه‌یابی کند. در صورت نیاز روان‌شناس فرد را به روانپزشک ارجاع می‌دهد. اگر این فرآیند تکمیل شود و کودک معیارهای OCD را داشته باشد، روند درمان و بهبودی برای او آغاز می‌شود.»
یک بیماری ژنتیکی
رد پای ژنتیک در تمام بیماری‌های روانی وجود دارد اما به گفته ابراهیمی، محیط نیز در بروز وسواس در نوجوانان نقش مهمی دارد. او می‌گوید: «نوع تربیت خانوادگی می‌تواند باعث شود که کودک در طول زمان وسواس‌ها و اجبارها را بیاموزد. اگر کودکان مشاهده کنند که اعضای خانواده و دیگران رفتارهای وسواسی اجباری از خود نشان می‌دهند، ممکن است آنها نیز به این الگوهای رفتاری پایبند شوند. در نتیجه، قرارگرفتن در معرض محیط محرک وسواس می‌تواند در ایجاد OCD نقش داشته باشد.» بسیاری از خانواده‌ها خیال می‌کنند تنها درصورتی‌که نوجوان آنها علائمی مثل شستن مکرر دست از خود نشان دهد علائم وسواس را از خود نشان داده است درصورتی‌که به گفته این متخصص روان‌شناسی بالینی، تمام افکار تکرارشونده که باعث اضطراب می‌شوند از نشانه‌های وسواس فکری است. این روان‌شناس بالینی ادامه می‌دهد: «هرچند که ابتلا به اختلال وسواس جبری نشانه‌ها و عوامل متفاوتی در افراد دارد اما بیشتر افراد دچار یک چرخه واحد می‌شوند. در ابتدا ذهن غرق در یک فکر، ترس یا نگرانی وسواسی می‌شود، مانند این‌که دست‌تان نجس شده است. این موضوع باعث برانگیختن احساس اضطراب و پریشانی می‌شود. در این صورت شما بلافاصله از الگویی اجباری برای کاهش اضطراب و پریشانی خود استفاده می‌کنید، مانند شستن و آب‌کشیدن چندباره دست‌ها و رفتار اجباری باعث تسکین او می‌شود.»
نقش تعیین‌کننده تربیت
متاسفانه در بعضی موارد پدران و مادران کمال‌طلب که بیش از حد توان از فرزندشان توقع دارند، به‌تدریج سبب می‌شوند که فرزندشان دچار وسواس شود. هرچند رفتار وسواسی و رفتارهای بی‌اختیار غالبا با یکدیگر همراهند اما در پاره‌ای موارد رفتارهای بی‌اختیار با اضطراب توام نیستند. البته باید توجه داشت وسواس فکری و عملی می‌تواند باعث شود کودک به‌شدت احساس انزوا کند، بنابراین ضروری است که خانواده و دوستان برای حمایت از کودک دور هم جمع شوند.
وسواس کودک را جدی بگیرید
وقتی حرف از وسواس می‌شود، کسی حتی فکرش را هم نمی‌کند که کودکی دچار اختلال وسواس فکری و عملی شده باشد. به گفته ابراهیمی‌مقدم، یکی از علائم وسواس در کودکان این است که آنها شروع به جمع‌آوری اشیا می‌کنند. این رفتارها به کودک کمک میکند تا با اضطراب کنار بیاید. اغلب فعالیت‌هایی مثل مرتب‌کردن بیش از اندازه، چیدمان رنگ‌ها کنار یکدیگر، یا مراقبت بیش از اندازه از والدین می‌تواند نشانه‌هایی از وسواس کودک باشد و تکرار این فعالیت‌ها باعث پریشانی در سلامت روان می‌شود و بر نحوه تفکر کودک تأثیر می‌گذارد. او ادامه می‌دهد: «یک روانپزشک کودک یا سایر متخصصان بهداشت روان می‌توانند وسواس را تشخیص دهند. او کودک را ارزیابی سلامت روانی میکند. برای تشخیص OCD، کودک باید وسواس‌هایی داشته باشد که مداوم، شدید و مختل‌کننده باشد و این اعمال به زندگی روزمره فرزند شما آسیب برسانند.» به‌گفته ابراهیمی‌مقدم، وسواس در کودکان اغلب بین ۷ تا ۱۲سالگی شروع می‌شود. درواقع بیش از نیمی از بزرگسالانی که به این اختلال مبتلا هستند، اعلام کرده‌اند که علائم آنها از کودکی شروع شده بود. جالب است بدانید این اختلال در کودکی در پسران بیشتر از دختران دیده می‌شود اما در جوانی نرخ ابتلا به آن در زنان کمی بیشتر از مردان است.
روزنامه جام جم
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتوگوی «جام‌جم» با نماینده ولیفقیه در بنیاد شهید و امور ایثارگران عنوان شد
